Την πολυτάραχη διαδρομή της θρυλικής τραγουδίστριας του καφέ αμάν Μαρίκας Παπαγκίκα αναβιώνει επί σκηνής η Κερασία Σαμαρά.
Tην ιστορία της χωριατοπούλας Μαρίκας Παπαγκίκα, που καβάλα στο μεταναστευτικό κύμα των αρχών του 20ού αιώνα βρέθηκε από ένα ακριτικό νησί του Αιγαίου στην πολύβουη Αμερική, δεν την είχα ακουστά. Ως τον Ιούλιο του φετινού καλοκαιριού που είδα στον κήπο του Μουσείου Μουσικών Οργάνων Φοίβος Ανωγιαννάκης, στην Πλάκα, τη μία και μοναδική, αξέχαστη παράσταση που έδωσαν στην Αθήνα η Κερασία Σαμαρά και το Takis Barberis Group.
Μια παράσταση που ευτυχώς επαναλαμβάνεται γιατί από τα πρώτα λόγια ενός γράμματος που έγραψε η ίδια η βιογραφούμενη και από τις πρώτες νότες που τα συνοδεύουν γεννιούνται στον θεατή αναπόφευκτοι και γόνιμοι συνειρμοί.
Προσφυγιά και μετανάστευση
Από τα «Ματωμένα χώματα» της Διδώς Σωτηρίου και την «Αιολική γη» του Ηλία Βενέζη ως τον «Ανατολίτη» και την «Αμέρικα» του Ηλία Καζάν, η γραμμή που συνδέει την προσφυγιά και τη μετανάστευση είναι αδιάσπαστη. Τα πάθη της μιας και οι καημοί της άλλης αποτελούν όψεις του ίδιου νομίσματος καθώς σφυρηλατούνται και αναπλάθονται με κοινό υλικό τη νοσταλγία, την εφικτή ή ανέφικτη επιστροφή ξεριζωμένων και φυγάδων. Δεν είναι σπάνιο μάλιστα ένας ξεριζωμένος από τη Μικρασιατική Καταστροφή, ένας πρόσφυγας από τα χαμένα κέντρα του ελληνικού κόσμου, την Κωνσταντινούπολη, τον Πόντο ή την Αλεξάνδρεια, να πάρει ξανά, κατευθείαν ή έπειτα από πρόσκαιρη εγκατάσταση στην ελλαδική επικράτεια, τον δρόμο της φυγής σε ξένους ορίζοντες.
Σε καταστάσεις επομένως που οι διαφορές και οι ομοιότητές τους συγχωνεύονται σε ενιαίο ιστορικό και αισθηματικό περίγραμμα, όποια πλευρά και να πιάσει κανείς το βλέμμα τρέχει με χτυποκάρδι στην απέναντι. Η αναλογία τους ή μάλλον ο σαρκοβόρος δεσμός τους καταλαμβάνει τόσο ισχυρά ερείσματα στη διαμόρφωση της εθνικής μας φυσιογνωμίας κατά τον 20ό αιώνα, που είναι εύλογο να έχει προικοδοτήσει σπουδαία έργα της νεοελληνικής καλλιτεχνικής και συγγραφικής δημιουργίας και στις δύο όχθες του ποταμού.
Πολυσύνθετη saga του Ν. Σταματιάδη
Η κατάθεση του Νίκου Σταματιάδη, μεικτό προϊόν βιογραφικής έρευνας και μυθοπλαστικής αναπαράστασης, στέκεται στην όχθη της μετανάστευσης. Ιστορικό πρόσωπο και θεατρική του ηρωίδα είναι η τραγουδίστρια Μαρίκα Παπαγκίκα (1890-1943), ένα κορίτσι που με ορμητήριο την Κω και ενδιάμεσους σταθμούς στη Σμύρνη, την Αλεξάνδρεια και την Αθήνα, φτάνει στο απόγειό της στην Αμερική του μεσοπολέμου και σβήνει λησμονημένη σ’ ένα προάστιο της Νέας Υόρκης.
