28η του Οκτώβρη του 1940. Η ιστορική αυτή ημέρα με το τελεσίγραφο του Μουσολίνι και η απόρριψή του από την κυβέρνηση, από τον Μεταξά, που ήταν πρωθυπουργός και υπουργός των εξωτερικών. Το ιστορικό «ΟΧΙ», το καινούργιο «μολών λαβέ».
Η απόρριψη του τελεσίγραφου των Ιταλών, από το Μεταξά στης 28 Οκτώβρη με το ιστορικό «ΟΧΙ» έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αντίσταση του λαού κατά των επιδρομέων του Άξονα, που η σημασία του, η απήχηση και τα αποτελέσματά του από τον αντίκτυπο αυτό, ξεπερνούν τα σύνορα της Ελλάδας και έχουν διεθνή σημασία, ήταν προς όφελος όλης της ανθρωπότητας. Πολλοί θέλουν να μειώσουν την σημασία και τον αντίκτυπό του, θέλουν να υποβιβάσουν το ρόλο και το κύρος του Μεταξά σ’αυτό το γεγονός επειδή ήταν δικτάτορας, αλλά και συγγένευε ιδεολογικά με το χιτλεροφασισμό και στην Ελλάδα είχε επιβάλει φασιστικό καθεστώς.
Νομίζουμε ότι οι κύκλοι που υποστηρίζουν ότι το «ΟΧΙ» του Μεταξά ήταν «ψεύτικο» και ότι δεν είχε «καμιά απολύτως σημασία και επίδραση στο λαό, στο στρατό και στα γεγονότα που επακολούθησαν», υποστηρίζουμε ότι οι κύκλοι αυτοί είναι ξένοι και έξω από την πραγματικότητα.
Μόνο όσοι έζησαν τις δραματικές εκείνες στιγμές του Οκτώβρη, τότε που κραδαίνονταν η σπάθη των Ιταλών και του Άξονα, πάνω από το λαό, τότε που όλη η Ευρώπη χτυπιόνταν και σφάδαζε κάτω από τη σκληρή μπότα του χιτλεροφασισμού, μόνο αυτοί ξέρουν πως ο λαός ήταν ψυχικά ενωμένος και περίμενε τι θα πει και τι θα κάνει η κυβέρνηση.
Και όταν ο λαός και ο στρατός άκουσε το «ΟΧΙ» που είπε ο Μεταξάς και ας ήταν ψεύτικο όπως ισχυρίζονται, τότε όλος ο στρατός και λαός έγινε ένα σώμα, μια ψυχή, ένα γρανιτένιο τείχος, που έφραξε και τσάκισε την επίθεση των Ιταλών στα ίδια τα σύνορα και στην πρώτη γραμμή. Εμείς που ζήσαμε όλες εκείνες τις δραματικές και τραγικές στιγμές του Οκτώβρη, μέσα στο λαό και στο στρατό, στην πρώτη γραμμή και στα σύνορα, εκεί που παίχτηκε το δράμα, εκεί που ο λαός και στρατός τα έπαιξε όλα για όλα και είπε το «ταν ή επί τας», εκεί που έπαιξε την ΄τύχη του «κορώνα γράμματα», εμείς νιώσαμε στα κατάβαθα της ψυχής την απάντηση του «ΟΧΙ» εμάς όλους ηλέκτρισε και εμψύχωσε, εμάς όλους μας ξεσήκωσε στον αγώνα υπέρ πάντων.
Και αν ο Μεταξάς υποκλίνονταν και υπόκυπτε στο τελεσίγραφο; ποιος θα ξεσηκώνονταν και ποιος θα εναντιώνονταν; όλοι ήμασταν ενάντια στους Ιταλούς, λαός και στρατός, αλλά δεν υπήρχε κεφαλή, οργάνωση, που θα παραμέριζε το Μεταξά, θα έπαιρνε την αρχή και θα αντιστέκονταν στους Ιταλούς. Κι εμείς που ζήσαμε όλη αυτή την κατάσταση από κοντά, μέσα στη ζωή και τη δράση σαν ενεργά πρόσωπα και όχι από μακριά και σαν παρατηρητές, ή εκ των υστέρων από τα χαρτιά και τα μυθεύματα άλλων, εμείς που ζήσαμε και παρακολουθήσαμε την εξέλιξη των γεγονότων, ως την 28η του Οκτώβρη που δόθηκε η απάντηση του Μεταξά με το «ΟΧΙ», εμείς που πήραμε μέρος ενεργό -έστω μικρό-αν και πολέμιοι ή και αντίθετοι της πολιτικής και της τακτικής του Μεταξά, λέμε ότι το «ΟΧΙ» που ειπώθηκε από το Μεταξά δεν ήταν ψεύτικο αλλά ήταν απόρροια των συμφερόντων που εξυπηρετούσε και από αυτήν την πλευρά στη δοσμένη στιγμή η πρόσφορά του ήταν θετική, προς όφελος της Ελλάδας. Και το δικό του το «ΟΧΙ», ο λαός και ο στρατός το έκανε σύνθημα παλλαϊκό και σημαία, μ’ αυτό έγραψε τα αθάνατα κατορθώματα και το έπος της Αλβανίας. Και οι ταλαντεύσεις του Μεταξά προέρχονταν από τις ιδεολογικές του αντιλήψεις και τοποθετήσεις και από την ήδη υπάρχουσα και διαμορφωμένη κατάσταση στην Ευρώπη.
