Συμφωνίες εκατομμυρίων ευρώ για οπλικά συστήματα κάτω από το χαλάκι και επαναπροωθήσεις προσφύγων
Κρυφές αγοραπωλησίες οπλικών συστημάτων και μέσων παρακολούθησης και απάνθρωπες πρακτικές εις βάρος των προσφύγων στο Αιγαίο. Λομπίστες πολυεθνικών εταιρειών όπλων και ασφάλειας (ακόμη και από την Ελλάδα) καθώς και διάφορων οργανισμών πραγματοποιούν κρυφές συναντήσεις με τη Frontex και αξιωματούχους χωρών της ΕΕ. Στόχος είναι η πώληση σκαφών, οχημάτων, όπλων, ακόμη και αμφιλεγόμενων συστημάτων όπως αυτό της βιομετρικής παρακολούθησης. Αυτό αποκαλύπτεται από μελέτη του Παρατηρητηρίου της Ευρώπης των Πολυεθνικών, η οποία είχε δοθεί κατ’ αποκλειστικότητα για την Ελλάδα στο Documento πριν από τη δημοσίευσή της.
Την ίδια ώρα το ελληνικό λιμενικό σε αγαστή συνεργασία με τη Frontex έχει προβεί μόνο το 2020 σε περίπου 10.000 παράνομες απωθήσεις προσφύγων στο Αιγαίο ενώ πληθαίνουν οι καταγγελίες για βάναυση συμπεριφορά, κακομεταχείριση και τρομοκράτηση των ανθρώπων που ταξιδεύουν με τα σαπιοκάραβα και τις λέμβους. Οπως άλλωστε παραδέχεται ανερυθρίαστα σε επιστολή του (την οποία δημοσιεύει σήμερα το Documento) ο υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Ιωάννης Πλακιωτάκης προς τον διευθυντή της Frontex Φαμπρίς Λεζερί, οι μετανάστες αποτελούν «ασύμμετρη φυσική απειλή». Ξεκάθαρο το μήνυμα για το πώς η κυβέρνηση βλέπει αυτούς τους ανθρώπους.
Προϋπολογισμός €5,6 δισ. και στρατός 10.000 αντρών
Η γιγάντωση της επιρροής της Frontex ξεκίνησε από το 2015, την περίοδο των τεράστιων προσφυγικών ροών που περνούσαν από την Ελλάδα. Από το 2019 όμως, όπως αναφέρει και το Παρατηρητήριο, η Frontex φαίνεται ότι έχει λάβει λευκή επιταγή από την ΕΕ, η οποία έχει δώσει στην υπηρεσία προϋπολογισμό 5,6 δισ. ευρώ από το 2021 έως το 2027, έναν στρατό 10.000 συνοριακών φυλάκων –κάποιοι μπορούν να κουβαλούν όπλο–, επέκταση των δυνάμεών της και, κυριότερα, τον μακροχρόνιο στόχο της: «την ικανότητα να αποκτά και να μισθώνει τον δικό της εξοπλισμό (σκάφη, οχήματα, αεροπλάνα, drones και ραντάρ), τερματίζοντας την εξάρτηση της υπηρεσίας από συνεισφορές των κρατών-μελών της ΕΕ».
Παρότι οι επιθυμίες της Frontex ικανοποιούνται, η υπηρεσία από το 2020 βρίσκεται αντιμέτωπη με σειρά σκανδάλων που την έχουν θέσει στο επίκεντρο παραβιάσεων ανθρώπινων δικαιωμάτων και παράνομων απωθήσεων και ενώ ερευνάται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) για κακοδιαχείριση και παρενόχληση. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η Frontex κατηγορείται για στενές σχέσεις πίσω από κλειστές πόρτες με τη βιομηχανία όπλων και παρακολούθησης.
