Το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στην πρόσβαση σε πόσιμο νερό δεν είναι αυτονόητο για όλους
Η πανδημία της Covid-19 ήρθε και φανέρωσε με τον πλέον εκκωφαντικό τρόπο τη… γύμνια της ανθρωπότητας απέναντι σε θεμελιώδη ζητήματα διαβίωσης που την απασχολούν από την αρχαιότητα ακόμη.
Πρώτο και σημαντικότερο είναι η απρόσκοπτη πρόσβαση όλων σε καθαρό τρεχούμενο νερό, που αποτελεί αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα και με τη σφραγίδα του ΟΗΕ από το 2010 με το ψήφισμα 64/292.
Κατά την πανδημία του κορονοϊού έγινε πιο επίκαιρο από ποτέ το μήνυμα για καλό και συχνό πλύσιμο των χεριών. Αυτό το φαινομενικά πολύ απλό μήνυμα που μεταδόθηκε ανά τον κόσμο –όχι μόνο στην Ελλάδα– αφορά μια διαδικασία που δυστυχώς δεν είναι αυτονόητη κατάκτηση για όλους. Ο λόγος; Η πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό τίθεται εν αμφιβόλω για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Ορισμένοι, δε, χρειάζεται να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις για να μπορέσουν να ενυδατώσουν τον οργανισμό τους, κάτι που οι κάτοικοι της Δύσης απολαμβάνουμε με μια απλή στροφή της βρύσης στο σπίτι μας.
Την ίδια ώρα στα… παράδοξα του νερού είναι ότι χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, συγκεκριμένα στις ΗΠΑ, ένα λίτρο εμφιαλωμένο νερό είναι ακριβότερο από ένα λίτρο βενζίνη.
«Ζήτημα ζωής ή θανάτου»
Η Covid-19 ανέδειξε μια τεράστια πληγή, την πρόσβαση σε καθαρό τρεχούμενο νερό, ένα θέμα πολύ πιο σοβαρό απ’ ό,τι φανταζόμαστε. «Είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι δεν μπορούν να ακολουθήσουν την οδηγία “πλύνετε τα χέρια σας” επειδή στερούνται καθαρό νερό» διαμηνύει σε όλους τους τόνους ο Τσαρλς Αϊσλαντ (Charles Iceland), διευθυντής του προγράμματος Παγκόσμιων και Εθνικών Πρωτοβουλιών για το Νερό στο Παγκόσμιο Ινστιτούτο Πόρων, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Documento.
Oταν του ζητήσαμε να γίνει πιο συγκεκριμένος σχολίασε: «Οπως έχουμε πει, η πανδημία του κορονοϊού επηρεάζει την παγκόσμια ασφάλεια. Υπάρχουν πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο, ειδικά στην Αφρική, όπου μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού πρέπει να ταξιδέψει περισσότερο από 30 λεπτά για να πάρει νερό. Χώρες με τεράστια προβλήματα είναι μεταξύ άλλων οι Παπούα Νέα Γουινέα, Ουγκάντα, Αιθιοπία, Σομαλία και Ερυθραία».
Καμπανάκι και για Μεσόγειο
«Σίγουρα οι ξηρές χώρες της νότιας Ευρώπης κατά μήκος της Μεσογείου υποφέρουν περιοδικά από άσχημες ξηρασίες, το άγχος για νερό αναμένεται να επιδεινωθεί στην περιοχή λόγω της κλιματικής αλλαγής και τα πράγματα μπορεί επίσης να επιδεινωθούν εάν η ζήτηση νερού συνεχίσει να αυξάνεται. Ομως οι χώρες της δυτικής Ευρώπης, ο Καναδάς, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες πλούσιες χώρες έχουν γενικά τους οικονομικούς και τεχνικούς πόρους για να αντιμετωπίσουν ακόμη και σημαντικές κρίσεις. Από την άλλη πλευρά, σε μέρη όπως η περιοχή Σαχέλ της Αφρικής, μεγάλο μέρος της βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής ή της νότιας και κεντρικής Ασίας τα προβλήματα του νερού, η κακή ποιότητα, η ξηρασία και οι πλημμύρες μπορεί να γίνουν πολύ άσχημα και αυτές οι περιοχές δεν έχουν τους πόρους που χρειάζονται για να ξεπεράσουν τις κρίσεις, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια πόρων, κακές συνθήκες υγείας, ακόμη και σε θανάτους» τονίζει ο Τσαρλς Αϊσλαντ.