Το «ΟΧΙ» του ελληνικού λαού στα 1940 που δόθηκε σαν απάντηση στο τελεσίγραφο των Ιταλών φασιστών και αργότερα στο χιτλεροφασισμό, το Χίτλερ, συμβολίζει την αέναη δόξα, την ακατάβλητη και δυναμική ορμή και θέληση του ελληνικού λαού για αγώνα και πάλη ενάντια στους ξένους εχθρούς και επιδρομείς.
Συμβολίζει το αγέρωχο πνεύμα και την αγάπη προς την ελευθερία και την ανεξαρτησία, την αθάνατη και άσβεστη Ελλάδα με τους αγώνες της για ελευθερία, ανεξαρτησία και δημοκρατία.
Το ΟΧΙ περικλείνει μέσα του το διακαή πόθο και την ομόθυμη θέληση και απόφαση του λαού να αντιταχθεί στη βία, τις φοβέρες και τις άδικες απαιτήσεις των Ιταλών φασιστών για υποταγή της Ελλάδας.
Το ΟΧΙ περικλείνει και συνενώνει όλο το λαό, ανεξάρτητα από πολιτικές, οικονομικές, θρησκευτικές και ιδεολογικές πεποιθήσεις, ανταποκρίνεται πλήρως στην υπάρχουσα κατάσταση και στα καθήκοντα της εποχής και της στιγμής εκείνης, αντιπροσωπεύει όλο το έθνος και όλες τις τάξεις και παρατάξεις, περικλείνει όλη τη μακραίωνη ιστορία του ελληνικού έθνους, με τις παραδόσεις και παρακαταθήκες της. Και το ΟΧΙ είναι το σύμβολο της συμπυκνωμένης ιστορικής και αδιάκοπης ενεργητικότητας και δράσης του ελληνικού λαού για τη ζωή και την ύπαρξή του δια μέσου των αιώνων, είναι το κατατεθέν σήμα και σύμβολο του ελληνικού λαού, της Ελλάδας.
Το ΟΧΙ ήταν η απάντηση που έδωσε ο Μεταξάς σαν κυβερνήτης της χώρας. Γύρω λοιπόν από το «ΟΧΙ» έχουν γραφεί πολλά, από φίλους και αντιπάλους, από πολλές πλευρές, που αντικρούει η μια την άλλη.
Όταν το πρόβλημα το εξετάσουμε μόνο από την πολιτική σκοπιμότητα, από τη μια πλευρά, τότε μπορούμε να πούμε ότι το «ΟΧΙ» δεν το είπε και δεν είναι του Μεταξά, αλλά του ελληνικού λαού και στρατού.
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος έδειξε πράγματι τον αποφασιστικό ρόλο των λαϊκών μαζών, που δημιούργησαν την ιστορία τους, όμως επίσης φανερώθηκε και ο ρόλος των πρωτοπόρων και προοδευτικών παραγόντων, που βρίσκονταν επικεφαλής των μαζών στον αγώνα και την πάλη για λευτεριά και ανεξαρτησία, για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές. Και οι δυνατότητες επιτάχυνσης της ιστορίας εξαρτώνται ευθέως από την ενεργητική συμμετοχή των ανθρώπων στην πολιτική ζωή, την οργάνωση και τη συνείδηση, όπως επίσης και την κατανόηση που έχουν για τα συμφέροντά τους. Οι δε επικεφαλής, οι αρχηγοί, μπορούν με την καθοδήγησή τους να υποβοηθήσουν ή να εμποδίσουν , δηλαδή να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν την πορεία εξέλιξης των γεγονότων και ως ένα βαθμό όλη την πορεία της κοινωνικής ζωής.
Επιμέλεια-Χρήστος Παπαδημητρίου (Ιστορικός-καθηγητής ερευνητής, πρώην διευθυντής του Κεντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης) στο Ιστορία – Εθνική Αντίσταση – Εμφύλιος
