Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ίσως να θυμούνται τα πορτρέτα των αγωνιστών του ’21 κρεμασμένα στις σχολικές αίθουσες, ζωγραφισμένα από τον Γερμανό φιλέλληνα Καρλ Κρατσάιζεν. Τι μένει ωστόσο αν αφαιρέσουμε το ηρωικό περίβλημα, πώς ανταμείφθηκαν για τις υπηρεσίες τους στην επανάσταση και ποιες αλήθειες αποσιωπούνται στα επίσημα βιβλία;
*H Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος ιστορικός Τέχνης
Ας αρχίσουμε από τον πρώτο κυβερνήτη, τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος είχε δώσει σκληρές διπλωματικές μάχες ως υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας ώστε να αποτρέψει το ενδεχόμενο της βίαιης καταστολής από την τότε παντοδύναμη Ιερά Συμμαχία. Αργότερα το αντάλλαγμα για τις προσπάθειές του να συγκροτήσει από τα ερείπια ένα νέο κράτος ήταν δύο σφαίρες στο στήθος.
Ο γέρος του Μοριά, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, που όχι μόνο συνέβαλε αποφασιστικά στις πρώτες επιτυχίες στην Τριπολιτσά και στα Δερβενάκια αλλά και κράτησε άσβεστη τη φλόγα της επανάστασης κατά την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, φυλακίστηκε τρεις φορές, καταδικάστηκε σε θάνατο και γλίτωσε παρά τρίχα χάρη στη σθεναρή υπεράσπιση των συνηγόρων του. Η πλούσια αριστοκράτισσα Μαντώ Μαυρογένους, που ξόδεψε όλη της την περιουσία για τις ανάγκες του αγώνα, πέθανε πάμπτωχη και λησμονημένη στην Πάρο και μέχρι σήμερα δεν γνωρίζουμε ούτε πού είναι θαμμένη. Από το χέρι του πρωτοπαλίκαρού του πήγε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Οι άντρες του Γκούρα, αφού τον διαπόμπευσαν, τον γκρεμοτσάκισαν από την Ακρόπολη. Τον Καραϊσκάκη, που δεν έκανε διάλειμμα από τη μάχη ούτε για τις αιμοπτύσεις του, τον βρήκε επίσης βόλι από το ελληνικό στρατόπεδο. Ο Νικηταράς, ο επονομαζόμενος Τουρκοφάγος, θα βγει από τη φυλακή τυφλός, για να πάρει από τον φιλεύσπλαχνο Οθωνα «άδεια επαιτείας».
Κάθε επανάσταση συμπυκνώνει μια στιγμή στην Ιστορία. Τα γεγονότα εξελίσσονται αστραπιαία και σε πολλά μέτωπα, με αποτέλεσμα κανένας ιστορικός –ούτε σύγχρονος ούτε μεταγενέστερος– να μην μπορεί να τα συμπεριλάβει σ’ έναν και μόνο τόμο. Ετσι και το ’21 μοιάζει με το ανεστραμμένο είδωλο που καθρεφτίζεται στα θολά νερά της απόκρυψης ή και της παραχάραξης. Στην ουσία υπήρξαν δύο ’21. Το ένα του απλού λαού και των προοδευτικών ανθρώπων και το άλλο των φραγκοφορεμένων Φαναριωτών και των στυγνών κοτζαμπάσηδων. Το πρώτο αντλεί τους χυμούς του από τον «Θούριο» του Ρήγα, ενώ το δεύτερο κινείται στη γραμμή της «Πατρικής Διδασκαλίας» του πατριάρχη που υποστήριζε ότι η οθωμανική υπο- δούλωση ήταν θεόσταλτη. Καθόλου τυχαίο ότι στη Β΄ Εθνοσυνέλευση ο Κολοκοτρώνης είπε στον πρόεδρο του Βουλευτικού: «Βρε Μαυροκορδάτο! Είσαι σαν ξένο παραμύθι ανάμεσά μας! Ο πρίντζιπας τουλάχιστον (ο Δημ. Υψηλάντης) φοράει στολή».
Το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων ανακοίνωσε προ ημερών μια σειρά εκδόσεων και ένα συνέδριο που θα φωτίσουν ανεξερεύνητες πτυχές του μεγάλου ξεσηκωμού. Ηρθε ο καιρός να εφαρμόσουμε τη ρήση του Δ. Σολωμού: «Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι αληθές». Ο εορτασμός λοιπόν των 200 χρόνων οφείλει να είναι απαλλαγμένος από εξιδανικευμένα ψεύδη και κατασκευασμένα ιδεολογήματα. Και φυσικά να μη γίνει με τρόπο ανάλογο του 1835, όταν καθιερώθηκε η 25η Μαρτίου ως εθνική γιορτή, όπου μπάντες του παλατιού έπαιζαν κάτω από την Ακρόπολη βαυαρικά μινουέτα.