Η νομικός Κατερίνα Παπανικολάου και ο οικονομολόγος Μιχάλης Ρένεσης γράφουν στο documentonews.gr για την αξία του Bitcoin που παρουσιάζει τεράστιες διακυμάνσεις, αλλά και τη χειραγώγηση που υφίσταται ως κρυπτονόμισμα από ορισμένους ολιγάρχες.
Στις 22 Μαίου 2010 ο Laszlo Hanyecz πήρε μάλλον τη χειρότερη απόφαση της ζωής του, όταν ξόδεψε 10.000 bitcoins για να αγοράσει δύο πίτσες. Tότε το bitcoin δεν άξιζε ούτε ένα δολάριο. Τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ από τότε. Η τιμή του τελικά ξεπέρασε το 1 δολάριο τον Φεβρουάριο του 2011 και τα 10 δολάρια μερικούς μήνες μετά. Κατέληξε μάλιστα να ανέβει τόσο πολύ η αξία του, που πρόσφατα η ΕΚΤ στο Financial Stability Review της για το 2021 αναφέρει χαρακτηριστικά ότι το bitcoin κατάφερε να ξεπεράσει προηγούμενες φούσκες, όπως τον πυρετό της τουλίπας. Όμως, η αξία του bitcoin παρουσίαζε πάντα τεράστιες διακυμάνσεις.
Χειραγώγηση από μερικούς ολιγάρχες
Πρόσφατα, το bitcoin υπέστη μεγάλη καθίζηση, συγκεκριμένα, δύο φορές μέσα στο Μάιο και αυτό συνέβη κατά κύριο λόγο από τις δηλώσεις του ιδρυτή της Tesla Elon Musk. Η αξία του δημοφιλέστερου κρυπτονομίσματος μειώθηκε κατά 44% (στις 08/05/2021 ήταν 56.506 δολάρια και στις 23/05/2021 ήταν 33.218 δολάρια). Το bitcoin με κεφαλαιοποίηση κοντά στο ένα τρις δολάρια έγινε αντικείμενο χειραγώγησης από μερικούς ολιγάρχες.
Στα τέλη Ιανουαρίου ο Elon Musk δήλωσε, ότι εμπιστεύεται το bitcoin. Αργότερα παραδέχτηκε, ότι αγόρασε κρυπτονομίσματα αξίας 1,5 δις δολάρια και ότι οι πελάτες του θα μπορούσαν να αγοράζουν τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα Tesla με bitcoin. Μετά από αυτές τις δηλώσεις το bitcoin από 37.988 δολάρια εκτοξεύτηκε στα 47.697 δολάρια στις 09/02/2021, ενώ στις 20/02/2021 είχε φτάσει ήδη στα 57.361 δολάρια.
Οι περισσότεροι επενδυτές θεώρησαν, ότι αυτά τα γεγονότα θα οδηγούσαν στην εδραίωση των κρυπτονομισμάτων στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, γι’ αυτό έσπευσαν να αγοράσουν όσο υπήρχε η δυνατότητα.
Ωστόσο η σχέση του επικεφαλής της Tesla με το bitcoin δεν κράτησε για πολύ. Τον Απρίλιο έγινε γνωστό, ότι πούλησε το 10% των bitcoin που είχε αγοράσει, ενώ το Μάιο έκανε στροφή 180º, δηλώνοντας ότι δεν είναι κατάλληλο ως μέσο πληρωμής για περιβαλλοντικούς λόγους, καθώς η «εξόρυξη» και η πραγματοποίηση συναλλαγών με κρυπτονομίσματα απαιτούν υψηλές καταναλώσεις ηλεκτρικής ενέργειας και άνθρακα. Είναι γνωστό ότι η «εξόρυξη» του bitcoin απαιτεί πλέον ηλεκτρική ενέργεια ίση περίπου με την ενέργεια που καταναλώνει μια μεγάλη χώρα όπως η Αργεντινή. Αυτά όμως τα γνώριζε και πριν, απλά δεν τα ανέφερε για να κερδοσκοπήσει. Λίγο αργότερα επιβεβαιώθηκε η δήλωση ενός χρήστη στο twitter, ότι ο Elon Musk πούλησε όλο το αποθεματικό σε bitcoin. Σχεδόν ακαριαία η τιμή του κατρακύλησε στα 43.000 δολάρια καταγράφοντας νέο χαμηλό τριμήνου. Αργότερα λάδι στη φωτιά έριξε η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας που απαγόρευσε στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της χώρας να διενεργούν συναλλαγές με κρυπτονομίσματα. Η τιμή του bitcoin έπεσε στα 33.000 δολάρια.
