Οταν ένα κτιριακό μνημείο βρίσκεται σε κίνδυνο, καλό είναι να μη ρωτάμε σε ποια εποχή ανάγεται, αλλά πώς θα το διασώσουμε.
Οι περισσότεροι γνωρίζουμε το Ιμαρέτ, το οθωμανικό μνημείο στην Αρτα, από το μυθιστόρημα του Γιάννη Καλπούζου «Ιμαρέτ – Στη σκιά του ρολογιού». Σε διαφορετική περίπτωση δεν θα γνωρίζαμε τίποτε ή, τέλος πάντων, δεν θα θέλαμε να γνωρίζουμε τίποτε. Αυτή είναι η μοίρα στη συλλογική μνήμη των κτιριακών μνημείων που κατέλειπαν οι Οθωμανοί.
Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα, αρχαιολόγο Αναστάσιο Ορλάνδο στο «Αρχείον των βυζαντινών μνημείων της Ελλάδος» (έκδοση 1936) «Το πρώτον των σωζομένων τζαμίων ευρίσκεται εν τω Δυτικώς της Αρτης και επί δεξιάς όχθης του Αράχθου κειμένω χωρίω Μαράτι, όπερ ωνομάσθη ούτω εκ του Ιμαρέτ ήτοι ορφανοτροφείου (σ.σ.: στην πραγματικότητα, είναι πτωχοκομείο) συσταθέντος αυτόθι υπ’ αυτού του κτίτορος του τζαμίου Φαΐκ-πασσά. Ο πασσάς ούτος ήτο εις εκ των πρώτων μετά την υπό των Τούρκων κατάληψιν της Αρτης (1449) διοικητών αυτής, αποθανών […] το έτος 1537. Κατά ταύτα και το τζαμί […] είναι κτίσμα του τέλους του 15ου αιώνος…».
Η πόλη έχει τη δική της οθωμανική ιστορία
Ο κάμπος της Αρτας ήταν χάσι της βαλιδέ χανούμ και του καπουδάν πασά και νέμονταν τα έσοδα από την περιοχή. Τον 16ο αιώνα η Αρτα έγινε βοϊβοδιλίκι και ανήκε απευθείας στην κεντρική κυβέρνηση. Τους οθωμανικούς της αιώνες ανέπτυξε ξανά έντονη πολιτική και οικονομική ζωή. Από αυτή την περίοδο μας σώζονται στην περιοχή αρκετά μνημεία. Κάποια από αυτά, όσα δηλαδή δεν θύμιζαν οθωμανικά, όπως το περίφημο ρολόι του κάστρου της, που αρχικά είχε αραβικούς αριθμούς και ήταν διακοσμημένο με σμάλτο ‒ ήταν το πρώτο και μοναδικό ρολόι με δίσκο σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Την ίδια τύχη είχε το σημερινό Λαογραφικό Μουσείο ‒έργο Αυστριακού αρχιτέκτονα‒ που στέκεται στη μια πλευρά του γεφυριού, εκεί που κάποτε ήταν τα σύνορα της Ελλάδας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επιπλέον, η κούλια (μικρό κάστρο) της Κορωνησίας είχε την τύχη να συντηρηθεί και να αποκατασταθεί πλήρως την τελευταία δεκαετία. Δυστυχώς πολλά από τα κτίρια της οθωμανικής περιόδου χάθηκαν ή παραμένουν σε πείσμα των καιρών όρθια με ελάχιστη ή καθόλου φροντίδα. Στην τελευταία κατηγορία συμπεριλαμβάνονται το Φεϊζούλ τζαμί (στην αριστερή όχθη του Αραχθου) και το Ιμαρέτ ‒ από το κτιριακό του σύμπλεγμα έχει διασωθεί μόνο το τζαμί του Φΐκ πασά. Τα Ιμαρέτ λειτουργούσαν ως πτωχοκομεία και είχαν οικονομική αυτοτέλεια. Το Ιμαρέτ της Αρτας διέθετε ένα τζαμί, ένα χαμάμ, ένα εστιατόριο με κλίνες για οδοιπόρους και φτωχούς και έναν μεντρεσέ (μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο).
Αρχαιολόγοι εναντίον χούλιγκαν των σπρέι
Κατά την αίσθησή μου, σήμερα έχουμε περάσει από τον φόβο και το αναίτιο μίσος για τα μνημεία, ειδικά των Οθωμανών, σε μια πιο ανεκτική στάση απέναντί τους. Η προβολή που έτυχε το Ιμαρέτ μέσα από το βιβλίο του Γιάννη Καλπούζου έδωσε μια πρώτη ελπίδα διάσωσης του μνημείου. Μιλώντας με την προϊσταμένη της Εφορίας Αρχαιοτήτων Αρτας Βαρβάρα Παπαδοπούλου, με ενημέρωσε ότι ήδη έχουν εκπονηθεί δυο μελέτες για τη διάσωση του Ιμαρέτ: η μελέτη αναστηλωματικών εργασιών και βελτίωσης και αποκατάστασης του οθωμανικού τεμένους και του περιβάλλοντος χώρου και η μελέτη συντήρησης καταγραφής προβλημάτων των δομικών υλικών και διακόσμου οθωμανικού τεμένους. Οι μελέτες αυτές βρίσκονται πλέον στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο προς έγκριση. Επιπλέον αναμένεται να γίνουν δοκιμαστικές έρευνες για τη στατικότητα του μνημείου.
Οπως γίνεται αντιληπτό, είναι πλέον ζήτημα χρόνου να αρχίσουν οι εργασίες αναστήλωσης και συντήρησης του Ιμαρέτ. Η αρχαιολογική υπηρεσία Αρτας, όμως, καθημερινά παλεύει με τους βάνδαλους που βεβηλώνουν τον χώρο, μη αναγνωρίζοντας το Ιμαρέτ ως στοιχείο της πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου. Ετσι, σε εξάρσεις υπερπατριωτισμού «χούλιγκαν των σπρέι» γράφουν συνθήματα στους τοίχους του τζαμιού, ή, συνδυάζοντας το τερπνόν μετά του ωφελίμου, κάνουν λαθρανασκαφές εντός και εκτός του μνημείου. Η αρχαιολογική υπηρεσία βρίσκεται σε εγρήγορση, προσπαθώντας να προστατεύσει το Ιμαρέτ όχι μόνο από τη φθορά των αιώνων, αλλά και από τις πράξεις ορισμένων κολλημένων σε ένα παρελθόν που μόνο καταστροφές αξιολογότατων μνημείων μας έδωσαν στην Ελλάδα.
Η Κατερίνα Αντωνίου είναι καθηγήτρια δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και administrator του γκρουπ στο Facebook Save Imaret at Arta.