Μια συζήτηση με τον general manager της ΕΠΑ, Θωμά Ακουαρόνε, της οποίας η διαδρομή αρχίζει στον μεσοπόλεμο.
Η ιστορία ξεκινά περίπου στα µέσα του 19ου αιώνα. Ενας ζωγράφος από την Ιταλία καταφεύγει στη Θεσσαλονίκη και από τον πρώτο Τοµάζο Ακουαρόνε που πάτησε το πόδι του στο έδαφος της τότε Οθωµανικής Αυτοκρατορίας αρχίζει µια αλυσίδα γεγονότων που οδήγησε στην ίδρυση µιας από τις πιο θρυλικές εταιρείες παιχνιδιών που δραστηριοποιήθηκαν στη χώρα, της ΕΠΑ.
Μιλήσαµε µε τoν general manager Θωµά Ακουαρόνε, εγγονό του ιδρυτή της ΕΠΑ, για το παρελθόν, το παρόν και το µέλλον του παιχνιδιού made in Greece.
Η καταγωγή της οικογένειάς σας είναι ιταλική;
Πράγµατι, η καταγωγή της οικογένειας Acquarone είναι ιταλική και συγκεκριµένα από µια πόλη-λιµάνι του βορρά, τη Σαβόνα. Ο προ-προπάππους µου, Τοµάζο κι αυτός, φτάνει στην κοσµοπολίτικη και πολυπολιτισµική Θεσσαλονίκη περίπου το 1865. Ο ίδιος ήταν ζωγράφος και η µετέπειτα πορεία του αποτελεί ένα οικογενειακό µυστήριο που δεν έχουµε καταφέρει να λύσουµε. Σίγουρα δεν αναπαύεται στο καθολικό κοιµητήριο της πόλης· πιθανολογούµε ότι µάλλον επέστρεψε πίσω στην Ιταλία. Ο προπάππους µου Αιµίλιος πάντως γεννιέται στη Θεσσαλονίκη το 1874 και ξεκινά µια σειρά πέντε γενεών Acquarone που υπερηφανεύονται να λέγονται γέννηµα-θρέµµα αυτής της πόλης.
Ποια είναι η ιστορία του παππού Θωµά Ακουαρόνε; Πώς αποφάσισε να ασχοληθεί µε την παραγωγή παιχνιδιών και ποια ήταν τα πρώτα που κυκλοφόρησε στην αγορά;
Η οικογενειακή επιχείρηση του προπάππου µου ήταν ένα τυπογραφείο που είχε την έδρα του στην εµπορική καρδιά της πόλης, την Ερµού. Ο παππούς µου Θωµάς ήταν ο µικρότερος και επιχειρηµατικά πιο ανήσυχος γιος του Αιµίλιου. Τον φαντάζοµαι να ασφυκτιά µες στις τυπογραφικές µηχανές, τα µελάνια και τα µολυβένια τυπογραφικά στοιχεία που χρησιµοποιούσαν τότε για να συντάξουν οποιοδήποτε κείµενο. Τα στοιχεία αυτά για όποιον δεν τα έχει δει ποτέ ήταν πραγµατικές ψηφίδες, µε ένα γράµµα του αλφαβήτου ανάγλυφα χαραγµένο πάνω τους – ύστερα από συνεχή χρήση σιγά σιγά έλιωναν και τα γράµµατα που τύπωναν γίνονταν δυσανάγνωστα. Η συνηθισµένη κατάληξή τους ήταν στο καρότσι κάποιου περιπλανώµενου παλιατζή. Αυτό ακριβώς το άχρηστο πλέον υλικό γεννά στον παππού µου Θωµά την ιδέα να το ανακυκλώσει: να το λιώσει και να το µετατρέψει σε µολυβένια στρατιωτάκια. Αγοράζει καλούπια από τη Γερµανία –έχουµε κρατηµένα τα τιµολόγια του 1933– και ξεκινά την πειραµατική κατασκευή τους στην κουζίνα του σπιτιού του. Σε λίγο καιρό τελειοποιεί το µείγµα και τη διαδικασία και αρχίζει να πουλάει τα δηµιουργήµατά του στην αγορά. Τα πρώτα παιχνίδια που βγήκαν από το εργαστήρι του ήταν λοιπόν µολυβένια στρατιωτάκια. Σύντοµα παραιτείται από το οικογενειακό τυπογραφείο για να αφιερωθεί αποκλειστικά στην κατασκευή παιχνιδιών.