Συναντήσεις με λομπίστες και από την Ελλάδα
Στο πλαίσιο αυτό, το Παρατηρητήριο δημοσίευσε τουλάχιστον 16 συναντήσεις που είχε η Frontex με τη βιομηχανία όπλων και παρακολούθησης από το 2017 έως το 2019. Σε αυτή την περίοδο η Frontex «συναντήθηκε με 108 εταιρείες προκειμένου να συζητήσει θέματα όπως όπλα και πυρομαχικά, θαλάσσια και εναέρια φύλαξη, αισθητήρες καρδιακού παλμού ή συστήματα ελέγχου εγγράφων». Καθεμιά από αυτές τις συζητήσεις «έχει πιθανό αντίκτυπο στα ανθρώπινα δικαιώματα», αφού αυτές οι τεχνολογίες δύνανται να παραβιάσουν τα θεμελιώδη δικαιώματα των ανθρώπων «στην ιδιωτικότητα, στο τεκμήριο της αθωότητας και στην ελευθερία». Ο στόχος της Frontex και της βιομηχανίας είναι κοινός: «Ισχυρότερα και καλύτερα φυσικά εφοδιασμένα σύνορα με επιθετική επιτήρηση οποιουδήποτε επιθυμεί να περάσει τα σύνορα της ΕΕ, ακόμη κι αν πρόκειται για πολίτες της ΕΕ».
Λόμπινγκ με πολυεθνικές υπό τις ευλογίες της ΕΕ και σε βάρος των ανθρώπινων δικαιωμάτων
μάλιστα κοινοποίησε και λίστα με τους λομπίστες αυτών των εταιρειών και ιδρυμάτων που συναντήθηκαν περισσότερες φορές με τη Frontex. Στην επίμαχη λίστα συμπεριλαμβάνεται και το Εθνικό Κέντρο Ερευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), το οποίο είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που εποπτεύεται από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) του υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων και όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του στοχεύει στην «προσέλκυση πόρων από ανταγωνιστικά ευρωπαϊκά προγράμματα». Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο, λομπίστες του ΕΚΕΤΑ συναντήθηκαν συνολικά τέσσερις φορές με τη Frontex. Το ΕΚΕΤΑ συμμετείχε μεταξύ άλλων στην κοινοπραξία για την ανάπτυξη του έργου Roborder, που «στοχεύει στην ανάπτυξη ενός αυτόνομου συστήματος επιτήρησης συνόρων με τη χρήση μη επανδρωμένων ρομπότ, συμπεριλαμβανομένων εναέριων, θαλάσσιων, υποβρυχίων και επίγειων οχημάτων».
Δωροδοκίες και καταγραφή δεδομένων πολιτών
Η Frontex συνάντησε όμως λομπίστες και άλλων εταιρειών, οι οποίες έχουν κατηγορηθεί για σειρά σκανδάλων. Μία εξ αυτών είναι η Airbus, η οποία ενεπλάκη σε σκάνδαλο δωροδοκίας σε σειρά χωρών και εντέλει πλήρωσε 4 δισ. δολάρια σε εξωδικαστικό συμβιβασμό. Αλλη είναι η Idemia, η οποία ανέπτυξε το πρόγραμμα βιομετρικής καταγραφής Huduma Namba, το οποίο δέχτηκε σφοδρή κριτική στην Κένυα επειδή στόχο έχει να καταγράψει τα δεδομένα εκατομμυρίων Κενυατών σε ένα μοναδικό ψηφιακό σύστημα.
Στις επίμαχες εταιρείες συμπεριλαμβάνεται και η Thales, εταιρεία αεροδιαστημικής και άμυνας η οποία έχει κατηγορηθεί για παράνομες δραστηριότητες όπως δωροδοκίες για την κατασκευή πολεμικών πλοίων για την κυβέρνηση της Ταϊβάν και συμπαιγνία με τον πρώην πρόεδρο της Νότιας Αφρικής Τζέικομπ Ζούμα σχετικά με μια συμφωνία όπλων αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η Thales είναι η εταιρεία που είχε αναλάβει το εξοπλιστικό πρόγραμμα αναβάθμισης των έξι φρεγατών τύπου S επί υπουργίας Γιάννου Παπαντωνίου το 2003 και φέρεται, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, να χρημάτισε τον πρώην υπουργό Εθνικής Αμυνας.
