Μιλήσαμε με τον Παλαιστίνιο σκηνοθέτη Μπάζελ Αντρα και τον Ισραηλινό δημοσιογράφο και σκηνοθέτη Γιουβάλ Αμπραχάμ για το «Καμία άλλη γη» που δημιούργησαν από κοινού και περιγράφει το δράμα του παλαιστινιακού λαού.
Υπάρχει ένα συναίσθημα που δύσκολα αποτυπώνεται με λέξεις ακόμη και στην πλούσια ελληνική γλώσσα. Για να το περιγράψουμε χρησιμοποιούμε τη φράση «με πνίγει το άδικο», όμως όσοι το έχουν νιώσει γνωρίζουν καλά ότι η βαρύτητα της φράσης βρίσκεται περισσότερο στον πνιγμό. Αυτό που αντιλαμβάνεσαι ως τόσο άδικο που δεν συγκρίνεται με τις άλλες αδικίες που έχεις βιώσει, που σε εξοργίζει τόσο που δεν μπορείς να αναπνεύσεις, αδυνατείς ακόμη και να το περιγράψεις με λόγια, πόσο μάλλον να επιχειρηματολογήσεις εναντίον του. Πνίγεσαι, σχεδόν κυριολεκτικά.
Το ντοκιμαντέρ «Καμία άλλη γη» (No other land)που δημιούργησαν ένας Παλαιστίνιος και ένας Ισραηλινός σκηνοθέτης με θέμα τις ασύλληπτες διώξεις που αντιμετωπίζουν εδώ και δεκαετίες οι κάτοικοι της περιοχής Μασάφερ Γιάτα της Δυτικής Οχθης αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο αυτό το συναίσθημα.
Πώς δημιουργήθηκε
Η Μασάφερ Γιάτα είναι ορεινή περιοχή με είκοσι αρχαία παλαιστινιακά χωριά στο νότιο άκρο της Δυτικής Οχθης.
Το 1980 ο ισραηλινός στρατός κήρυξε την περιοχή ζώνη στρατιωτικής εκπαίδευσης, που σήμαινε ότι οι ντόπιοι θα έπρεπε να αποχωρήσουν από τη γη τους. Πρόκειται για συνήθη πρακτική που εφαρμόζει το κράτος του Ισραήλ για να εκτοπίσει τους γηγενείς πληθυσμούς και στη συνέχεια να εγκαταστήσει παρανόμως Ισραηλινούς εποίκους. Μέχρι και σήμερα οι κάτοικοι αντιστέκονται και έχουν κατορθώσει να παραμείνουν στη γη των προγόνων τους παρά τις εγκληματικές και απάνθρωπες επιθέσεις.
Ενας από αυτούς είναι και ο Μπάζελ Αντρα, ο ένας εκ των δύο βασικών σκηνοθετών του ντοκιμαντέρ, ο οποίος από πολύ νεαρή ηλικία είχε αρχίσει με πενιχρά μέσα να μαγνητοσκοπεί τις κατεδαφίσεις των ιδιοκτησιών των συγχωριανών του. Οταν ήρθε στο χωριό του ο Ισραηλινός δημοσιογράφος Γιουβάλ Αμπραχάμ για να καταγράψει την κατάσταση γεννήθηκε μια ιδιόμορφη φιλία. Δημιούργησαν λοιπόν το ντοκιμαντέρ «No other land», το οποίο εκτός από διθυραμβικές κριτικές κατόρθωσε να λάβει και το βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ στο Φεστιβάλ Βερολίνου. Το DocVille μίλησε με τους δύο σκηνοθέτες λίγες ημέρες πριν από την κυκλοφορία της ταινίας στις ελληνικές αίθουσες.