Πώς µεταβάλλονταν µες στον χρόνο οι συνήθειες των παιδιών µε τα παιχνίδια και πώς η εταιρεία παρακολουθούσε την εξέλιξη;
Τα παιχνίδια ακολουθούν συνήθως τις κοινωνικές τάσεις και την επικαιρότητα. Η ΕΠΑ προσπαθούσε πάντα –και συνεχίζει να το κάνει– να παρουσιάζει παιχνίδια σύγχρονα και επίκαιρα: τη δεκαετία του’60, εποχή των διαστηµικών κατακτήσεων, παράγει το «Sputnik» και το «Ροµπότ εναντίον δορυφόρων», τη δεκαετία του ’70 και την εποχή της πετρελαϊκής κρίσης το «Αναζητώντας πετρέλαιο» και την «Πετροπηγή». Αλλα πάλι παιχνίδια µας δεν ήταν σύγχρονα ούτε επίκαιρα αλλά κλασικά, όπως η πολυαγαπηµένη «Οδύσσεια», ο «Μέγας Αλέξανδρος» και η «Ηλεκτροεγκυκλοπαίδεια» του 1956.
Θα έλεγα ότι στην ανάπτυξή µας υπάρχει ισορροπία µεταξύ αυτών των δυο πόλων, της επίκαιρης τάσης δηλαδή και του κλασικού. Ενδεικτικά θα σας αναφέρω ότι πιθανότατα είµαστε η µόνη ελληνική εταιρεία που από τη µια συνεχίζει να παράγει στον χώρο του παιχνιδιού και παράλληλα δικά µας παιχνίδια ανήκουν ως εκθέµατα στη µόνιµη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη. Όπως συνηθίζουµε να λέµε συχνά στις συζητήσεις µε τον µεγάλο µου αδερφό Αιµίλιο, για να είµαστε εδώ ως εταιρεία ύστερα από σχεδόν εκατό χρόνια µάλλον κάνουµε περισσότερο σωστές και λιγότερο λανθασµένες κινήσεις.
Ποια εποχή αποφάσισε η ΕΠΑ να δηµιουργήσει επιτραπέζια παιχνίδια;
Η ΕΠΑ παρουσιάζει τα πρώτα της επιτραπέζια παιχνίδια σχεδόν αµέσως µετά τα µολυβένια στρατιωτάκια, χρησιµοποιώντας µικρότερα καλούπια για την κατασκευή µολυβένιων πιονιών. Ο τιµοκατάλογος του 1936 ήδη έχει τέσσερα επιτραπέζια παιχνίδια. Από τη χρονιά αυτή και µετά κάθε τιµοκατάλογος έχει αρκετές νέες προσθήκες κάθε χρόνο. Το πρώτο πραγµατικά εµβληµατικό επιτραπέζιο όµως που η ΕΠΑ παρουσιάζει στην ελληνική αγορά είναι ένα παιχνίδι µε τον γαλλικό τίτλο «Ne te fâche pas» και λίγο αργότερα µε τον µεταφρασµένο στα ελληνικά τίτλο «Μη θυµώνεις άνθρωπε». Κι αν αυτός ο τίτλος δεν σας λέει κάτι, πρόκειται για τον γνωστό σε όλους µας «Γκρινιάρη», που παρουσιάζεται για πρώτη φορά από την ΕΠΑ το 1956 και από τότε είναι στον τιµοκατάλογό µας για 65 συνεχόµενα χρόνια.