Η προσωπικότητα και η πολυτάραχη διαδρομή αυτής της εμβληματικής τραγουδίστριας του καφέ αμάν αποτυπώνονται εδώ συναρπαστικά και εμπλουτίζουν ένα ακόμη κεφάλαιο του μεταναστευτικού έπους των Ελλήνων της Αμερικής. Μια πολυσύνθετη saga που όσο και να γράφεται παραμένει λειψή, σε σχέση τουλάχιστον με την προβολή των ανάλογων επιδόσεων άλλων εθνοτήτων όπως οι Εβραίοι, οι Ιταλοί και οι Ιρλανδοί.
Η ιστορία όμως δεν γράφεται μόνο σε ευανάγνωστες συνέχειες αλλά περιλαμβάνει και τις σημειώσεις του περιθωρίου που κανείς δεν ξέρει πότε και πώς, με ποια αφορμή και σε πόση έκταση θα ανθοφορήσουν. Φιλοξενεί δυσανάγνωστες σελίδες που στην περίπτωσή μας αφορούν τις περιπέτειες του ελληνικού τραγουδιού στην ξενιτιά και υπήρξαν από τις πιο αγνοημένες. Στο ταξίδι της επιστροφής, όπως συμβαίνει σε κάθε οδύσσεια, κάποιες απ’ αυτές χάθηκαν χωρίς ίχνη και κάποιες αποτυπώθηκαν στη δισκογραφία, αποτελώντας πλέον πολύτιμο αρχειακό υλικό. Πολύτιμη όμως είναι και η θεατρική αναβίωση των πρωταγωνιστών αυτής της περιπέτειας, όπως της Μαρίκας Παπαγκίκα.
Μια συναρπαστική μουσική παράσταση
Ο καημός και το πείσμα, η νοσταλγία και η θλίψη της ζωντανεύουν τόσο εκφραστικά επί σκηνής από την Κερασία Σαμαρά που δεν ξέρεις τι να πρωτοθαυμάσεις: τα φάλτσα μα σπαρταριστά ελληνικά του ημερολογίου της, όπως το φιλοτέχνησε ο συγγραφέας του έργου, ή τα αξέχαστα τραγούδια της. Με τα χρόνια έχει καλλιεργήσει αυτό το χάρισμα και το έχει αξιοποιήσει στην «Οπερα της πεντάρας», σε μιούζικαλ που άφησαν εποχή, όπως το «Βίρα τις άγκυρες» και το «Σικάγο», αλλά και σε προσωπικότερες δημιουργίες, την «Αδεια ποδηλάτου» και το «Ολοφέγγαρο». Εδώ όμως προκαλεί συναγερμό των αισθήσεων του θεατή/ακροατή, καθώς από το στόμα της περνούν πότε ωδικά και πότε αφηγηματικά οι δονήσεις της Μαρίκας σε όλες τις αλλαγές της τύχης της. Από τα πανηγύρια του νησιού της ως τις πρώτες της εμφανίσεις στη Σμύρνη και από τη δόξα που κατέκτησε στην Αμερική ως τον πρόωρο μαρασμό της.
Ως σκηνοθέτρια η Σαμαρά δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζεται με την Τόνια Αβδελοπούλου, η οποία σχεδιάζει με πιστότητα προς την εποχή το σκηνικό περιβάλλον και τα κοστούμια της παράστασης. Ούτε είναι η πρώτη φορά που συμπράττει με τον Τάκη Μπαρμπέρη και την μπάντα του. Στη συνεργασία αυτή, ωστόσο, η μουσική κλάση του τζαζίστα θριαμβεύει, αποδίδοντας αριστουργηματικά ενορχηστρωμένη μια ευρύτατη γκάμα από μικρασιατικά, δημοτικά, ελαφρά, ρεμπέτικα και κλασικά τραγούδια που σφραγίζουν ανεξίτηλα το ύφος της παράστασης.
INF0
«Μαρίκα Παπαγκίκα – Το ηλεκτρικό κορίτσι» θέατρο Ροές. Για οκτώ παραστάσεις από 20.11.23 – Ιάκχου 16, Γκάζι
