Ισως μετά το διήμερο 22 με 24 Αυγούστου η γη ως «παγκόσμιο χωριό» να μην είναι ίδια: τότε έχει προγραμματιστεί η διάσκεψη των BRICS που απειλεί να φέρει τα πάνω κάνω στην παγκόσμια οικονομία. Οι χώρες που συμμετέχουν, οι οποίες από το 2006 προσπαθούν να αλλάξουν το status quo του παγκόσμιου εμπορίου, βρίσκονται κοντά σε μια τελική συμφωνία. Από τη Νότια Αφρική όπου γίνεται η διάσκεψη, οι Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και η φιλοξενούσα χώρα είναι πιθανόν να ανακοινώσουν τη δημιουργία ενός νέου νομίσματος που θα στηρίζεται κατά πάσα πιθανότητα στον κανόνα του χρυσού και θα απειλήσει την ηγεμονία του δολαρίου στις παγκόσμιες συναλλαγές.
Την ώρα που η Ουκρανία φλέγεται από τις πολεμικές συγκρούσεις σε ένα μέτωπο 1.500 χιλιομέτρων, που η νεοαποικιοκρατική πολιτική της Γαλλίας αλλά και της Ευρώπης στη δυτική Αφρική τινάζεται στον αέρα από το πραξικόπημα στον Νίγηρα, το οποίο ενδέχεται να φέρει νέα εστία πολεμικών συγκρούσεων με φόντο την ενέργεια και που το βουνό χρέους των ΗΠΑ δημιουργεί δυσβάσταχτο πληθωρισμό, έρχονται οι BRICS να βάλουν φωτιά στο παγκόσμιο εμπόριο με τη δημιουργία και την κυκλοφορία του δικού τους νομίσματος. Αυτήν τη φορά οι πιθανότητες να αμφισβητήσουν επιτυχώς την παντοδυναμία του αμερικανικού δολαρίου στην παγκοσμιοποιημένη διεθνή οικονομία και στο εμπόριο είναι αυξημένες.
Το 70% του κόσμου μαζί τους
Τα μεγέθη αυτών των συνασπισμένων πέντε χωρών τρομάζουν. Απ’ όπου κι αν το πιάσεις καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για συμμαχία γιγάντων. Η Ρωσία είναι μια από τις τρεις μεγαλύτερες χώρες σε παραγωγή ενέργειας. Αν ενταχθεί και η Σαουδική Αραβία, κάτι που αυτήν τη στιγμή θεωρείται σίγουρο, τότε θα συμμετέχουν δύο από τους τρεις μεγαλύτερους παραγωγούς ενέργειας (η τρίτη χώρα είναι οι ΗΠΑ). Από την άλλη, Κίνα, Ινδία, Βραζιλία και Ρωσία αντιπροσωπεύουν το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι ίδιες χώρες κατέχουν το 30% της στερεάς επιφάνειας της γης αλλά και το 50% της παραγωγής σιτηρών και ρυζιού στον κόσμο. Τέλος, αν τις μετρήσουμε με όρους ΑΕΠ και αγοραστικής δύναμης, αντιπροσωπεύουν το 54% της παγκόσμιας οικονομίας. Ολα αυτά από το φθινόπωρο, εφόσον συμφωνήσουν στη διάσκεψη που θα γίνει στη Νότια Αφρική, δεν θα έχουν ως νόμισμα συναλλαγής το δολάριο αλλά το νέο νόμισμα που σχεδιάζεται να κυκλοφορήσουν.
Εδώ βέβαια υπεισέρχεται ένας άλλος παράγοντας που επιδρά. Αυτές οι χώρες δεν είναι μόνες. Στη διάσκεψη στη Νότια Αφρική θα συζητηθεί η διεύρυνση των BRICS. Στη σειρά έχουν στοιχηθεί και περιμένουν την ένταξή τους ούτε λίγο ούτε πολύ 23 χώρες. Συγκεκριμένα, έχουν ανακηρυχθεί οκτώ επίσημες υποψήφιες χώρες (Αλγερία, Αργεντινή, Μπαχρέιν, Αίγυπτος, Ινδονησία, Ιράν, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), ενώ 17 χώρες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον ένταξης (Αφγανιστάν, Μπανγκλαντές, Λευκορωσία, Καζακστάν, Μεξικό, Νικαράγουα, Νιγηρία, Πακιστάν, Σενεγάλη, Σουδάν, Συρία, Ταϊλάνδη, Τυνησία, Τουρκία, Ουρουγουάη, Βενεζουέλα και Ζιμπάμπουε). Ούτε λίγο ούτε πολύ, το 70% των χωρών της γης ενδιαφέρεται να απεξαρτηθεί από το δολάριο και να ενταχθεί στη νέα τάξη πραγμάτων που αφορά το παγκόσμιο εμπόριο.
