Μια συζήτηση με αφορμή τους «Σφήκες» του Αριστοφάνη με την αιρετική γλώσσα της Λένας Κιτσοπούλου
Οι «Σφήκες» του Αριστοφάνη, μια κωμωδία που σπάνια ανεβαίνει στη σκηνή, παρουσιάζονται σε μια σύγχρονη και αιρετική μεταγραφή από τη Λένα Κιτσοπούλου, η οποία υπογράφει την ελεύθερη διασκευή και τη σκηνοθεσία. Συνάντησα τον ηθοποιό Θοδωρή Σκυφτούλη και μιλήσαμε για όλα τα ζητήματα που θίγει το κείμενο, για το σκοτεινό πολιτικό τοπίο που διαμορφώθηκε μετά τις πρώτες εκλογές, αλλά και για τους ανθρώπους χωρίς ταυτότητα που έχασαν τη ζωή τους στη θάλασσα της Πύλου. Από το «Τάβλι» του Δημήτρη Κεχαΐδη και το γοητευτικό «Τάο» του Γιώργου Καφετζόπουλου μέχρι το «Εγκλημα και τιμωρία» σε σκηνοθεσία του Βασίλη Μπισμπίκη, ο Θοδωρής Σκυφτούλης πιστεύει στο θέατρο που δεν φοβάται να… βγάλει γλώσσα στην πραγματικότητα και να ανοίξει ρωγμές στις ζοφερές καταστάσεις που ζούμε.
Με ποιον τρόπο η θεατρική γραφή της Λένας Κιτσοπούλου συναντάει τους «Σφήκες» του Αριστοφάνη;
Πρόκειται για εμπνευσμένη μεταγραφή της κωμωδίας του Αριστοφάνη σε μια σύγχρονη κατάσταση. Η Λένα Κιτσοπούλου έχει διατηρήσει τους κεντρικούς άξονες του έργου και τους μεταφέρει στο σήμερα με τη γοητευτική τρέλα της γραφής της. Το κείμενο σκιαγραφεί μια κοινωνία σε παρακμή. Ο καθένας φέρει μέσα του έναν εγκλωβισμό, μια αποσύνδεση από το συλλογικό κομμάτι. Ολο αυτό που έκανε η Κιτσοπούλου θεωρώ ότι παράγει μια νέα πρόταση τέχνης.
Οι σύγχρονες προσεγγίσεις δέχονται συχνά κριτική, ειδικά όταν ανεβαίνουν στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου…
Το θέμα αυτό για μένα είναι βαθύ, αγγίζει πολύ ουσιαστικά ζητήματα. Πρόκειται για ολόκληρη στάση ζωής και αισθητικής, για το πώς θέλουμε να ζούμε και να κάνουμε τέχνη. Προσωπικά με ενδιαφέρει περισσότερο η ελληνική πραγματικότητα. Δεν με γοητεύει να ασχοληθώ με ένα έργο που έρχεται από το παρελθόν και μένει σε αυτό. Η επιθυμία μου είναι να στέκομαι πάνω στη σκηνή ως πολιτικό και κοινωνικό ον. Είναι ευχάριστο να βλέπουμε τέτοιες προσεγγίσεις στο θέατρο. Αυτό σημαίνει ότι κάτι παράγεται, ότι ένας καινούργιος λόγος έρχεται στο προσκήνιο. Τέτοια έργα πρέπει να δοκιμάζονται στην Επίδαυρο. Θεωρώ ότι υπάρχει μια υποκριτική αρχαιολαγνεία. Η γραφή της Λένας είναι προκλητική, όμως κινείται στο πνεύμα του Αριστοφάνη. Οι καυστικοί Ελληνες συγγραφείς δέχονται πόλεμο γιατί καταγράφουν αλήθειες της εποχής μας. Αυτό κρύβει ένα φόβο. Κάποιοι θεωρούν ότι η τέχνη δεν πρέπει να δείχνει την ασχήμια μας. Γι’ αυτό τα βάζουν με την Κιτσοπούλου, τον Μπισμπίκη και τον Οικονομίδη. Μου φαίνεται παράλογο. Αν κάνει κάποιος μια βόλτα γύρω από το Εθνικό Θέατρο, θα αντικρίσει τη δυστυχία. Τώρα πίνουμε καφέ στο Μεταξουργείο. Πόσο δύσκολο είναι να δούμε τι συμβαίνει δύο δρόμους πιο πάνω;
Ποια πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα φωτίζει το κείμενο;
Η παράσταση αγγίζει με αριστοφανικό τρόπο ένα σημαντικό πυρηνικό ζήτημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα, δηλαδή τη σύγχρονη υπερπληροφόρηση και τα ηλεκτρονικά λαϊκά δικαστήρια που στήνονται στα κοινωνικά δίκτυα. Στην παράσταση βλέπουμε ένα τέρας που δικάζει τους πάντες και τα πάντα, από το δυστύχημα στα Τέμπη μέχρι τη Βίκυ Καγιά. Αντιμετωπίζουμε φαινόμενα διαδικτυακού φασισμού, διεξάγεται διαρκώς ένα δικαστήριο προσωπικοτήτων. Ο θυμός και η οργή δεν ξέρουμε από πού πηγάζουν. Παίρνουν όμως λάθος μορφή και έκφραση.
