Η ιστορία της ιατρικής παρουσιάζει την εξελικτική πορεία της σκέψης των ανθρώπινων κοινωνιών εν σχέσει με τις ασθένειες και την αντιμετώπισή τους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Από τις προϊστορικές πρακτικές και αρχαίες ιατρικές παραδόσεις της Βαβυλώνας, της Κίνας, της Ινδίας και της Αιγύπτου, τη συστηματοποίηση και μετατροπή της ιατρικής τέχνης σε επιστήμη από τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, τις μεσαιωνικές προσπάθειες εμπλουτισμού της γνώσης και την εκπαίδευση ιατρών στις πρώτες πανεπιστημιακές σχολές της Ιταλίας και της Γαλλίας, την ανάπτυξη της ανατομίας κατά την Αναγέννηση μέχρι τις κατακτήσεις της μοντέρνας και σύγχρονης ιατρικής επιστήμης παρατηρούμε τη φυσική ροπή των κοινωνιών να προστατέψουν τα μέλη τους.
Η ιατρική και παυσίπονη λειτουργία της ιατρικής ακολούθησε βέβαια την ιστορικότητα των κοινωνιών, την τεχνολογία και το πνεύμα κάθε εποχής. Η αμφισβήτηση των μυστικιστικών πρακτικών και θεολογικών ερμηνειών περί πόνου και νόσου κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού απελευθέρωσε τον ανθρώπινο ορθολογισμό και κατέστησε την επιστήμη κοινωνικό καθήκον και μια επιπλέον υποχρέωση ταγμένη στην υπηρεσία της ανθρώπινης ζωής και του ανθρώπινου βίου. Δηλαδή, η ιατρική, πέρα από μια πρακτική επιστήμη ίασης και κατάπαυσης του πόνου, συνδέθηκε τόσο με τη δημόσια υγεία όσο και με την ηθική υπόσταση της ίδιας της επιστήμης. Οι ιατροφιλόσοφοι του 18ου και 19ου αιώνα έδωσαν νέα ώθηση στην ιατρική, ξεπερνώντας τα «στενά» όρια του ανθρώπινου σώματος, ενσταλάζοντας στις κοινωνίες την ιατρική ηθική, την ιατρική νομολογία και δεοντολογία. Σε αυτό συνέβαλε ο Αγγλος ιατρός Τόμας Πέρσιβαλ, ο οποίος το 1803 δημοσίευσε ένα ολοκληρωμένο σύστημα ιατρικής συμπεριφοράς και ηθικής.
Η υιοθέτηση μιας ολιστικής προσέγγισης στη φροντίδα των ασθενών επηρέασε την ιατρική σκέψη και συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας καθολικότητας στην πρόσληψη της δημόσιας υγείας, της ασφάλειας, της φροντίδας και της ευημερίας. Σημαντικό είναι το παράδειγμα της θέσπισης νόμου προστασίας των εργαζομένων στη Βρετανία το 1802, καθώς οι εργάτες στα εργοστάσια του Μάντσεστερ ήταν θύματα κακομεταχείρισης, εργατικών ατυχημάτων, κακής υγιεινής στους χώρους εργασίας, αλλά κυρίως θύματα μεταδοτικών ασθενειών όπως η ευλογιά και ο τυφοειδής πυρετός, που η μεταδοτικότητά τους δημιουργούσε συνθήκες επιδημίας.
Την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης και της αστυφιλίας αναπτύσσεται η επιδημιολογία, καθώς η συσσώρευση μεγάλων πληθυσμών στα αστικά κέντρα αυξάνει τους κινδύνους μετάδοσης ασθενειών. Σε λιγότερο αναπτυγμένες κοινωνίες τα μέτρα ανάσχεσης επιδημιών ήταν η απομόνωση των ασθενών σε απομακρυσμένα νησιά και λοιμοκαθαρτήρια. Η απομόνωση των ανθρώπων, χωρίς την παράλληλη ανάπτυξη και ενίσχυση θεραπευτικών κέντρων, δημιουργούσε φόβο στους πληθυσμούς, οι οποίοι –κυρίως λόγω έλλειψης ενημέρωσης και γνώσης– λειτουργούσαν ενστικτωδώς και ατομικιστικά.
Το δυστύχημα σήμερα με την πανδημία της Covid-19 είναι ότι τη διαχειρίζονται φαιδρές και ανίκανες νεοφιλελεύθερες ολιγαρχίες. Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι ακόμη πιο ζοφερή, καθώς η δημόσια υγεία έχει αφεθεί σε ανθρώπους χωρίς κανένα κύρος, επιστήμονες-φερέφωνα των πολιτικών και κυρίως η ενημέρωση της κοινωνίας φιλτράρεται μέσα από την αναισχυντία των διεφθαρμένων ΜΜΕ. Ομως η τερψίμβροτος επιστήμη και η σωσίπολις ιατρική έχουν να αντιμετωπίσουν και τις θεμελιώδεις αρχές του νεοφιλελευθερισμού. Η άρνηση στον εμβολιασμό δεν έχει εθνικά, ταξικά, ιδεολογικά, μορφωτικά/πνευματικά ή πολιτικά χαρακτηριστικά. Είναι στην ουσία η νεοφιλελεύθερη αρχή του απόλυτου και αντικοινωνικού εγωισμού, ο οποίος κάνει τον σύγχρονο άνθρωπο να αδιαφορεί για τις κοινωνικές κατακτήσεις της επιστήμης και της δημόσιας φροντίδας και υγείας. Η απόρριψη της δημόσιας υγείας, στο όνομα είτε του καπιταλισμού είτε αντιεπιστημονικών σοφιστειών, έχει αποτέλεσμα τον χυδαίο ατομικισμό που διακηρύττει η νεοφιλελεύθερη νοοτροπία. Μια τέτοια συμπεριφορά, που καταδεικνύει έλλειψη έγνοιας για τις ανάγκες του συνόλου, οδηγεί σε εκτράχυνση της κοινωνίας, οδηγώντας την στο λαζαρέτο που της ετοιμάζουν οι παρωχημένες αντιλήψεις των αρνητών της δημόσιας υγείας.
Ο Ευάγγελος Κωνσταντέλος είναι εικαστικός – ακαδημαϊκός