Γεωπολιτικές ανακατατάξεις
Ομως εδώ έχουμε και ένα κοσμοϊστορικό γεγονός. Το σιιτικό Ιράν συμμαχεί με τη σουνιτική Σαουδική Αραβία υπό τη σκέπη των BRICS, προσπερνώντας μια διαμάχη αιώνων στον ισλαμικό χώρο, από τον θάνατο του προφήτη Μωάμεθ, για την ακρίβεια. Για πολλούς αναλυτές αυτή ήταν η αχίλλειος πτέρνα την οποία εκμεταλλεύτηκε ο αμερικανικός παράγοντας και πήρε με το μέρος του τη σουνιτική Σαουδική Αραβία το 1971 για να αλλάξει τον κανόνα του χρυσού με τον κανόνα του δολαρίου. Τώρα η Σαουδική Αραβία γυρνά την πλάτη στο δολάριο και συμμαχεί με το σιιτικό Ιράν υπό τη σκέπη των BRICS+ για να ανοίξουν τον δρόμο στην αποδολαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας. Προφανώς εάν η Σαουδική Αραβία (κατέχει το 20% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου), η Ρωσία (κατέχει το 30% των παγκόσμιων ενεργειακών πόρων) και το Ιράν (κατέχει το 10% των παγκόσμιων αποδεδειγμένων αποθεμάτων πετρελαίου και το 15% των αποθεμάτων φυσικού αερίου) δεν διεξάγουν τις παγκόσμιες συναλλαγές τους σε δολάρια, επίκειται, και λόγω των προβλημάτων της αμερικανικής υπερδύναμης, κατάρρευση του κανόνα του δολαρίου.
Η Ουκρανία πίεσε τις εξελίξεις
Ποιος είναι όμως ο καταλύτης που ώθησε τόσες χώρες να θέλουν να φέρουν τέτοια ανισορροπία στις παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές; Τι είναι αυτό που κάνει τις κυβερνήσεις να θέλουν να αποκαθηλώσουν την παντοκρατορία του δολαρίου που κρατά από το 1971, όταν η Σαουδική Αραβία δέχτηκε να καταργήσει τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς (1944, κανόνας του χρυσού) και να επιβάλει τις συναλλαγές σε δολάριο για το πετρέλαιό της, προκαλώντας έτσι την επικράτηση του κανόνα του δολαρίου; Τι έκανε τον οίκο των Σαούντ, που κυβερνά τη μεγαλύτερη χώρα της Αραβικής χερσονήσου, να στρέψει την πλάτη στον δυτικό κόσμο και να συμμαχεί για την αποδολαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας; Η απάντηση είναι απλή: η μετατροπή του δολαρίου από τις ΗΠΑ από νόμισμα συναλλαγών σε όπλο για την επιβολή κυρώσεων σε χώρες που δεν υπάκουαν στις αμερικανικές νόρμες. Παρότι αυτή η στρατηγική υφίσταται εδώ και δεκαετίες, οι κυρώσεις των ΗΠΑ και του δυτικού κόσμου εναντίον της Ρωσίας για την εισβολή της στην Ουκρανία άναψαν το φιτίλι που πυροδότησε τη βόμβα της αποδολαριοποίησης που απειλεί να τινάξει το παγκόσμιο χωριό στον αέρα. Ηταν η απομόνωση της Ρωσίας από το δυτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα (μεταξύ άλλων από τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες αλλά και από το σύστημα SWIFT) μαζί με το πάγωμα ρωσικών κεφαλαίων ύψους περίπου 600 δισ. δολαρίων που «φυλάσσονταν» σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των ΗΠΑ και της ΕΕ και δεσμεύτηκαν με πιθανότητα κατάσχεσης, που επέφεραν αυτές τις κατακλυσμιαίες εξελίξεις. Η πλευρά που δεν ανήκει στην αναπτυγμένη Δύση έκανε λόγο για αφύπνιση των κυβερνήσεων που κατείχαν συναλλαγματικά αποθέματα σε δολάρια ή ευρώ ή χρησιμοποιούσαν το σύστημα SWIFT. Είχε έρθει το πλήρωμα του χρόνου για εναλλακτικές ρυθμίσεις και κάτι τέτοιο θα απαιτούσε ανεξαρτητοποίηση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ιδρύθηκε στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς το 1944 με σκοπό να ενισχύσει το σύστημα που είχε οικοδομηθεί με βάση το «χρυσό δολάριο». Στην αναθεώρηση του καταστατικού του, το 1978, το ΔΝΤ επέτρεψε στις κυβερνήσεις να συνδέουν την αξία των νομισμάτων τους με οτιδήποτε «εκτός του χρυσού»). Ας μην ξεχνάμε πόσο βαθιά και στέρεα είναι τα θεμέλια του παγκόσμιου συστήματος με παντοκράτορα τις ΗΠΑ.
