Ο καθηγητής του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βηρυτού, Νικόλας Κοσματόπουλος, περιγράφει με μελανά χρώματα την κατάσταση που επικρατεί στη Μέση Ανατολή, μετά και τις δολοφονίες του ηγέτη της Χαμάς και του διοικητή της Χεζμπολάχ.
Με την ένταση στη Μέση Ανατολή να βρίσκεται στο κόκκινο μετά τις δολοφονίες του αρχηγού της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια και του διοικητή της Χεζμπολάχ Φουάντ Σουκρ, ο αναπληρωτής καθηγητής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού (AUB) Νικόλας Κοσματόπουλος μιλά στο Documento για την επόμενη μέρα στην περιοχή. Ο ίδιος αναφέρθηκε στο σχέδιο του Ισραήλ να παρασύρει τους αντιπάλους του σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο και στις προσπάθειες ειρήνευσης που γίνονται από περιφερειακούς παίκτες στη «σκιά» των ισραηλινών βομβαρδισμών.
Πώς βλέπετε τον κίνδυνο κλιμάκωσης στη Μέση Ανατολή μετά τις δολοφονίες Σουκρ και Χανίγια;
Το Ισραήλ καταστρέφει συστηματικά τις προσπάθειες για ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Με τη δολοφονία του Χανίγια, του τελευταίου δημοκρατικά εκλεγμένου ηγέτη και κύριου διαπραγματευτή για την εκεχειρία, όχι μόνο υπονομεύει τις συνομιλίες για κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, αλλά σπρώχνει τη Μέση Ανατολή στο χείλος ενός ολοκληρωτικού πολέμου.
Από τη μια, υπάρχει μια τρομακτική πολεμική μηχανή με απόλυτη υπεροπλία σε στρατιωτικό, οικονομικό, μιντιακό, διπλωματικό, ακόμη και κατασκοπευτικό επίπεδο, η οποία απολαμβάνει τυφλής στήριξης από τη μόνη υπερδύναμη και την όλη Δύση. Από την άλλη, βρίσκεται μια αντιαποικιακή συμμαχία αντάρτικων κινημάτων και πολιορκημένων κρατών που απειλούνται από κυρώσεις, εμφύλιους πολέμους και στρατιωτικές επεμβάσεις ανά πάσα στιγμή. Ο αραβικός κόσμος δεν είναι μόνο ένα μόνιμο εργαστήρι πολέμου και μια μόνιμη έκθεση καινοτομιών για τις βιομηχανίες πολέμου, ειδικά του Ισραήλ και των ΗΠΑ. Ακόμη περισσότερο είναι ένα προνομιακό λατομείο εκφράσεων και εννοιών, των οποίων η εφαρμογή συχνά επηρεάζει αρνητικά την καθημερινή ζωή όχι μόνο των ανθρώπων της περιοχής, αλλά και όλου του πλανήτη. Εννοιες όπως η τρομοκρατία σήμερα και η ειρήνη παλαιότερα σμιλεύτηκαν εκεί κι άλλαξαν νόημα, έγιναν εργαλεία ιδεολογικού πολέμου.
Αυτή η ανισορροπία δυνάμεων αντανακλάται και στην ανισόρροπη πολιτική ισχύος που εφαρμόζει το Ισραήλ εδώ και 80 χρόνια, την πολιτική της παράνομης κατοχής, του επεκτατικού εποικισμού, των εξωδικαστικών δολοφονιών, του απαρτχάιντ και της καταστροφής ζωτικών δομών της παλαιστινιακής κοινωνίας. Σήμερα το Ισραήλ, βλέποντας ότι η δυτική στήριξη συνεχίζεται αμείωτη παρά τους πάνω από 40.000 νεκρούς, τις μαζικές δολοφονίες αμάχων, παιδιών, γιατρών και δημοσιογράφων, τη συνειδητή καταστροφή νοσοκομείων και πανεπιστημίων, τη διακοπή νερού και ανθρωπιστικής βοήθειας, θέλει να τελειώσει τη δουλειά.
Αυτό σημαίνει να εκδιώξει τους Παλαιστίνιους από τη γη τους και να καταλάβει όλη την Παλαιστίνη. Ωστόσο κάτι τέτοιο είναι απατηλό όνειρο για πολλούς λόγους, κυρίως επειδή η αντίσταση όχι μόνο δεν κάμπτεται, αλλά ενώνεται και θεριεύει και σε περιφερειακό επίπεδο. Το Ισραήλ έχει λοιπόν μόνο δύο επιλογές: είτε τη συνέχιση της εθνοκάθαρσης είτε την κατάργηση του απαρτχάιντ –στα πρότυπα της Νότιας Αφρικής– από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα. Το αδιέξοδο είναι ξεκάθαρο και στην ηγεσία και στους πολίτες του Ισραήλ. Το ανέβασμα του πήχη με τις δύο δολοφονίες σε Βηρυτό και Τεχεράνη αποτελεί συνέχεια της τακτικής όχι μόνο του Νετανιάχου αλλά γενικότερα της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας του Ισραήλ, με σκοπό να τραβήξουν ολόκληρη την περιοχή σε έναν περιφερειακό, πολύ μεγαλύτερο πόλεμο. Στον πόλεμο αυτό το Ισραήλ ελπίζει να έχει ανοιχτά συμμάχους τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι σίγουρο ότι θα υπάρξει απάντηση στις δολοφονίες από τον άξονα της αντίστασης. Το ερώτημα είναι πόσο βαθιά στο Ισραήλ θα φτάσει και πόσο ψηλά θα ανεβάσει τον πήχη της αντιπαράθεσης χωρίς να προκαλέσει γενικευμένη ανάφλεξη.