Μαζί με το bitcoin κατρακύλησαν και τα άλλα κρυπτονομίσματα: το ethereum υποχώρησε κατά 20%, το dogecoin από 0,73 δολάρια υποχώρησε στα 0,49 δολάρια, όταν ο Elon Musk, σε τηλεοπτικό σόου, το χαρακτήρισε, αστειευόμενος «απάτη στα όρια της νομιμότητας».
Η αγορά των κρυπτονομισμάτων κατά κανόνα είναι ιδιαίτερα ασταθής. Το bitcoin που είναι το πιο σταθερό από αυτά, έχει τον υψηλότερο δείκτη μεταβλητότητας από το 90% των εταιρειών του S&P 500. Σε σύγκριση με το συνάλλαγμα ή το χρυσό, η διαφορά είναι εξαπλάσια.
Η κερδοσκοπία και η αξιοπιστία του Bitcoin
Με τα δεδομένα αυτά, το bitcoin δε μπορεί να θεωρηθεί μακροχρόνια και αξιόπιστη επένδυση, προστατευμένη από τον πληθωρισμό. Μια δήλωση ενός δημοφιλούς επιχειρηματία είναι ικανή να προκαλέσει ζημία εκατοντάδων δις δολαρίων μέσα σε λίγες ώρες. Αξιοσημείωτο είναι ότι αρκούσε μια φωτογραφία του Μαρκ Ζούκερμπεργκ και η ανακοίνωση ότι βάφτισε την κατσίκα του bitcoin για να πέσει η τιμή του κατά 5.000 δολάρια.
Η αστάθεια της τιμής των κρυπτονομισμάτων έχει προκαλέσει αρκετές φορές την αντίδραση των κεντρικών αρχών, οι οποίες τονίζουν την επικινδυνότητα της εν λόγω επένδυσης. Πρόσφατα, η EKT στο Financial Stability Review για το 2021, αν και δε διαπίστωσε συστημικό κίνδυνο, χαρακτήρισε την αγορά κρυπτονομισμάτων κερδοσκοπική και επικίνδυνη, ενώ η Επιτροπή της Βασιλείας εξέδωσε εγκύκλιο, με την οποία εισηγείται οι τράπεζες που κατέχουν κρυπτονομίσματα ή παράγωγά τους να υπόκεινται σε πλέον αυστηρούς κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας.
Ευθύνονται όμως μόνο τα παιχνίδια της αγοράς για την αστάθεια του bitcoin;
Για να απαντήσουμε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο το νόμισμα παράγεται και διατίθεται.
Το bitcoin λειτουργεί χάρη στην τεχνολογία blockchain. Πρόκειται για ένα πολύπλοκο αλγόριθμο, που αποτελεί ουσιαστικά μια βάση δεδομένων. Για να μεταφέρει bitcoins ο χρήστης πρέπει πρώτα να κατεβάσει το λογισμικό bitcoin. Έτσι, θα λάβει μια bitcoin διεύθυνση, όπου θα μπορεί να δέχεται πληρωμές. Αυτή η διεύθυνση αποτελείται από ένα σειριακό αριθμό το οποίο λέγεται δημόσιο κλειδί. Αν ο Α θέλει να στείλει bitcoins στον Β, θα πρέπει να εισάγει το δημόσιο κλειδί και τον αριθμό των bitcoins που επιθυμεί να μεταφέρει. Για να ολοκληρωθεί η συναλλαγή ο Α θα την υπογράψει με το ιδιωτικό κλειδί του, δηλαδή έναν κωδικό, ο οποίος του δίνει πρόσβαση στα bitcoin του. Αυτά τα κλειδιά είναι πολύ σημαντικά για να μπορούν οι χρήστες να πραγματοποιούν συναλλαγές. Τα κλειδιά αυτά φυλάσσονται σε ένα πορτοφόλι. Οι χρήστες μπορούν να κρατούν οι ίδιοι το πορτοφόλι στον υπολογιστή ή το κινητό τους ή να απευθύνονται σε έναν θεματοφύλακα (wallet provider).
Μόλις ο Α υπογράψει τη συναλλαγή θα διανεμηθούν οι πληροφορίες της συναλλαγής σε όλους τους κόμβους του δικτύου. Οι κόμβοι συλλέγουν τις συναλλαγές και τις βάζουν σε ένα μπλοκ (ένα αρχείο που περιέχει τις διενεργηθείσες συναλλαγές και επιβεβαιώνει τις νέες). Κάθε κόμβος στη συνέχεια θα εργαστεί πάνω στο μπλοκ του προσπαθώντας να λύσει ένα μαθηματικό γρίφο, ο οποίος απαιτεί χρόνο και υπολογιστική δύναμη (proof of work). Η διαδικασία αυτή ονομάζεται εξόρυξη (mining) και οι κόμβοι εξορύκτες (miners). O κόμβος που θα λύσει το γρίφο θα λάβει bitcoins. Αυτός είναι και ο τρόπος με τον οποίο εκδίδονται νέα bitcoins. Ο συνολικός αριθμός των bitcoin που μπορούν να εκδοθούν έχει οριστεί από το λογισμικό του στα 21 εκατομμύρια.
