Από τότε που ο Ανδρέας Παπανδρέου εμφανίστηκε στα πολιτικά πράγματα της χώρας πολεμήθηκε, λοιδορήθηκε, συκοφαντήθηκε αλλά και υμνήθηκε όσο κανένας άλλος ηγέτης της μεταπολεμικής μας ιστορίας.
Ο παλιός τροτσκιστής, που «λεηλάτησε την Αριστερά» όπως λένε κλαυθμηρίζοντας οι εκπρόσωποί της, κατέλαβε θριαμβικά την εξουσία και επιχείρησε σοβαρές τομές. Ομως παρέδωσε μια Ελλάδα κατώτερη των προσδοκιών που και ο ίδιος είχε καλλιεργήσει. Το ενδιαφέρον είναι ότι φίλοι και εχθροί, φανατικοί οπαδοί, όπως ο αποδέκτης της σημερινής επιστολής, και σφοδροί πολέμιοι δεν παύουν να έχουν σημείο αναφοράς τον ηγέτη του ΠΑΣΟΚ. Εν αντιθέσει προς κάποιους επιγόνους του που βρίσκονται ξεχασμένοι στα σκονισμένα ερμάρια της Ιστορίας.
Αγαπητέ Ανδρέα,
Το ’λεγες εσύ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου θα μνημονεύεται στους αιώνες των αιώνων. Οπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Ντε Γκολ, ο Κάστρο, ο Μαντέλα και άλλοι μεγάλοι ηγέτες της υφηλίου. Για τους αιώνες δεν ξέρω. Αλλά στους καιρούς μας –ειδικά τα τελευταία χρόνια– δεν υπάρχει μέρα που να μη γίνονται αναφορές στο όνομά του. Θετικές και αρνητικές.
Για μένα ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ υπήρξε ο «μεγάλος αντιφατικός». Το είχα γράψει πολύ παλιά στην «Ελευθεροτυπία» και είχες ενοχληθεί λίγο. Ομως οι εξελίξεις, όπως διαμορφώθηκαν από τις επιλογές του, δικαιώνουν τον χαρακτηρισμό. Ενας χαρισματικός ηγέτης με ριζοσπαστικές ιδέες που εγκλωβίστηκε στη μοίρα των βολονταριστών:
Το πάθος του οραματικού «θέλω» υπετάγη στο αδυσώπητο πρόσωπο της σκληρής πραγματικότητος που δεν μεταβάλλεται με καλές προθέσεις και φιλολαϊκή ρητορεία… Ναι, άλλαξαν πολλά στην Ελλάδα. Αξιοσημείωτες θεσμικές τομές, «ψωμί» στις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες, αποδόμηση του μετεμφυλιακού κράτους και, φυσικά, ανάδυση αποκλεισμένων τμημάτων της κοινωνίας στην εξουσία.
Ομως η χώρα μας δεν άλλαξε δομικά. Κανένας εκσυγχρονισμός του κρατικού ερειπιώνα, με εξαίρεση το ΑΣΕΠ, καμία σοβαρή προσπάθεια για ενίσχυση της παραγωγικής βάσης. Και το χειρότερο: αντί για «έφοδο στον ουρανό» και στοιχειώδη σοσιαλιστική μεταρρύθμιση, είδαμε μια αφηνιασμένη έφοδο στο κράτος. Ρουσφέτια, ασυδοσία και διαφθορά. Το κράτος της Δεξιάς, αντί να καταργηθεί, εμφανίστηκε ίδιο κι απαράλλαχτο. Βαμμένο πράσινο…
Οσα καταμαρτυρούν στον Ανδρέα Παπανδρέου για την οικονομία δεν ισχύουν, τουλάχιστον στον βαθμό και με την ένταση που διατυπώνονται. Εχει απαντήσει πειστικά επ’ αυτού (για το χρέος, τα δημοσιονομικά κ.λπ.) ο αείμνηστος πανεπιστημιακός Θεόδωρος Γεωργακόπουλος («Η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ενωση – Παρελθόν, παρόν, μέλλον», Εκδ. Θεμέλιο 2000).
Οικονομία με γυάλινα πόδια είχε παραλάβει η νεοπαγής κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Το ομολογεί και ο Ευάγγελος Αβέρωφ το 1981, λίγο πριν από τις εκλογές, στην «απόρρητη έκθεσή» του προς τον πρωθυπουργό Γεώργιο Ράλλη. Ομως, ό,τι επιχείρησε ο Ανδρέας Παπανδρέου ελάχιστα απέδωσε.
Βιαστικές κοινωνικοποιήσεις προβληματικών επιχειρήσεων, ασθμαίνουσα και κάπως ιλαρή προσπάθεια να παραμεριστούν οι έμποροι στη διακίνηση αγροτικών προϊόντων, απόλυτη στήριξη των συνεταιρισμών, που δυστυχώς εξελίχθηκαν σε τροφεία ημετέρων και εκτροφεία σκανδάλων.
Επίσης, κάπως έτσι σπαταλήθηκαν τα χρήματα από τα ΜΟΠ (μεσογειακά ολοκληρωμένα προγράμματα) που είχε διεκδικήσει με πείσμα ο Ανδρέας Παπανδρέου. Χρήμα με ουρά, αλλά παραγωγικές επενδύσεις ελάχιστες. Ομως η γενική ευφορία από τις αυξήσεις μισθών και ορισμένες ριζοσπαστικές αλλαγές (ΕΣΥ, Οικογενειακό Δίκαιο, Εθνική Αντίσταση κ.ά.) έκρυβαν μια προβληματική κατάσταση που φάνηκε αργότερα.
Ο οξυδερκής πολιτικός κατάλαβε ότι χρειαζόταν αλλαγή πορείας. Είχε ήδη μιλήσει για το τέρας του χρέους και για τα ρετιρέ του δημόσιου τομέα, αλλά δεν πρόλαβε να τα υλοποιήσει (μοναδικό επίτευγμα το ΑΣΕΠ), παρότι ξανακέρδισε τις εκλογές μετά την παρένθεση Μητσοτάκη.
Η επισφαλής υγεία του άνοιξε τον δρόμο στον αρχιερέα της διαπλοκής Κ. Σημίτη. Τότε δόθηκε η χαριστική βολή στην οικονομία, με την εγκληματική ένταξη της ανέτοιμης χώρας στην ευρωζώνη. Και, φυσικά, τότε φούντωσαν τα σκάνδαλα. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση του Σημίτη άνοιγε πληγές στα εθνικά θέματα, αναγνωρίζοντας με τη συμφωνία της Μαδρίτης ότι υφίστανται «νόμιμα και ζωτικά συμφέροντα» της Τουρκίας στο Αιγαίο.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ένας συγκροτημένος και χαρισματικός πολιτικός μεγάλης εμβέλειας, έβλεπε τα θετικά του να συνοδοιπορούν με τα αρνητικά του. Ουτοπικές συλλήψεις και ανεδαφικές επιδιώξεις που τον είχαν αναγκάσει σε παροιμιώδεις υπαναχωρήσεις (ΕΟΚ, ΝΑΤΟ, βάσεις κ.ά.).
Ναι, έθεσε τις βάσεις για μια άλλη Ελλάδα ο «μεγάλος αντιφατικός». Αλλά παρά το γεγονός ότι το εγχείρημα της «Αλλαγής» έμεινε στη μέση, η παρουσία του σφράγισε ανεξίτηλα την πορεία της χώρας.
Ενας χαρισματικός ηγέτης μεγάλης εμβέλειας με ριζοσπαστικές ιδέες, που εγκλωβίστηκε στη μοίρα των βολονταριστών