Κρυφές συναντήσεις με την αμυντική βιομηχανία
Οι αθρόες συναντήσεις της Frontex με λομπίστες κέντρισαν την προσοχή μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αποδοχής του προϋπολογισμού της Frontex για το 2016 κάποιοι ευρωβουλευτές απηύθυναν ερώτημα στην υπηρεσία σχετικά με το πώς διαχειρίζεται αυτές τις συναντήσεις. Η Frontex απάντησε ότι συναντιέται «μόνο με εγγεγραμμένους λομπίστες που έχουν εγγραφεί στη λίστα διαφάνειας της ΕΕ», καθώς και ότι δημοσιεύει «ετησίως μια σφαιρική εικόνα των συναντήσεων στην ιστοσελίδα της Frontex. Καμία συνάντηση δεν πραγματοποιήθηκε το 2017». Σύμφωνα με τα έγγραφα που επικαλείται όμως το Παρατηρητήριο, μόνο το 2017 η Frontex είχε τουλάχιστον τέσσερις συναντήσεις με τη βιομηχανία, στις οποίες συμμετείχαν 24 ιδιωτικές ομάδες, κυρίως εταιρείες. Το 58% εξ αυτών δεν συμπεριλαμβάνεται στη λίστα διαφάνειας της ΕΕ.
Οι κρυφές συναντήσεις της Frontex με λομπίστες της βιομηχανίας δεν σταματούν εκεί: «Το 2018 και το 2019 το 72% (91 από τους 125) των λομπιστών που συνάντησε η Frontex δεν ήταν εγγεγραμμένο στη λίστα διαφάνειας της ΕΕ. Παράλληλα, υπάρχουν συναντήσεις που η Frontex δεν δημοσιοποιεί ούτε καν ότι πραγματοποιήθηκαν». Μάλιστα η Frontex διοργάνωνε επί χρόνια εκδήλωση για την Ευρωπαϊκή Ημέρα Φύλαξης Συνόρων και Ακτών, «προκειμένου να γιορτάσει τον εαυτό της» και κυριότερα «να ενώσει τους κόσμους της δημόσιας υπηρεσίας και της ιδιωτικής βιομηχανίας». Αυτές οι εκδηλώσεις κόστισαν 2,1 εκατ. ευρώ από το 2015 έως το 2019, με αποτέλεσμα να δεχτούν σφοδρή κριτική.
Και αντιπρόσωποι κρατών-μελών της ΕΕ
Μολονότι ο τρόπος που η Frontex διαχειρίζεται τις συναντήσεις με λομπίστες είναι «μοναδικός», η ίδια αρνείται ότι πραγματοποιεί τέτοιες συναντήσεις. Επειτα από σχετικό ερώτημα του Παρατηρητηρίου η υπηρεσία απάντησε ότι «η Frontex δεν συναντιέται με λομπίστες. Εξαιτίας του καταστατικού μας (συνεισφορά στην εκτέλεση της ολοκληρωμένης διαχείρισης συνόρων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ) και του γεγονότος ότι η υπηρεσία δεν διαδραματίζει κάποιον ρόλο στη διαδικασία απόφασης και κατάρτισης νόμων της ΕΕ, η Frontex δεν προσελκύει το ενδιαφέρον λομπιστών». Ομολογουμένως περίεργη απάντηση αν αναλογιστεί κάποιος τις πολυάριθμες συναντήσεις που η Frontex επιβεβαιωμένα έχει πραγματοποιήσει με λομπίστες.
Αλλωστε το λόμπινγκ αφορά και δραστηριότητες που διαμορφώνουν την εφαρμογή πολιτικών που λαμβάνονται από τους πολιτικούς αξιωματούχους. Δραστηριότητες δηλαδή που πραγματοποιεί η Frontex, η οποία είναι επιφορτισμένη με το καθήκον της εφαρμογής της μεταναστευτικής πολιτικής και φύλαξης συνόρων, έχοντας βρει «έναν τρόπο να παρεκκλίνει από την απόφαση του πώς θα το επιτύχει». Η Frontex πλέον έχει ενισχύσει τις δυνάμεις της στους τομείς «της προμήθειας, της έρευνας και της καινοτομίας. Αναμένεται ότι το ενδιαφέρον από λομπίστες εταιρειών για τη Frontex θα αυξηθεί όσο ο προϋπολογισμός και οι αρμοδιότητές της σχετικά με την προμήθεια αυξάνονται». Με άλλα λόγια, η Frontex έχει πλέον περιθώριο να αποφασίσει η ίδια για τον εξοπλισμό και τις υπηρεσίες που χρειάζεται.