Η κουλτούρα του επιτραπέζιου παιχνιδιού έχει µεταλλαχθεί µες στον χρόνο;
Τα επιτραπέζια παιχνίδια έχουν αλλάξει πάρα πολύ µες στα χρόνια· πλέον πολλά έχουν ηλεκτρονικά εξαρτήµατα ή links για να συνεχίσεις το παιχνίδι στο διαδίκτυο, αλλά η κουλτούρα του επιτραπέζιου παραµένει η ίδια: µια οµάδα παιδιών ή ενηλίκων αναµετράται σε ένα παιχνίδι στο οποίο παίζουν ρόλο η τύχη και οι ικανότητες –σε δόσεις που ποικίλλουν από παιχνίδι σε παιχνίδι– και αυτό οδηγεί πάντοτε σε διασκεδαστικές καταστάσεις. Η συγκεκριµένη οµάδα ατόµων που ξεκινά το παιχνίδι δεν είναι απαραίτητα παρέα φίλων, όµως στο τέλος του παιχνιδιού έχουν γίνει ακριβώς αυτό: µια παρέα.
Θα µπορούσατε να ξεχωρίσετε τα «παιχνίδια αιχµής» ανά δεκαετία, παιχνίδια που έγιναν θρυλικά και έδωσαν ώθηση για την εκτίναξη της εταιρείας;
Τις δεκαετίες του ’30 και του ’40 σίγουρα ήταν τα µολυβένια µας στρατιωτάκια. Τη δεκαετία του ’50 οι ξύλινοι κύβοι µας µε ανάγλυφες εικόνες αγορασµένες από τη Γαλλία και οι µεταλλικές κατασκευές τύπου Meccano. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 είχαµε ήδη αναπτύξει µια γκάµα µε σχεδόν τριάντα διαφορετικά επιτραπέζια και παράλληλα από τα µέσα της ίδιας δεκαετίας έως και τη δεκαετία του ’90 η κορυφαία σε πωλήσεις σειρά ήταν τα περίφηµα πλαστικά τουβλάκια «Τέκτων» της ΕΠΑ, ένα σύστηµα κατασκευών που έδινε στα παιδιά την ευκαιρία να αναπτύξουν τη φαντασία και τη δηµιουργικότητά τους. Τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 κορυφαίοι σε πωλήσεις ήταν και οι πλαστικοί µας κύβοι µε εικόνες γνωστών παιδικών ηρώων, όπως τα Στρουµφ. Τα τελευταία χρόνια τα επιτραπέζια έχουν ξαναγυρίσει στο κέντρο της παραγωγής µας.
Ποια είναι η θέση µιας ελληνικής παιχνιδοβιοµηχανίας στον παγκόσµιο καταµερισµό;
Οι ελληνικές εταιρείες κατασκευής παιχνιδιών έχουν συρρικνωθεί δραµατικά τις τελευταίες δεκαετίες, µην αντέχοντας τον παγκόσµιο ανταγωνισµό. Αυτό συνέβη για µια σειρά λόγων: τα παιχνίδια από την Ασία, φτιαγµένα από φτηνά εργατικά χέρια υπό συνθήκες συχνά αµφιλεγόµενες, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που απαιτούν υψηλή τεχνογνωσία κατασκευής και πολυδάπανη προώθηση, το δαιδαλώδες και προβληµατικό επιχειρηµατικό περιβάλλον µες στο οποίο αναπτύσσεται η ΕΠΑ πολλές δεκαετίες τώρα. Τα τελευταία χρόνια πάντως παρατηρείται µια µεταστροφή της καταναλωτικής τάσης σε ποιοτικότερα και ασφαλέστερα παιχνίδια και µια επιστροφή των ευρωπαϊκών εταιρειών στην κορυφή των προτιµήσεων.
Αυτό µας κάνει αισιόδοξους ότι το 2030 θα γιορτάσουµε τα εκατό χρόνια της ΕΠΑ και θα παραδώσουµε τα ηνία στην τέταρτη γενιά, για να προχωρήσουν την εταιρεία µε τις γνώσεις τους και έχοντας παρακαταθήκη τη µοναδική παράδοση µιας οικογένειας που πραγµατικά τα παιχνίδια είναι στο DNA της.
*H συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento
Διαβάστε επίσης:
Παλιά ελληνικά παιχνίδια: Από τον Μπαρμπα-Μυτούση στην παρέα της Νιόβης