Το διαδίκτυο ωστόσο σπάει τη μονόπλευρη ροή της πληροφόρησης από τα ΜΜΕ.
Ισχύει. Ενα κομμάτι όμως της κοινωνίας έχει μεταστρέψει αυτή την ελευθερία και πλέον αυτό που συμβαίνει παραπέμπει σε ακραίες εποχές, όπου κυριαρχούν το μπούλινγκ και τα ακροδεξιά αντανακλαστικά. Το πληκτρολόγιο δημιουργεί μια απάθεια, μια ευκολία στην άποψη. Η παραίτηση του σώματος από την πράξη και τη δράση –όπως μια πραγματική διαμαρτυρία στον δρόμο– είναι πολύ σημαντικό πρόβλημα. Κάποιοι θεωρούν ότι κάνουν το χρέος τους με ένα σχόλιο και ένα like. Το κείμενο θίγει με σκληρό τρόπο και το θέμα των γυναικοκτονιών, όπως και το ζήτημα της απόδοσης δικαιοσύνης. Αυτό που αντιπροσωπεύει για μένα αυτή η παράσταση είναι η λέξη «Δηκεοσίνη» όπως την έγραψαν οι Ρομά μετά τη δολοφονία του Νίκου Σαμπάνη.
Οι καλλιτέχνες εδώ και τρία χρόνια πάντως διεκδικούν τα δικαιώματά τους όχι από το πληκτρολόγιο αλλά βγαίνοντας στους δρόμους.
Από την πανδημία ο κλάδος βρίσκεται σε διαρκή διεκδίκηση. Στο ΣΕΗ εντάχθηκαν ενεργά νέοι άνθρωποι χωρίς παρωπίδες και κομματική «πανούκλα». Το πρόβλημα με τα πτυχία μας υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια. Το σωματείο κατάφερε να το αναδείξει με δυναμικό τρόπο. Μέσα σε τέσσερα χρόνια προέκυψαν πολλά σημαντικά ζητήματα, ενώ πιο πριν δεν κινούνταν φύλλο σε σχέση με τα εργασιακά του κλάδου. Δεν μπορούμε να μην το βλέπουμε αυτό. Ο ηθοποιός δεν ζει μια κανονικότητα, δεν βρίσκεται σε σταθερή κατάσταση εργασίας. Οσοι ασχολούνται με το σωματείο προσπαθούν να βάλουν σε σειρά τα προβλήματα του κλάδου, πράγμα που συχνά γίνεται περίπλοκο. Θυμάμαι ότι με την υπόθεση της efood έγινε χαμός στο διαδίκτυο και πολλοί έκαναν cancel στην εταιρεία, όμως αν δεν υπήρχε ένα δυνατό σωματείο από πίσω, δεν θα είχαν ικανοποιηθεί οι πραγματικές εργασιακές διεκδικήσεις. Η αυτοοργάνωση είναι επίπονη συνθήκη και συχνά μπορεί να φέρει ανατροπές.