Οχημα η NDB
Οι BRICS έχουν τη δική τους τράπεζα, τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB). Ιδρύθηκε το 2015 με καταβεβλημένο μετοχικό κεφάλαιο ύψους 10 δισ. δολαρίων από κάθε χώρα BRICS. Είχε ως αντικειμενικό στόχο την άντληση κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση των BRICS και ως μεγάλη φιλοδοξία να εξυπηρετήσει τις αναδυόμενες οικονομίες και να αποδολαριοποιήσει τη χρηματοδότησή τους. Ακόμη και αυτή λοιπόν το όχι τόσο μακρινό 2015 ήταν προσδεμένη στο δολάριο. «Δεν μπορείτε να βγείτε έξω από το σύμπαν του δολαρίου και να λειτουργήσετε σε παράλληλο σύμπαν» ήταν τότε οι παραινέσεις ειδικών και «ειδικών». Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα 30 δισ. δολάρια σε δάνεια που εγκρίθηκαν από την NDB, τα δύο τρίτα ήταν σε δολάρια. Ωστόσο οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας έπληξαν και την τράπεζα των BRICS. Μπορεί η NDB να σταμάτησε τα δάνεια προς τη Ρωσία, αλλά αυτό δεν απέτρεψε την υποβάθμιση της Fitch τον Ιούλιο του 2022 και το κόστος δανεισμού της σε δολάρια έχει εκτοξευτεί περισσότερο από άλλων τραπεζών. Ομως πλέον η NDB διευρύνεται. Το Μπανγκλαντές, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος έχουν ενταχθεί από το 2021, αυξάνοντας τα μέλη της σε οκτώ. Η Ουρουγουάη έχει διανύσει μέρος της διαδικασίας ένταξης, ενώ η Αλγερία, η Ονδούρα, η Ζιμπάμπουε και η Σαουδική Αραβία έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον.
Κάτι σαν ECU
Το πώς θα εισαχθεί το νέο νόμισμα στις συναλλαγές μένει να αποφασιστεί στο διήμερο 22-24 Αυγούστου. Οπως και με το τι θα συνδεθεί. Αυτό που έχει προκριθεί είναι να κάνει τη διαδρομή του ECU. Πρόκειται για τον προπομπό του ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Λογιστική Μονάδα (ECU, European Currency Unit) αποτέλεσε από το 1979 μέχρι το 1998 τη λογιστική μονάδα της ΕΕ. Η αξία του καθορίστηκε από το λεγόμενο καλάθι νομισμάτων και υπολογίστηκε χρησιμοποιώντας ένα ακριβές ποσό των εθνικών νομισμάτων των κρατών-μελών της ΕΕ. Η αξία αυτού του νέου νομίσματος των BRICS θα καθορίζεται είτε από τον κανόνα του χρυσού (επικρατέστερο σενάριο) είτε από ένα καλάθι εμπορευμάτων που θα περιλαμβάνει πετρέλαιο, σιτάρι, χαλκό και άλλα ουσιώδη αγαθά που τυγχάνουν διαπραγμάτευσης παγκοσμίως σε καθορισμένες ποσότητες. Αυτό το οποίο σχεδιάζουν οι BRICS είναι μέσα από αυτό το σύστημα (μάλλον δεν θα κυκλοφορήσει ως νόμισμα σε έγχαρτη μορφή) να παρακάμψουν το σύστημα SWIFT (τραπεζικό σύστημα που χρησιμοποιείται παγκοσμίως για να επικυρώσει τραπεζικές συναλλαγές και το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να απομονώσει τη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία). Στην πράξη θα είναι ένα ψηφιακό νόμισμα σε ένα εξουσιοδοτημένο λογιστικό βιβλίο που θα διατηρείται σε μια νέα οικονομική θεσμική δομή των BRICS+ με κρυπτογραφημένη επικοινωνία.
Οι αντιρρήσεις
Ομως υπάρχει και ο αντίλογος που ορίζει ότι το νόμισμα BRICS είναι «λανθασμένη ιδέα» γιατί θα ένωνε χώρες με πολύ διαφορετικές οικονομίες και τελικά θα φέρει εξάρτηση από το κινεζικό γουάν. Υπάρχουν εκτιμήσεις ότι οι BRICS ως χώρες είναι πολύ ετερογενείς για να δράσουν μαζί και ως εκ τούτου, μιας και ένα νέο νόμισμα χρειάζεται για την εμπέδωσή του βιομηχανική παραγωγή, αυτή η πολύπλοκη διαδικασία θα έφερνε τη μονοκρατορία της Κίνας, η οποία ωστόσο «απειλείται» από τον ανταγωνισμό τής επίσης συμμετέχουσας Ινδίας, κάτι που γεννά «φυγόκεντρες τάσεις». Υπό το κράτος αυτών των δεδομένων, δυτικές αναλύσεις θεωρούν ότι το νέο νόμισμα BRICS δεν θα αποκαθηλώσει το δολάριο αλλά θα μειώσει το μέγεθος της επικράτειας στην οποία χρησιμοποιείται. Ακόμη και αν οι BRICS αποδολαριοποιούνταν, μεγάλο μέρος του κόσμου θα εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί δολάρια και η παγκόσμια νομισματική τάξη θα γινόταν περισσότερο πολυπολική παρά μονοπολική.