Η γλώσσα είναι αποκαλυπτική για κάθε χώρα και αναπόφευκτα και για τον πολιτισμό της, που περιλαμβάνει τη θρησκεία, την ιστορία, τη λαογραφία κ.λπ. Η εβραϊκή λέξη Πεσάχ π.χ. και η αραμαϊκή Πάσχα, που σημαίνει πέρασμα, συνδέονται στενά με την Παλαιά Διαθήκη και την απελευθέρωση των Εβραίων από τους Αιγύπτιους. Ενας θεόσταλτος άγγελος μεταφέρει το μήνυμα ότι έπρεπε να εξολοθρευτούν τα πρωτότοκα παιδιά των Αιγυπτίων, ενώ τα σπίτια των Εβραίων θα προστατεύονταν καθώς οι πόρτες τους θα είχαν βαφτεί με το αίμα του αρνιού που είχαν θυσιάσει. Αυτός ο μακελάρης θεός αλλά και ο τρόπος που κατασκευάζονται οι θρησκείες αποτυπώνονται πολύ εύστοχα στο βιβλίο του Σαραμάγκου «Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιο». Ο Χριστός, όντας πάνω στον σταυρό, ρωτάει τον πατέρα του τι νόημα θα είχε η θυσία του. Εκείνος με σοκαριστική ειλικρίνεια του εξιστορεί όλα όσα θα επακολουθήσουν, με αποκορύφωμα τις σταυροφορίες και την Ιερά Εξέταση: «Θα πεθάνουν εκατοντάδες χιλιάδες άντρες και γυναίκες, η γη θα γεμίσει από κραυγές πόνου, βογκητά αγωνίας, ο καπνός των καμένων θα σκεπάσει τον ουρανό, το λίπος τους θα τσιτσιρίσει πάνω στις θράκες, η μυρωδιά τους θα φέρνει αναγούλα, κι όλα με ευθύνη δική μου. “Πατέρα, πάρε αυτό το ποτήρι από μένα”. “Απ’ το αν θα το πιεις εξαρτάται η δική μου εξουσία και η δική σου δόξα”. “Δεν τη θέλω αυτήν τη δόξα”. “Εγώ όμως τη θέλω αυτή την εξουσία”».
Ο χριστιανισμός λοιπόν επικράτησε γιατί ο εκδικητικός Γιαχβέ, που νοιαζόταν μόνο για τον περιούσιο λαό του, αντικαταστάθηκε με τον καλοσυνάτο γιο που κήρυττε την αγάπη. Οι Ελληνες ειδικά φάνηκαν πολύ ευφυείς επειδή ενσωμάτωσαν στη νέα λατρεία αρκετά στοιχεία από τον παγανισμό. Ετσι, ο νεκρός Χριστός που αναστήθηκε θύμιζε τον Αδωνη και την αναγέννηση της φύσης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι το Πάσχα γιορτάζεται την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία, ακριβώς όπως συνέβαινε και με τις τελετουργίες για τον Αδωνη. Ο Σικελιανός στο «Στου Οσίου Λουκά το μοναστήρι» γράφει: «Οσες μοιρολογήτρες, συμμαζευτήκαν τον Επιτάφιο να στολίσουν, ποια να στοχάστη πώς, κάτου απ’ τους ανθούς, τ’ ολόαχνο σμάλτο του πεθαμένου του Αδωνη ήταν σάρκα που πόνεσε βαθιά». Τον θρίαμβο της φύσης που συναγάλλεται με την πίστη τον συναντάμε σε όλο το εύρος της λογοτεχνίας. Χαρακτηριστικός ο στίχος του Σεφέρη: «Η υψηλότερη μορφή άνοιξης που ξέρω, μια ελληνική Μεγάλη Εβδομάδα».
Αν η λέξη Λαμπρή στον θεοσεβούμενο Παπαδιαμάντη είναι δανεισμένη από τα εκκλησιαστικά τροπάρια, στον Σολωμό ταυτίζεται με τον εξαγνισμό από τις αμαρτίες, αλλά κυρίως με τους αγώνες του έθνους.
Ο εξανθρωπισμός ωστόσο του Χριστού συμπαρασύρει και τα πρόσωπα που σχετίζονται μαζί του. Στον «Τελευταίο πειρασμό» του Καζαντζάκη ονειρεύεται μια φυσιολογική ζωή, παντρεμένος με τη Μαρία Μαγδαληνή. Η Παναγία αφήνει στην άκρη την αγιοσύνη της και είναι απλώς μια μάνα που θρηνεί τον χαμό του παιδιού της: «Πού να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί» (Βάρναλης).
Για το φετινό Πάσχα ας ευχηθούμε σε αυτό τον σκληρό και αλλόκοτο κόσμο να μείνει νηστική η ωμότητα. Θα ήταν ένα θαύμα μεγαλύτερο κι από της Ανάστασης.
H Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος ιστορικός Τέχνης