Ένας λόγος λοιπόν που το bitcoin έχει αξία είναι ότι είναι σπάνιο. Υπάρχουν σήμερα περίπου 18,7 εκατομμύρια bitcoin σε κυκλοφορία, που σημαίνει ότι σιγά σιγά πλησιάζουμε το μέγιστο αριθμό bitcoin που σύμφωνα με τον αλγόριθμό του, 21 εκατομμύρια. Τα νέα bitcoin «δημιουργούνται», όπως είδαμε, σύμφωνα με τον αλγόριθμό του, ως επιβράβευση των υπολογιστών που έλυσαν ένα γρίφο. Προοδευτικά όμως η επιβράβευση γίνεται με λιγότερα bitcoin, με αποτέλεσμα τυχόν αύξηση της ζήτησης να μην μπορεί να καλυφθεί.
Ελλιπές νομικό πλαίσιο
Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία κεντρική αρχή ή άλλος φορέας που να επεμβαίνει στον καθορισμό της αξίας και του τρόπου διάθεσής του. Πρόκειται για ένα απολύτως αυτόνομο δίκτυο, το οποίο συντηρείται και ορίζεται απόλυτα από τους χρήστες του. Συνακόλουθα, η αξία του καθορίζεται αποκλειστικά από αυτούς. Μόλις ένας miner έχει proof of work το block του αποκτά ένα μοναδικό αριθμό (hash) και διαδίδεται σε όλο το δίκτυο. Οι κόμβοι θα αποφασίσουν αν θα αποδεχθούν αυτό το block ή όχι. Θα συμφωνήσουν μόνο αν τα bitcoins σε αυτό το μπλοκ δεν έχουν ήδη ξοδευτεί. Αυτό το ελέγχουν διασταυρώνοντας τις συναλλαγές στο blockchain, δηλαδή με ένα αρχείο το οποίο καταγράφει όλες τις έγκυρες συναλλαγές που έχουν ολοκληρωθεί και στο οποίο προστίθενται νέα blocks έγκυρων συναλλαγών. Το σύστημα αυτό καταργεί το μεσάζοντα στη διαδικασία πληρωμών και αποτρέπει τις διπλές δαπάνες των ίδιων νομισμάτων (double spending).
Για το λόγο αυτό, όταν πρωτοβγήκε το bitcoin στην αγορά, πολλοί υπέρμαχοι του ήλπιζαν, σύμφωνα με τον Rick Falkvinge, ότι το bitcoin θα κάνει στις τράπεζες ό,τι το email στο παραδοσιακό ταχυδρομείο. Αρχικά την αγορά αποτελούσαν κατά βάση μικροεπενδυτές. Πλέον, ελέγχεται από μικρό αριθμό «επενδυτών-φαλαινών».
Περίπου το 7% όλων των bitcoin βρίσκεται στα χέρια τριών επενδυτών. Πάνω από το 40% ανήκει στους 1.000 μεγαλύτερους επενδυτές. Αυτό ελλοχεύει πολλούς κινδύνους. Ένας μεγάλος παίχτης μπορεί να χειραγωγήσει την αγορά και να παραμένει ανώνυμος.
Επομένως, η αστάθεια της τιμής του bitcoin φαίνεται να είναι περισσότερο εγγενές χαρακτηριστικό γνώρισμά του, παρά ένα φαινόμενο που προκλήθηκε εκ των υστέρων. Οι υπέρμαχοί του μάλιστα υποστηρίζουν ότι η αστάθεια της αξίας είναι το τίμημα για την απουσία οποιουδήποτε κεντρικού ελέγχου διάθεσης και έκδοσης.
Όμως, αυτό ακριβώς είναι και το χαρακτηριστικό, που το κατέστησε τόσο δημοφιλές.
Ένας ακόμη παράγοντας που θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψη, είναι το σκιώδες νομοθετικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν τα κρυπτονομίσματα. Στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες χώρες, το bitcoin δεν εμπίπτει με ευκολία σε καμία γνωστή έννοια του νομικού μας κόσμου, με αποτέλεσμα να υπάρχει αβεβαιότητα για τους κανόνες που διέπουν την κατοχή και τη χρήση του. Η απουσία σαφούς νομοθετικού πλαισίου εντείνει τους κινδύνους και την ανασφάλεια των επενδυτών, οι οποίοι παραμένουν απροστάτευτοι στις διακυμάνσεις και τα παιχνίδια της αγοράς.