Το ντοκιμαντέρ φροντίζει να δείξει κάθε πλευρά της καθημερινότητας των Παλαιστινίων του Μασάφερ Γιάτα. Από το δράμα της κατοχής μέχρι τις όμορφες οικογενειακές στιγμές. Ρωτήσαμε λοιπόν τον Μπάζελ Αντρα πώς αντέχουν να διατηρούν ζωντανή την αισιοδοξία τους μέσα σε τόσο αντίξοες συνθήκες. Ομως η απάντησή του δεν αφήνει πολλά περιθώρια ρομαντισμού: «Δεν έχουμε ζωντανή την αισιοδοξία, δυστυχώς. Οι άνθρωποι στη Δυτική Οχθη ζουν υπό καθεστώς φόβου. Υπό τη συνεχή απειλή των Ισραηλινών στρατιωτών και των εποίκων. Πριν από λίγες μέρες σκότωσαν δύο ξαδέλφια μου. Δεν μας επιτρέπουν να κυκλοφορούμε στη γη μας. Εμείς όμως συνεχίζουμε να παλεύουμε και θα συνεχίσουμε μέχρι τη μέρα που δεν θα υπάρχει κατοχή και θα μπορούμε να κυκλοφορούμε ελεύθερα στη γη μας, να την καλλιεργούμε και τα παιδιά μας να πηγαίνουν με ασφάλεια στο σχολείο. Ευχόμαστε να έρθει αυτή η ημέρα».
Συνεχίζει μιλώντας για το τεράστιο ζήτημα των παράνομων εποίκων: «Είναι επικίνδυνη η κατάσταση με τους εποίκους και τους στρατιώτες. Γιατί δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσά τους. Σχεδόν όλοι οι έποικοι ήταν στρατιώτες πριν από τον πόλεμο. Κάνουν ό,τι θέλουν. Καταστρέφουν σπίτια, κλείνουν τους δρόμους, εισβάλλουν σε χωριά, συλλαμβάνουν παιδιά, σκοτώνουν ζώα, δηλητηριάζουν αιγοπρόβατα, κόβουν δέντρα, καίνε αυτοκίνητα. Χτυπούν ανθρώπους με ξύλα, τους πυροβολούν. Δεν υπάρχει τέλος! Είναι τρομακτικό».
«Αν μπορούσες να μιλήσεις σε καθέναν από τους ανθρώπους σε δυτικές χώρες που θα δουν την ταινία σου, τι θα τους έλεγες;» ρωτήσαμε τον νεαρό σκηνοθέτη. «Κάναμε αυτή την ταινία ακριβώς για τους ανθρώπους στη Δύση που δεν γνωρίζουν τι συμβαίνει και που οικονομικά στηρίζουν την κατοχή μέσω των κυβερνήσεών τους που δίνουν χρήματα και όπλα στο Ισραήλ ώστε να μπορεί να τη διατηρεί. Αυτό είναι που πιστεύω ότι μπορούν να καταλάβουν όλοι μέσα από αυτή την ταινία. Ελπίζω να δουν την αδικία που βιώνουμε και να κινητοποιηθούν. Να ψηφίσουν αυτούς που θα εμποδίσουν την κυβέρνηση του Ισραήλ να συνεχίζει την κατοχή, το απαρτχάιντ και την κλοπή της γης μας».
«Εμαθα κάτι για την υπομονή»
Σε διαφορετικό πλαίσιο κινήθηκε πάντως η συζήτηση με τον Ισραηλινό σκηνοθέτη Γιουβάλ Αμπραχάμ. Πρόκειται για τον δημοσιογράφο και ακτιβιστή που επισκέφτηκε το Μασάφερ Γιάτα για ένα ρεπορτάζ και τελικά έγινε σχεδόν… ντόπιος όταν τάχθηκε ανοιχτά στο πλευρό των αγωνιζόμενων κατοίκων.
Η πρώτη μας ερώτηση αφορούσε αν ο ίδιος φοβάται όταν βρίσκεται στο Ισραήλ λόγω των απόψεών του. Ωστόσο εκείνος σπεύδει αμέσως να διαχωρίσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει από τις πολύ μεγαλύτερες απειλές που βιώνουν οι Παλαιστίνιοι.
