Στη δημόσια συζήτηση (επιστημονική, πολιτική, κοινωνική) που διεξάγεται στη χώρα μας για το ασφαλιστικό τις τελευταίες ημέρες διατυπώθηκε από την αξιωματική αντιπολίτευση η πρόταση απόσπασης της επικουρικής ασφάλισης από τον δημόσιο πυλώνα και της ένταξής της με εθελοντική επιλογή (ατομικοί λογαριασμοί) στη διαχείριση των ασφαλιστικών επιχειρήσεων.
Αυτό σημαίνει, καταρχήν, ότι η καταβολή εισφορών για επικουρική ασφάλιση σε ασφαλιστικές επιχειρήσεις αφαιρεί σταδιακά εισφορές από το δημόσιο σύστημα επικουρικής ασφάλισης, με τις οποίες θα χρηματοδοτηθούν οι συντάξεις όχι μόνο των σημερινών (1,2 εκατ.) συνταξιούχων επικουρικής ασφάλισης αλλά και των μελλοντικών επικουρικών συνταξιούχων του δημόσιου συστήματος.
Το χρηματοδοτικό έλλειμμα το οποίο θα δημιουργείται από την μείωση των εισφορών των σημερινών και των μελλοντικών επικουρικών συνταξιούχων θα καλυφθεί είτε με τη σοβαρή μείωση των επικουρικών συντάξεων είτε από τον κρατικό προϋπολογισμό διαμέσου της φορολογίας, το οποίο στην περίπτωση της χώρας μας, σύμφωνα με υπολογισμούς, εκτιμάται στο επίπεδο των 30 δισ. ευρώ.
Τα δεδομένα αυτά αναδεικνύουν με τον πιο εύληπτο και σαφή τρόπο ότι με την πρόταση αυτή, μεταξύ των άλλων, της αξιωματικής αντιπολίτευσης το δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης τίθεται στο στόχαστρο, με την έννοια του ακρωτηριασμού του (απόσπαση της επικουρικής ασφάλισης) και του πλουτισμού των ασφαλιστικών επιχειρήσεων από την εκμετάλλευση των εισφορών των ασφαλισμένων πελατών της. Επιπλέον, η πρόταση της αξιωματικής αντιπολίτευσης θα οδηγήσει πολίτες που δεν είχαν και δεν θα έχουν σταθερή και συνεχή απασχόληση με ικανοποιητικό μισθό σε συντάξεις το επίπεδο των οποίων θα τους τοποθετήσει κάτω από τη γραμμή του ορίου φτώχειας.
Παράλληλα, με την πρόταση αυτή επιτυγχάνεται σταδιακά η μετατόπιση του συστημικού κέντρου βάρους από ένα σύστημα κοινωνικής και διαγενεακής αλληλεγγύης σε ένα εξατομικευμένο σύστημα (κεφαλαιοποιητικό ή υπερ-κεφαλαιοποιητικό) τριών πυλώνων, σύμφωνα με τη σχετική έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) της 23/11/2005.
Ετσι, η σχετική ισορροπία πολιτικής και αγορών ανατρέπεται σε βάρος της άσκησης κοινωνικών πολιτικών και διεύρυνσης του κοινωνικού κράτους, το οποίο συρρικνώνεται από τη διευρυνόμενη και ενισχυόμενη από τις αγορές παγκοσμιοποίηση.
Από την άλλη πλευρά, η αύξηση της επιρροής των εθνοτικών και των εθνικιστικών δυνάμεων για την άσκηση εθνικών πολιτικών σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο θα οδηγήσει σε νέες συνθήκες (ποσοτικά και ποιοτικά) προώθησης του προστατευτισμού, σε βαθμό που οι εθνικές πολιτικές να ασκούνται ωσάν να αναφέρονται σε μικρές ή μεγάλες επιχειρήσεις, αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν την τάση απο-δημοκρατικοποίησης, συρρίκνωσης του κοινωνικού κράτους και αύξησης των κοινωνικών ανισοτήτων, όπως παρατηρείται σήμερα να συμβαίνει και στη Μ. Βρετανία.