Ποιες θα ήταν οι ευρύτερες επιπτώσεις στη Μέση Ανατολή αν τελικά ξεσπάσει ολοκληρωτικός πόλεμος;
Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τι θα μπορούσε να γίνει αν «ανοίξει» ο πόλεμος πέρα από τη Γάζα, τον Νότιο Λίβανο, την Υεμένη και τη Συρία. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι ότι το Ισραήλ θέλει να πατήσει πάνω στη διπλωματική ασυλία και την πολιτική στήριξη από τη Δύση και να τη μετατρέψει σε στρατιωτική στήριξη αλά Ουκρανία. Ιδανικά για εκείνο θα ήταν να μπορούσε να «τραβήξει» τον στρατό των ΗΠΑ και τα αμερικανικά αεροπλανοφόρα πιο ενεργά στη διένεξη, καθώς και να συμπαρασύρει στη διαμάχη την Ελλάδα και την Κύπρο (χρησιμοποιώντας τις βάσεις τους). Οι δυνάμεις που αντιστέκονται σε αυτή την αυξανόμενη καταστροφική πολεμική πολιτική έχουν δείξει αυτοσυγκράτηση, επιλέγοντας να μην πέσουν στην «παγίδα» που στήνει το Ισραήλ για γενικευμένο πόλεμο. Ωστόσο οι δύο δολοφονίες θα μπορούσαν να αλλάξουν τα δεδομένα, καθώς ο ηγέτης της Χεζμπολάχ Χασάν Νασράλα υποσχέθηκε «ουσιαστική απάντηση», λέγοντας ότι οι όροι της αντιπαράθεσης άλλαξαν και πως ο πόλεμος γενικεύεται.
Πώς αντιλαμβάνονται οι πολίτες του Λιβάνου τις τρέχουσες εντάσεις και την πιθανότητα περιφερειακής σύγκρουσης;
Ο Λίβανος είναι μια αδιανόητα δυνατή κοινωνία, αν και πολύ μικρό κράτος. Εχει αντέξει σε πολλές καταστροφές, επεμβάσεις και πολιτικές αναταραχές, έχει καταφέρει να επιβιώσει έπειτα από μια βαριά οικονομική κρίση και μια τεράστια έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού. Αυτό δεν σημαίνει ωστόσο ότι οι Λιβανέζοι πολίτες δεν ανησυχούν, δεν οργίζονται και δεν τρομάζουν με όσα συμβαίνουν στη Γάζα. Αυτός είναι κι ένας λόγος που το Ισραήλ έχει μιλήσει για το ότι μπορεί να επαναλάβει στον Λίβανο αυτά που κάνει στη Γάζα. Παρ’ όλα αυτά, ο Λίβανος έχει αποδείξει πως μπορεί να περάσει από αυτές τις συμπληγάδες πέτρες χωρίς γενικευμένη κοινωνική βία και γενικευμένη κοινωνική αναταραχή. Οι πολίτες γνωρίζουν την ιστορία της περιοχής και καταλαβαίνουν ότι αυτό είναι κάτι που θα διαρκέσει για καιρό, αλλά ελπίζουν στο τέλος να υπάρξει μια αισιόδοξη κατάληξη. Αυτό ελπίζω κι εγώ που ζω εκεί.
Πιστεύετε ότι μια κλιμάκωση των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή μπορεί να αλλάξει τις ισορροπίες μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και προς ποια κατεύθυνση;
Είναι νωρίς για να γνωρίζει κανείς τι θα συμβεί στο γεωπολιτικό επίπεδο, εφόσον δεν γνωρίζει τι θα γίνει στο στρατιωτικό. Ολα είναι ανοιχτά και όλα μπορούν να συμβούν. Αυτό που έχει σημασία είναι πως η προσπάθεια της Κίνας να φέρει σε πέρας τη συμφωνία συμφιλίωσης μεταξύ όλων των παλαιστινιακών δυνάμεων είναι ένα πάρα πολύ μεγάλο γεγονός, παρόλο που επισκιάστηκε από τις δύο δολοφονίες. Αχνοφαίνεται έτσι στον ορίζοντα ένας άξονας της ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή, που επιδιώκει οι λαοί της να ζουν ειρηνικά έπειτα από 100 χρόνια πολέμου, χωρίς να εξορίζονται και να ξεριζώνονται από τα σπίτια τους, μέσα από εμφύλιους πολέμους, που πολλές φορές δεν είναι καν εμφύλιοι αλλά… εισαγόμενοι. Ολοι οι μεγάλοι παίκτες στην περιοχή αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι δεν είναι προς όφελός τους η μόνιμη ένταση, η περαιτέρω στρατιωτικοποίηση, ο ανταγωνισμός, τα μικρά και τα μεγάλα μέτωπα. Σε αυτόν τον ορίζοντα θα μπορούσε να τοποθετηθεί ακόμη και η Σαουδική Αραβία, η οποία έπαθε και έμαθε από τον επί οκτώ χρόνια πόλεμο στην Υεμένη. Τώρα πια φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα διστακτική στο να εμπλακεί στις διάφορες πολεμικές περιπέτειες που της προτείνει η Δύση.
Ποιος είναι ο Ελληνας καθηγητής
Ο Νικόλας Κοσματόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών και στο τμήμα Ανθρωπολογίας του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βηρυτού. Εχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, στην Ομοσπονδιακή Πολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης, στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού και στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης. Είναι συνιδρυτής στις ερευνητικές πλατφόρμες FLOATS (Floating Laboratory of Action and Theory at Sea) και Decolonize Hellas και συγγραφέας του βιβλίου «Master peace: Lebanon’s violence and the politics of expertise», μια μονογραφία που θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο από το Penn University Press.