«Από την άποψη της σωματικής μου ακεραιότητας νιώθω ασφαλής. Δεν νιώθω ότι είμαι υπό άμεση φυσική απειλή. Σε αντίθεση με τον Μπάζελ, δεν ζω υπό στρατιωτική κατοχή. Δεν χρειάζεται να ανησυχώ ότι θα μπουν στρατιώτες στο σπίτι μου ή ότι θα με χτυπήσουν τυχαία στον δρόμο. Ειδικά μετά το Βερολίνο (βραβείο) ακόμη και οι γονείς μου άρχισαν να λαμβάνουν απειλές. Αυτό πραγματικά σε επηρεάζει και σε τρομάζει, αλλά όχι σε σύγκριση με το πώς ζουν οι Παλαιστίνιοι. Νιώθω ότι σίγουρα δεν είναι εύκολο, αλλά είναι ευθύνη μου να αλλάξω την ισραηλινή κοινωνία» καταλήγει.
Η όρεξη του Γιουβάλ να αλλάξει την κοινωνία είναι σχεδόν συγκινητική. Βρίσκει όμως ευήκοα ώτα στο Ισραήλ; «Οχι αυτήν τη στιγμή. Και σίγουρα όχι μετά τον Οκτώβριο του 2023. Στο παρελθόν κατά καιρούς με καλούσαν σε τηλεοπτικές εκπομπές και υπήρχαν περισσότεροι πρόθυμοι να ακούσουν. Μετά τις 7 Οκτώβρη αυτό έχει αλλάξει. Το να πεις ότι η ισραηλινή κοινωνία κινήθηκε προς τα δεξιά θα υποτιμούσε την πραγματικότητα. Τα πιο απαίσια συναισθήματα για τους Παλαιστίνιους κανονικοποιήθηκαν. Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν πολλοί που κατανοούν ότι η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί έτσι. Είναι πιο αργή διαδικασία αυτή. Κατανοούν ότι οι ηγέτες μας δεν μας προσφέρουν τίποτε περισσότερο από ατελείωτους πολέμους, κατοχή και έλλειψη μέλλοντος. Ελπίζω ότι τα επόμενα χρόνια η κοινωνία θα καταλάβει ότι ο μόνος τρόπος για να έχουν μέλλον οι Ισραηλινοί είναι να έχουν μέλλον και ελευθερία και οι Παλαιστίνιοι. Αυτό δεν είναι δημοφιλής άποψη αυτήν τη στιγμή, όμως είμαστε ακόμη νέοι και θα παλέψουμε για να αλλάξουμε τα πράγματα».
Στο ντοκιμαντέρ υπάρχει μια σκηνή όπου ο Παλαιστίνιος Μπάζελ ασκεί αυστηρή κριτική στον φίλο του λέγοντάς του ότι είναι υπεραισιόδοξος, βιαστικός και ότι «δεν έχει συνηθίσει την αποτυχία». «Νομίζεις ότι θα τα φτιάξεις όλα» του λέει χαρακτηριστικά. Μήνες μετά την ολοκλήρωση του ντοκιμαντέρ ρωτήσαμε τον Γιουβάλ Αμπραχάμ αν πλέον πιστεύει ότι ο Μπάζελ είχε δίκιο σε αυτό που έλεγε.
«Ναι, νομίζω ότι είχε δίκιο. Οταν έφτασα στο Μασάφερ Γιάτα ρωτούσα συνέχεια τον Μπάζελ ποια θα είναι η πολιτική λύση, αν θα είναι ένα ή δύο κράτη. Εγώ στο μυαλό μου έλυνα όλα τα προβλήματα: οι έποικοι θα πάνε εκεί, οι Ισραηλινοί θα πάρουν αυτό, οι Παλαιστίνιοι το άλλο. Αυτό είναι όλο αποκομμένο από την πραγματικότητα και κάποιος σαν τον Μπάζελ, που έχει ζήσει όλη τη ζωή του υπό στρατιωτική κατοχή, γνωρίζει από μικρός ότι η μάχη για την ελευθερία θα είναι μακριά. Οτι δεν θα πάρει μία μέρα, δεν θα πάρει έναν χρόνο, μπορεί να μην το δούμε καν κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Αυτό που κατάλαβα από το Μασάφερ Γιάτα και με άλλαξε βαθιά μέσα μου είναι ότι αν έρθεις με μεγάλες προσδοκίες, λέγοντας ότι όλα θα αλλάξουν σε ένα μήνα ή ένα χρόνο, τελικά θα πληγωθείς μέσα σου, θα καταρρεύσεις και δεν θα έχεις την ενέργεια να συνεχίσεις. Εμαθα κάτι για την υπομονή και για το να μπορείς να προγραμματίσεις το μέλλον όχι με όρους μηνών και ετών, αλλά σε βάθος δεκαετιών.