Παράλληλα, τα δεδομένα αυτά αναδεικνύουν τη στενή εξάρτηση της λειτουργίας των ασφαλιστικών επιχειρήσεων με την αβεβαιότητα του επενδυτικού κινδύνου, των μεταβολών και των διακυμάνσεων των αγορών, σε βαθμό που όταν απειληθούν με κατάρρευση, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, να προσφεύγουν στη βεβαιότητα του διανεμητικού συστήματος και του κρατικού προϋπολογισμού.
Ακριβώς αυτή ήταν η μοίρα, ύστερα από 10-15 χρόνια περιπετειών, του συστήματος των ατομικών μερίδων ασφάλισης, στο πλαίσιο της στρατηγικής «των απελευθερωμένων κυρίαρχων χρηματοπιστωτικών αγορών και των αποκλεισμένων κοινωνιών» της Παγκόσμιας Τράπεζας, που εφαρμόστηκε στη Χιλή του Πινοσέτ και μετά το 1990 επεκτάθηκε σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης και της Βαλτικής. Χαρακτηριστικά παραδείγματα καταρρεύσεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα αποτελούν για παράδειγμα οι Lehman Brothers, Bear Stearn, Citigroup, Ασπίς Πρόνοια, AIG κ.λπ., την οποία διέσωσε ο κρατικός προϋπολογισμός των ΗΠΑ (φορολογία), αναλαμβάνοντας το κόστος ασφαλιστικών συμβολαίων ύψους 85 δισ. ευρώ.
Ετσι, όταν τα αποτελέσματα του συγκεκριμένου συστήματος των ατομικών μερίδων μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ήταν οδυνηρά, προσέφυγαν στο διανεμητικό σύστημα και στα δημόσια ασφαλιστικά ταμεία. Το ίδιο και στη Σουηδία, την Ιταλία, τη Νορβηγία κ.α.: προκειμένου να απομακρυνθούν από τους κινδύνους των αμιγώς κεφαλαιοποιητικών ταμείων που είχαν δημιουργήσει, προσέφυγαν στο σύστημα της νοητής κεφαλαιοποίησης.
Η παρατήρηση αυτή σημαίνει ότι η συγκεκριμένη πρόταση της αξιωματικής αντιπολίτευσης δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την ευρωπαϊκή πρακτική. Εχει σχέση με αντίστοιχα αποτυχημένα πειράματα του παρελθόντος, με κολοσσιαίες συνέπειες, που προώθησαν το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα στη Λατινική Αμερική, την Ασία και την ανατολική Ευρώπη. Στις χώρες της Ευρώπης η δημόσια κύρια και επικουρική ασφάλιση παραμένει στο δημόσιο διανεμητικό σύστημα (πρώτος πυλώνας) και ο δεύτερος πυλώνας, που περιλαμβάνει τα επαγγελματικά ταμεία, συγκροτείται εξαρχής παράλληλα με το δημόσιο σύστημα κύριας και επικουρικής ασφάλισης, με εθελοντική επιλογή και ως εκ τούτου δεν προκαλείται το τεράστιο κόστος μετάβασης που προβλέπεται ότι θα δημιουργηθεί με την πρόταση της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Παράλληλα, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η πρόταση ιδιωτικοποίησης της επικουρικής ασφάλισης συμβάλλει στον περιορισμό της διανεμητικότητας του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στο επίπεδο του 30-35% και η υπερ-κεφαλαιοποίηση (ατομικοί λογαριασμοί μη προσδιορισμένων παροχών) καθορίζεται στο επίπεδο του 65-70% των συνταξιοδοτικών παροχών.
Αντίθετα, στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης τα κεφαλαιοποιητικά στοιχεία των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης αποτελούν κατά μέσο όρο το 30% και τα διανεμητικά – κοινωνικά στοιχεία αποτελούν κατά μέσο όρο το 70% των συνταξιοδοτικών παροχών.
*Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι ομότιμος καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου