Η διευθύντρια του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών Άννα Μοντάβιο και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Φλωρεντίας Τζόρτζιο Μπάτσι μιλούν στην Αφροδίτη Ερμίδη για την έκθεση «Δάντης ο υπερσύγχρονος».
Επτακόσια χρόνια µετά τον θάνατο του ∆άντη Αλιγκέρι (1265-1321) πέντε καλλιτέχνες –ο Πάολο Μπαρµπιέρι, η Μόνικα Μπάισνερ, ο Ντοµένικο Παλαντίνο, ο Τοµ Φίλιπς και ο Εµιλιάνο Πόντσι– δίνουν ζωή στη δαντική κόλαση, στο καθαρτήριο και στον παράδεισο, στην έκθεση «∆άντης ο υπερσύγχρονος – Ο ∆άντης εικονογραφηµένος στον κόσµο 1983-2021» που παρουσιάζεται στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών.
Αναζητήσαµε λοιπόν την Άννα Μοντάβιο, διευθύντρια του ινστιτούτου, και τον επιµελητή της έκθεσης Τζόρτζιο Μπάτσι, αναπληρωτή καθηγητή της Ιστορίας της Σύγχρονης Τέχνης στο Πανεπιστήµιο Φλωρεντίας, για να συζητήσουµε για την επίδραση της «Θείας κωµωδίας» στον σηµερινό κόσµο και για τον διάλογο που ανέπτυξαν οι καλλιτέχνες µε το έργο του Φλωρεντινού ποιητή.
Ποια είναι η σχέση της σύγχρονης Ιταλίας µε τον ∆άντη Αλιγκέρι και τη «Θεία κωµωδία» του; Οι σύγχρονοι Ιταλοί προσεγγίζουν µε «µουσειακό» ενδιαφέρον τον ποιητικό λόγο του ή τον έχουν εντάξει οργανικά στην κουλτούρα τους;
Άννα Μοντάβιο: Για τους Ιταλούς ο ∆άντης είναι ο πατέρας της ιταλικής γλώσσας και η «Θεία κωµωδία» θεωρείται η επίσηµη πράξη γέννησης της εθνικής γλώσσας. Το έργο ήταν διαχρονικά αντικείµενο µελέτης, σήµερα όµως µε αφορµή τα 700 χρόνια από τον θάνατο του ∆άντη παρατηρείται ένα καινούργιο ενδιαφέρον για τον µεγάλο Ιταλό ποιητή, χάρη στο οποίο µεταξύ άλλων είδαν το φως της δηµοσιότητας ακόµη και βιβλία για παιδιά µε στόχο να προσεγγίσει το κείµενο του ∆άντη και η πολύ νέα γενιά. Οσο για τη διείσδυση του ποιητικού λόγου του ∆άντη, είναι σκόπιµο να ξεχωρίζουµε δύο επίπεδα: το πρώτο, το καθηµερινό, όπου πολλές εκφράσεις του χρησιµοποιούνται ακόµη και σήµερα µε µεταφορική έννοια, όπως το «βρίσκοµαι σε σκοτεινό δάσος», και το δεύτερο, το πιο εξεζητηµένο ακαδηµαϊκό επίπεδο των φιλολόγων και των µελετητών του έργου του ∆άντη, οι οποίοι εξακολουθούν να µας ξαφνιάζουν µε τον αλληγορικό, φιλοσοφικό και καλλιτεχνικό πλούτο της γλώσσας του.
Ο ∆άντης είναι ένας Ιταλός ή ένας οικουµενικός ποιητής; Ποια στοιχεία του έργου του σηµατοδοτούν την οικουµενικότητά του;
Α.Μ.: Ο ∆άντης είναι Ιταλός ποιητής ο οποίος πάνω από 700 χρόνια πριν έγραψε ένα έργο που σήµερα θεωρείται οικουµενικό. Οι αξίες της «Θείας κωµωδίας» είναι οικουµενικές και υπερβαίνουν τα όρια του χρόνου και του χώρου. Γι’ αυτό ακόµη και σήµερα –και η έκθεση «∆άντης ο υπερσύγχρονος» µας το φανερώνει– µπορούµε να τις ερµηνεύουµε και να τις προσδιορίζουµε πάλι και πάλι.
Πώς είναι δυνατόν ένας ποιητής 700 χρόνων να είναι «υπερσύγχρονος»; Με ποιον τρόπο µπορεί να συνδιαλλαγεί µε τον αναγνώστη των καιρών µας;
Τζόρτζιο Μπάτσι: Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση βρίσκεται στις αξίες του έργου του ∆άντη και στη γλώσσα του ποιητή. Αν ανοίξουµε µια εφηµερίδα και διαβάσουµε ένα πολιτικό άρθρο, θα βρούµε συνέχεια αναφορές στον ποιητή. Γιατί και ο ∆άντης µιλούσε για πολιτική και χρησιµοποιούσε τις ίδιες εκφράσεις. Ας πάρουµε π.χ. την έκφραση «είσαι κέρβερος»: η γλώσσα µας είναι γεµάτη από τέτοια στοιχεία δαντικής προέλευσης τα οποία πολλές φορές χρησιµοποιούµε χωρίς επίγνωση της ιστορίας τους.
