Το απαραβίαστο των συνόρων είναι αρχή του διεθνούς δικαίου που εδραιώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την αποαποικιοποίηση των δεκαετιών που ακολούθησαν. Αποτελεί έκφραση της κρατικής κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας. Ταυτόχρονα συνιστά ένα νομικό μέσο προστασίας των αδύναμων χωρών έναντι των επιδιώξεων των ισχυρών, καθώς οι τελευταίοι είναι εκείνοι που συνήθως επιδιώκουν με διάφορους τρόπους συνοριακές αλλαγές.
Στην Ευρώπη ειδικά εξαγγέλθηκε με τον πλέον ρητό τρόπο στην Τελική Πράξη του Ελσίνκι το 1975. Αλλά και στις άλλες ηπείρους συνέβη το ίδιο, όπως στη Λατινική Αμερική και την Αφρική μετά την απαλλαγή από την αποικιοκρατία. Εκεί μάλιστα το απαραβίαστο των συνόρων διακηρύχθηκε παρά το γεγονός ότι οι απερχόμενες αποικιοκρατικές δυνάμεις είχαν χαράξει τα σύνορα στον χάρτη δημιουργώντας ποικίλα προβλήματα και διενέξεις μεταξύ εθνοτήτων που μοιράστηκαν σε διαφορετικά κράτη. Τα ανεξάρτητα κράτη που ιδρύθηκαν τότε έκριναν ότι δεν πρέπει να υπονομευτούν από τις εθνοτικές διενέξεις που υποδαύλιζαν οι πρώην αποικιοκράτες.
Το απαραβίαστο των συνόρων υπήρξε ουσιαστικά αποτύπωση των κατακτήσεων και της ισχύος του επαναστατικού κινήματος των τότε σοσιαλιστικών κρατών, του κινήματος των αδέσμευτων χωρών.
Σήμερα; Μετά τις παγκόσμιες αλλαγές τη δεκαετία του 1990 η αρχή του απαραβίαστου των συνόρων δέχτηκε πολλαπλά πλήγματα. Οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και διάφορες τοπικές ολιγαρχίες υπονόμευσαν τη συνοχή πολλών κρατών για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, η δημιουργία των ιδιόμορφων προτεκτοράτων σε Βοσνία και Κόσοβο, η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης παρά το συντριπτικό «ναι στην Ενωση» στο σχετικό δημοψήφισμα, η διάλυση της Λιβύης και της Συρίας αποτελούν μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα.
Οι εξελίξεις αυτές τονίζουν τη σημασία της υπεράσπισης του απαραβίαστου των συνόρων ειδικά στη σημερινή εποχή των οξυμένων ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, στους οποίους προστίθενται οι ηγεμονικές βλέψεις περιφερειακών δυνάμεων. Η υπεράσπιση της μη περαιτέρω αλλαγής των συνόρων συνιστά μέσο για την προάσπιση της κυριαρχίας των ασθενέστερων κρατών και λαών έναντι της επιθετικότητας των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.
Τι θα γίνει όμως με την αποκατάσταση ιστορικών αδικιών; Το βέβαιο είναι ότι δεν μπορεί να γίνει με παραπέρα κατακερματισμό των κρατών. Για παράδειγμα, το πρόβλημα του Κοσόβου δεν μπορεί να επιλυθεί με κατατεμαχισμό του στη βάση των διαφορετικών εθνοτήτων. Το ίδιο ισχύει για την Ουκρανία και τους ρωσόφωνους της Ουκρανίας. Η καταπίεση των εθνοτήτων στον 21ο αιώνα μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με την ενότητα των λαών και των εθνοτήτων μια χώρας, με τον κοινό τους αγώνα ενάντια στις αιτίες της καταπίεσης και της καταλήστευσης. Για παράδειγμα η ενότητα των λαών της Γιουγκοσλαβίας θα αποκατασταθεί μόνο όταν οι λαοί της το θελήσουν και όχι όταν η σερβική αστική τάξη (ή όποια άλλη, εντός ή εκτός Βαλκανίων) το επιδιώξει.
Η υπόθαλψη των εθνικισμών, του εθνικού αλυτρωτισμού και η πρόταξη του εθνικού ζητήματος σε βάρος των κοινωνικών ζητημάτων της ανισότητας, της φτώχειας και της εκμετάλλευσης στις συνθήκες της προηγμένης καπιταλιστικής πραγματικότητας μόνο τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις εξυπηρετούν. Η εξάλειψη της καταπίεσης των Σέρβων στο Κόσοβο, των ρωσόφωνων στην Ουκρανία, των μουσουλμάνων κάπου αλλού ή οποιασδήποτε άλλης μειονότητας οπουδήποτε θα είναι καρπός του ενωμένου αγώνα του κάθε λαού της περιοχής ανεξαρτήτως εθνικής ταυτότητας. Δεν θα είναι καρπός των άμεσων ή έμμεσων παρεμβάσεων ξένων παραγόντων όπως το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, η Ρωσία, η Τουρκία κ.λπ. Αντίθετα, οφείλει να γίνει υπόθεση των λαϊκών κινημάτων.
*Ο Δημήτρης Καλτσώνης είναι καθηγητής Θεωρίας Κράτους και Δικαίου, Πάντειο Πανεπιστήμιο