Σε μερικές από τις σκηνές έντασης, την ώρα που Ισραηλινοί στρατιώτες και έποικοι κατεδάφιζαν τα σπίτια των Παλαιστινίων, ο Γιουβάλ φαίνεται να εμπλέκεται και να απαιτεί να σταματήσουν μιλώντας εβραϊκά. «Το κάνετε στο όνομά μου!» φωνάζει σε έναν… υπεύθυνο.
«Η οπτική των στρατιωτικών είναι ότι βοηθάμε τους ανθρώπους που οι ίδιοι πολεμούν. Ετσι μας αντιμετωπίζουν. Ισως όχι όλοι. Κάποιοι στρατιώτες μετά που υπηρετούν στη στρατιωτική κατοχή το μετανιώνουν και εντάσσονται σε οργανώσεις όπου μιλούν ανοιχτά για όσα έχουν κάνει. Ομως πιστεύω ότι θα ήταν καλύτερο να μην είχαν καταταγεί στον στρατό εξαρχής. Είναι ξεκάθαρο πια, ειδικά μετά την απόφαση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ότι η στρατιωτική κατοχή είναι παράνομη, ότι οποιοσδήποτε την υπηρετεί, είτε ως στρατιώτης είτε ξένη κυβέρνηση, πραγματικά διαπράττει έγκλημα. Αυτό πρέπει να είναι ξεκάθαρο» σχολιάζει ο ίδιος.
«Ο πρωθυπουργός σας δεν είναι καλός φίλος του Νετανιάχου;»
Προς το τέλος της συνέντευξης με τον Γιουβάλ Αμπραχάμ το κλίμα χαλαρώνει αρκετά. Αποφασίζει λοιπόν να απευθυνθεί απευθείας στο ελληνικό κοινό, θυμίζοντας την εγγύτητα της χώρας μας με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη και δείχνοντας ότι είναι ιδιαίτερα ενημερωμένος για ζητήματα που σίγουρα δεν περιμέναμε. «Η Ελλάδα δεν είναι τόσο μακριά από το Ισραήλ και την Παλαιστίνη. Ελπίζουμε ότι οι άνθρωποι στην Ελλάδα θα δουν το ντοκιμαντέρ και ότι θα υπάρξει πολιτική πίεση. Νομίζω άλλωστε ότι ο πρωθυπουργός σας είναι καλός φίλος του Νετανιάχου, δεν είναι έτσι; Ξέρω ότι το Ισραήλ πουλάει στην Ελλάδα διάφορα κατασκοπευτικά λογισμικά, τα περισσότερα από τα οποία έχουν δοκιμαστεί αρχικά στους Παλαιστίνιους. Εχετε βεβαίως και τα δικά σας προβλήματα στην Ελλάδα, επομένως υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει για να φτάσουμε σε έναν κόσμο με πραγματικά ανθρώπινα δικαιώματα, στον οποίο πιστεύουμε».
«Kάχερ»
Αυτό το άρθρο, που κινείται κάπου ανάμεσα σε συνέντευξη, ταινιοκριτική και προσωπική κατάθεση, ξεκίνησε με την αναζήτηση μιας λέξης που να περιγράφει την ασύλληπτη αδικία που βιώνει ο παλαιστινιακός λαός στην καθημερινότητά του εδώ και σχεδόν 80 χρόνια. Η λέξη αυτή πράγματι δεν υπάρχει στα ελληνικά, δεν υπάρχει στα αγγλικά, υπάρχει όμως στα αραβικά: κάχερ (qaher). Δεν χρειάζεται ορισμός. Αρκεί να δείτε το «Καμία άλλη γη» με διάθεση να κατανοήσετε ένα πραγματικό συνεχιζόμενο δράμα. Θα το καταλάβετε αμέσως.