Ο λόγος του ποιητή της Φλωρεντίας τον καιρό της πανδηµίας λειτουργεί παρηγορητικά ή εκφοβιστικά για τον αναγνώστη;
Τζ.Μπ.: Θα απαντήσω µε τα λόγια του ∆άντη: «και βγήκαµε να ξαναδούµε τα άστρα». Ο λόγος του ποιητή λειτουργεί παρηγορητικά και µας προσφέρει ένα ελπιδοφόρο µήνυµα. Θα µπορούσαµε να πούµε ότι η πρώτη φάση της πανδηµίας ήταν µια δαντική κόλαση, µια συνθήκη τόσο δύσκολη που έδειχνε απελπιστική. Στο τέλος όµως αυτού του κύκλου σιγά σιγά έκανε ξανά την εµφάνισή της η ελπίδα. Πολλοί από εµάς διαβάσαµε ξανά τη «Θεία κωµωδία» για να ξαναβρούµε τον εαυτό µας, την ψυχή µας και την ελπίδα µας.
Γιώργος Ρόρρης: «Δύσκολο και ανυπόφορο στη ζωγραφική είναι αυτό που δεν σου αρέσει»
Υπάρχει µακραίωνη παράδοση στην εικονογράφηση της «Θείας κωµωδίας». Με ποιον γνώµονα έγιναν οι αναθέσεις των έργων της έκθεσης;
Τζ.Μπ.: Ο γνώµονας είναι η καλλιτεχνική ποιότητα. Θέλαµε µια σύγχρονη προσέγγιση στη «Θεία κωµωδία» και γι’ αυτό παρουσιάσαµε καλλιτέχνες µε πολύ διαφορετικές µεταξύ τους τεχνικές, αναφορές, εµπειρίες αλλά και ηλικίες, προκειµένου να µας δώσει ο καθένας τους µια διαφορετική ανάγνωση του ποιητικού έργου. Ετσι ο Μπαρµπιέρι ανήκει στην τέχνη του φανταστικού, ο Πόντσι είναι διάσηµος για τα οπτικά σκηνικά που παραπέµπουν στα µεγάλα εικονογραφηµένα περιοδικά, ενώ ο Παλαντίνο, ο τρίτος Ιταλός καλλιτέχνης της έκθεσης, ανήκει εξ ολοκλήρου στην εγχώρια καλλιτεχνική παράδοση µε την επαναχρησιµοποίηση και τον επαναπροσδιορισµό τεχνικών όπως η ακουαρέλα και ο χρυσός. Από την άλλη έχουµε δυο ξένους καλλιτέχνες: την Μπάισνερ, η οποία αναγιγνώσκει τον ∆άντη αντλώντας έµπνευση από τις µινιατούρες του Τζοβάνι ντι Πάολο που ανακάλυψε στη Βρετανική Βιβλιοθήκη του Λονδίνου και ανήκουν στην ίδια εικονογραφική παράδοση που γεννήθηκε µαζί µε τη «Θεία κωµωδία», και τον Φίλιπς, που µας δίνει µια µεταµοντέρνα ανάγνωση της «Κωµωδίας» που εντάσσεται στην ευαισθησία του 20ού αιώνα για την πολλαπλότητα των πηγών.
Τι καινούργιο φέρνουν οι εικονογραφικές αναγνώσεις του ∆άντη που παρουσιάζονται στην έκθεση;
Τζ.Μπ.: Θα απαντήσω µε µια αναφορά στον Παλαντίνο, ο οποίος προσεγγίζει τη λογοτεχνία µε διάθεση «σκαπανέα». Με αυτήν τη λέξη εννοεί την προσέγγιση που στοχεύει στην ανίχνευση και ανάδειξη καινοτόµων ερµηνευτικών σχηµάτων, ικανών να προβάλουν νοήµατα του κειµένου πέρα από το πρώτο προφανές επίπεδο ανάλυσης. Ο Παλαντίνο άλλωστε είναι ένας ζωγράφος µε ισχυρές λογοτεχνικές αναφορές στο έργο του. Στη δικιά µας έκθεση η λογοτεχνία, το έπος, αποτελεί την καλλιτεχνική αφορµή για τη δηµιουργία επινοηµένων κόσµων και κάθε καλλιτέχνης επιθυµεί να συλλάβει το πνεύµα του έργου, το ειδοποιό στοιχείο που µυστηριωδώς επανασυνδέεται µε την αρχική αφορµή. ∆εν υπάρχει καλύτερη απόδειξη του γεγονότος ότι το έργο του ∆άντη 700 χρόνια µετά παραµένει πρόσφορο σε νέες ερµηνείες και νέες αναγνώσεις.
Με ποιον τρόπο διαρθρώνεται η έκθεση στο Ιταλικό Ινστιτούτο;
Τζ.Μπ.: Στην έκθεση παρουσιάζονται πέντε καλλιτέχνες: Μπαρµπιέρι, Μπάισνερ, Παλαντίνο, Φίλιπς και Πόντσι. Το χρώµα αποτελεί το βασικό στοιχείο: ξυπνάει τα συναισθήµατα και τη διάθεση, υπογραµµίζει την αντίστιξη, δηµιουργεί κίνηση, αρµονία και ατµόσφαιρες πλούσιες σε φωτοσκίαση. Χάρη στις εναλλαγές του φωτός ο χώρος µεταµορφώνεται και δηµιουργεί µια οπτική διαδροµή που συνδέει λειτουργικά το περιβάλλον, το έργο και τον επισκέπτη. Το χρώµα µαζί µε τα πολυµέσα δηµιουργούν µια γνωστική και συναισθηµατική εµπειρία που συναρπάζει τον επισκέπτη.
INF0
Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, έως τις 30 Ιουνίου