Πραγματική κρίση νερού
Ο κ. Αϊσλαντ θεωρεί απολύτως υπαρκτή την κρίση νερού. Κληθείς να απαντήσει τι μπορεί να προκαλέσει μια τέτοια κατάσταση σχολίασε: «Συγκεκριμένες περιοχές του κόσμου αντιμετωπίζουν πραγματικές κρίσεις νερού. Είναι σημαντικό να επισημάνω ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη προβλημάτων, μεταξύ άλλων: λειψυδρία, ξηρασία, πλημμύρες και κακή ποιότητα νερού. Το χειρότερο είναι πως άνθρωποι πεθαίνουν εξαιτίας αυτών των προβλημάτων. Ωστόσο τα πολύ κακά σενάρια περιλαμβάνουν αναγκαστική, μεγάλης έκτασης μετανάστευση, διαμάχες και συγκρούσεις που μπορεί να κοστίσουν ζωές, οξεία επισιτιστική ανασφάλεια που επίσης κοστίζει ζωές, έξαρση νόσων και άλλα».
Η κλιματική αλλαγή
«Σε πρόσφατη δημοσίευσή μας παρατηρούμε ότι η παροχή νερού αναμένεται να μειωθεί στις περιοχές μεσαίου γεωγραφικού πλάτους του κόσμου λόγω της κλιματικής αλλαγής, η οποία αναμένεται επίσης να αλλάξει το χρονοδιάγραμμα της διαθεσιμότητας νερού και να αυξήσει τη σοβαρότητα της ξηρασίας και των πλημμυρών. Ετσι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τους υδάτινους πόρους. Υπάρχουν τρόποι για τον μετριασμό αυτών των επιπτώσεων: αύξηση της αποθήκευσης νερού (κατά προτίμηση μέσω της εξέλιξης “πράσινων” παρά “γκρι” υποδομών), βελτίωση της αποδοτικότητας χρήσης νερού (ειδικά στην αρδευόμενη γεωργία, η οποία λαμβάνει τη μερίδα του λέοντος στη χρήση νερού στις περισσότερες χώρες), φύτευση πιο αποδοτικών και ανθεκτικών στην ξηρασία καλλιεργειών, μείωση της απώλειας τροφίμων και των σκουπιδιών-αποβλήτων, επεξεργασία και επαναχρησιμοποίηση λυμάτων, απαγόρευση της ανάπτυξης σε περιοχές που πλήττονται από πλημμύρες, επένδυση σε πρόσθετες υποδομές προστασίας από πλημμύρες κ.λπ.» αναφέρει ο Τσαρλς Αϊσλαντ.
Νερό ή βενζίνη
Στην Ελλάδα χρειάζεται κανείς πολύ λιγότερο από 1 ευρώ για να αγοράσει ένα μπουκάλι εμφιαλωμένο νερό 1,5 λίτρου από το σουπερμάρκετ. Ωστόσο δεν ισχύει το ίδιο σε όλο τον κόσμο. Στις ΗΠΑ μια φιάλη σχεδόν 500 ml εμφιαλωμένο νερό κοστίζει περίπου 1,5 δολάριο, ενώ με 2,17 δολάρια αγοράζεις σχεδόν τέσσερα λίτρα βενζίνη, σύμφωνα με τον Τσαρλς Αϊσλαντ.
Και συνεχίζει: «Εάν σκεφτούμε ότι ένα μπουκάλι νερού 16 ουγγιών [περίπου 475 ml] κοστίζει 1,5 δολάριο, τότε το κόστος ανά γαλόνι νερού ανέρχεται σε 12 δολάρια. Το κόστος του νερού της βρύσης είναι 0,002 του δολαρίου ανά γαλόνι. Το μέσο κόστος της κανονικής βενζίνης ανά γαλόνι ανέρχεται σε 2,17 δολάρια [1 γαλόνι ισούται περίπου με 3,785 λίτρα]. Συνεπώς το εμφιαλωμένο νερό είναι πολύ πιο ακριβό από τη βενζίνη βάσει όγκου, ενόσω το νερό της βρύσης είναι πολύ φτηνότερο αντίστοιχα».