«Λειτουργεί ως ενδιάμεσος»
Η σημαντικότερη αιτία όμως που η Frontex προσελκύει το ενδιαφέρον των λομπιστών είναι ότι λειτουργεί ως ενδιάμεσος «μεταξύ των αρχών φύλαξης συνόρων, της έρευνας και της βιομηχανίας». Ως αποτέλεσμα, σε πολλές συναντήσεις μεταξύ της Frontex και της βιομηχανίας παρευρίσκονται «αντιπρόσωποι του δημοσίου», γεγονός που ενισχύει αυτήν τη συνεργασία. Από δεκαέξι συνολικά από τις επίμαχες συναντήσεις που εξέτασε το Παρατηρητήριο, «σε επτά συναντήσεις παρευρέθηκαν αντιπρόσωποι κρατών-μελών της ΕΕ, σε επτά συναντήσεις παρευρέθηκαν αντιπρόσωποι από άλλους οργανισμούς και ιδρύματα της ΕΕ, σε τέσσερις συναντήσεις παρευρέθηκαν αντιπρόσωποι από χώρες-μη μέλη της ΕΕ». Ο λόγος που καλούνται σε αυτές τις συναντήσεις και τρίτες χώρες είναι προφανής: «Τους παρουσιάζουν τον εξοπλισμό που θεωρούν ότι η ΕΕ χρειάζεται, προκειμένου να ενισχύσουν την υποδομή των συνόρων, να κρατήσουν τους πρόσφυγες όσο πιο μακριά γίνεται από την ΕΕ».
Αυτές οι συναντήσεις δεν αφορούν μόνο τη διασύνδεση της Frontex με τη βιομηχανία και τους αντιπροσώπους των χωρών. Σε οκτώ τέτοιου είδους συναντήσεις που εξέτασε το Παρατηρητήριο στους εκπροσώπους της βιομηχανίας παρέχεται «μια μοναδική πλατφόρμα όπου μπορούν να ενωθούν, να επιδείξουν τα προϊόντα τους και να πραγματοποιήσουν διάλογο με τις αρχές ελέγχου των συνόρων της ΕΕ». Ενίοτε αυτές οι συναντήσεις οδηγούν και στην «αγορά προϊόντων».
Σε επίδειξη προϊόντων που διοργάνωσε το 2017 η Frontex 16 αντιπρόσωποι εταιρειών παρουσίασαν τα προϊόντα τους σε περισσότερους από 50 αντιπροσώπους του δημοσίου, οι οποίοι ενθαρρύνθηκαν να τα δοκιμάσουν. Σε αρκετές συναντήσεις οι λομπίστες προσφέρουν ανερυθρίαστα καταλόγους με τα προϊόντα τους. Οπως σημειώνει το Παρατηρητήριο, η Frontex «λειτουργεί ως ενδιάμεσος μεταξύ του ελέγχου των συνόρων, των βιομηχανιών όπλων και του κύριου αγοραστή: τις δημόσιες αρχές που επιδιώκουν να σφίξουν τη λαβή στα σύνορά τους».
Αυτή η δυναμική καθιστά τη Frontex –επιλέγει ποιες εταιρείες θα παρευρίσκονται σε αυτές τις συναντήσεις– ωφελούμενη, αφού «οι περισσότερο στρατιωτικοποιημένες αρχές των συνόρων των κρατών-μελών επιτρέπουν στην υπηρεσία να λειτουργεί τις δικές της επιχειρήσεις. Η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ της Frontex, της βιομηχανίας και των κρατών-μελών είναι επωφελής και για τα τρία μέρη, σε βάρος των ανθρώπινων δικαιωμάτων».