Αυτό που αναφέρετε συνδέεται με την κριτική που δέχτηκε το ΣΕΗ σε σχέση με κάποιους χειρισμούς;
Ναι. Δεν βρισκόμαστε σε επαναστατική διεργασία για να μπορούμε να κάνουμε άλματα. Το σωματείο έκανε υπερδιπλάσιο αγώνα γιατί η υπόλοιπη κοινωνία ούτε έβραζε ούτε διεκδικούσε. Φάνηκε αυτό και από το αποτέλεσμα των εκλογών. Καταφέραμε πολλά. Ακόμη και το γεγονός ότι μας δέχτηκε ο πρωθυπουργός (που δεν ξέρει τι του γίνεται με τους καλλιτέχνες) ήταν σημαντικό βήμα. Η Λίνα Μενδώνη έχει αναπτύξει σχέση μίσους με τον κλάδο και ήταν εξαφανισμένη. Προτίμησε να ασχοληθεί με το πού θα ρίξει παραπάνω τσιμέντο. Οι σπουδαστές έκαναν φοβερά πράγματα από την πλευρά τους, είδαμε ωραίες εικόνες και προωθημένες δράσεις μέσα στις καταλήψεις.
Ποια είναι η εκτίμησή σας για τις εκλογές και την επόμενη μέρα στο πολιτικό σκηνικό;
Θεωρώ ότι βαδίζουμε σε ακραίες εποχές. Το ακροδεξιό κομμάτι φαίνεται να βγάζει πολλά διαφορετικά κεφάλια σαν τη Λερναία Υδρα. Οι ψηφοφόροι του Βορίδη, του Αδωνη και του Πλεύρη ξέρουμε πως δεν κινούνται στον κεντρώο χώρο. Υπάρχει κοινωνική σήψη και πάνω σε αυτό θα αναμετρηθούμε. Χρειάζονται αντανακλαστικά και σε σχέση με το κινηματικό κομμάτι αλλά και σε σχέση με τον πολιτικό λόγο που θα αναδυθεί το επόμενο διάστημα. Βρισκόμαστε σε μεταβατική κατάσταση. Η αλήθεια είναι ότι απουσιάζει η δυναμική που υπήρχε το 2012 με τις κινητοποιήσεις στις πλατείες και τις ανοιχτές συνελεύσεις στις γειτονιές.
Θεωρείτε ότι έχουμε αποδεχτεί μια παθητική στάση ζωής;
Ο άνθρωπος είναι ον που μπορεί να αλλάζει δέρμα και να προσαρμόζεται σε διάφορες καταστάσεις. Είναι σοκαριστικό το γεγονός ότι έχουμε αφομοιώσει πως η ζωή μας είναι ένα δρομολόγιο από το σπίτι στη δουλειά και μετά πάλι πίσω. Κάπως έτσι περνάει ο χρόνος και χάνονται οι στιγμές. Ο κόσμος δεν βγαίνει πλέον εύκολα από το σπίτι του. Εχει καθηλωθεί από τις πλατφόρμες και τις παροχές. Γιατί κλείνουν τα σινεμά; Απουσιάζουν εντελώς η δράση, η σκέψη ότι είναι ωραίο να σηκωνόμαστε από τον καναπέ και να πηγαίνουμε κάποιες φορές στον κινηματογράφο. Λένε ότι οι επόμενες γενιές θα έχουν μεγάλα μάτια και σκυμμένους ώμους από τις οθόνες. Αυτό που χρειάζεται στη ζωή είναι κίνηση, όχι παραίτηση.
Το τοπίο βαραίνει ακόμη περισσότερο με το έγκλημα στην Πύλο και τους εκατοντάδες ανθρώπους που χάθηκαν.
Είναι συγκλονιστικό. Μιλάμε για ανθρώπους χωρίς ταυτότητα, αυτούς που στην αρχαία Αθήνα θα χαρακτήριζαν «ιερούς ανθρώπους». Δεν έχουν όνομα, δεν θα θαφτούν ποτέ. Εμειναν για πάντα στον πάτο της θάλασσας. Αν δεν μας σοκάρει ούτε αυτό, τότε έχουμε τεράστιο πρόβλημα. Στο πρώτο προσφυγικό κύμα είχα φιλοξενήσει μια οικογένεια από τη Συρία στο σπίτι μου. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν σήμερα ευτυχισμένοι στο Στρασβούργο και έχουν ανοίξει ένα φούρνο. Είναι αυτονόητο να βοηθάς, να δείχνεις αλληλεγγύη. Τα σύνορα δημιουργούν πολέμους και οι ανθρώπινες ζωές χάνονται για το τίποτε. Οποιος παρακολουθεί τη δουλειά του Ιάσονα Αποστολόπουλου με τις διασώσεις καταλαβαίνει ακριβώς τι συμβαίνει. Επειδή ζούμε στην Αθήνα δεν βλέπουμε τον φράχτη του Εβρου, αυτή την «τραμπική» εικόνα που μοιάζει βγαλμένη από το Netflix.