Πρόσφατη έρευνα της βρετανικής εφημερίδας «Guardian» έδειξε ότι εκατομμύρια Αμερικανοί δυσκολεύονται να πληρώσουν τον λογαριασμό του νερού, που παρουσιάζει αύξηση έως και 80% σε μια δεκαετία.
«Πρώτα απ’ όλα η τιμή του νερού είναι ιστορικά πολύ χαμηλή σε όλο τον κόσμο, πολύ χαμηλότερη από τις δαπάνες για την επεξεργασία και τη διαδικασία ώστε να φτάσει το καθαρό νερό στα σπίτια. Οπότε η σύνδεση των σπιτιών σε καθαρό νερό έχει επιδοτηθεί σε όλο τον κόσμο. Τώρα, με όλο και περισσότερες χώρες που θέλουν να “ανακτήσουν” το κόστος παροχής νερού, το κόστος αυξάνεται σε πολλά μέρη» σχολιάζει ο κ. Αϊσλαντ.
«Στις ΗΠΑ, όπως σημειώνει η βρετανική εφημερίδα, η πίεση στις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας για την αύξηση των τιμών συνεπικουρείται από τη μειωμένη ομοσπονδιακή βοήθεια σε αυτές. Σε ολόκληρο τον κόσμο οι φτωχότεροι πληθυσμοί αναγκάζονται να πληρώσουν υψηλότερη τιμή για το νερό. Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες τα φτωχά νοικοκυριά δεν συνδέονται με σύστημα καθαρού νερού, γεγονός που τα αναγκάζει να αγοράσουν πολύ πιο ακριβό νερό που παραδίδεται με βυτιοφόρα» εξηγεί.
Καθαρό νερό επί χρήμασι
Οσο κι αν φαίνεται παράδοξο και αναχρονιστικό, πολίτες σε περιοχές των –αναπτυγμένων κατά τα λοιπά– ΗΠΑ αναγκάζονται, όπως τονίζει ο εκπρόσωπος του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Πόρων, να αγοράζουν εμφιαλωμένο νερό. Φυσικά, όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα. Τουναντίον, οι φτωχότεροι είναι αναγκασμένοι να χρησιμοποιούν μολυσμένο νερό θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία τους σύμφωνα με τον κ. Αϊσλαντ.
«Σε πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών όπως το Φλιντ στο Μίσιγκαν και το Νιούαρκ στο Νιου Τζέρσεϊ το επικίνδυνα μολυσμένο νερό από τα υδάτινα συστήματα αναγκάζει τους ανθρώπους να αγοράζουν εμφιαλωμένο νερό ή να χρησιμοποιούν το πολύ μολυσμένο νερό, με συνέπειες για την υγεία τους. Ορισμένοι δήμοι βοηθούν τους κατοίκους με αυτά τα προβλήματα, αλλά φαντάζομαι ότι πολλοί κάτοικοι αφήνονται μόνοι τους. Εγώ ο ίδιος έχω λογαριασμούς νερού με τις υψηλότερες τιμές που αναφέρονται στο άρθρο του “Guardian”. Αλλά έχω την οικονομική δυνατότητα να τους πληρώσω. Ομως πρέπει να βρούμε τρόπους για να βοηθήσουμε τους φτωχότερους συμπολίτες μας να απολαμβάνουν ποσότητες καθαρού νερού και υπηρεσίες υγιεινής σε αρμονία με το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με διαφορετικά, αναλογικά συστήματα τιμολόγησης νερού και επιδότηση. Ενας άλλος τρόπος για να γίνει αυτό θα μπορούσε να είναι η διατήρηση των υψηλών τιμών του νερού (που μπορούν να διασφαλίσουν την απαραίτητη επένδυση στη συντήρηση και την επέκταση του συστήματος νερού), επιστρέφοντας χρήματα στους φτωχούς πολίτες μέσω του φορολογικού συστήματος».