Απάντηση στα καταπιεστικά μέτρα των κυβερνήσεων της δεξιάς και τα κατάλοιπα των δεινών του εμφυλίου πολέμου, αλλά πρωτίστως της δολοφονίας του Μαραθωνοδρόμου βουλευτή της Αριστεράς, Γρηγόρη Λαμπράκη, είχε αποτελέσει η δημιουργία στη Θεσσαλονίκη, στις αρχές Ιουνίου 1963 της “Δημοκρατικής Κίνησης Νεολαίας Γρηγόρης Λαμπράκης” η οποία λίγο αργότερα, μετά τη σύμπραξή της με τη Νεολαία της ΕΔΑ, αποτέλεσαν τη “Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκης.
Τα προηγούμενα χρόνια είχαν προηγηθεί οι σκληροί αγώνες των νέων για το Κυπριακό, το 1-1-4 για την υπεράσπιση του Συντάγματος και την αύξηση των δαπανών στην Παιδεία κατά 15%, ενώ ιστορική είχε μείνει η πορεία χιλιάδων σπουδαστών της Σχολής Υπομηχανικών «Ευκλείδης» Θεσσαλονίκης και άλλων τεχνικών σχολών προς την Αθήνα, οι οποίοι βάδιζαν επί μέρες με τα πόδια, με αίτημα τη βελτίωση της τεχνικής εκπαίδευσης.
Η δολοφονία Λαμπράκη
Η αναστάτωση στους κόλπους της νεολαίας αλλά και τις μεγαλύτερες ακόμη ηλικίες κορυφώνεται και μετατρέπεται σε ποτάμι οργής και αγανάκτησης, όταν στις 22 Μαΐου 1963, κράτος και παρακράτος σε στενή συνεργασία, καταφέρουν δολοφονικά χτυπήματα στον Μαραθωνοδρόμο της Ειρήνης, Γρηγόρη Λαμπράκη για να πλήξουν το ανερχόμενο φιλειρηνικό κίνημα.
Στα πέντε μερόνυχτα που ο βουλευτής της αριστεράς, ο μαραθωνοδρόμος αθλητής, ο διαπρεπής γιατρός και σπουδαίος άνθρωπος, Γρηγόρης Λαμπράκης, χαροπαλεύει στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, εκατοντάδες άνθρωποι, κυρίως νέοι εργαζόμενοι, φοιτητές και μαθητές, ξενυχτάνε καθισμένοι στο γρασίδι, στο πάρκο της πανεπιστημιούπολης, περιμένοντας να ακούσουν κάποιο νέο για τον τιτάνιο αγώνα που δίνει ο μαχητής της Δημοκρατίας και για τον οποίο κρατούσε την ανάσα της όλη η Ελλάδα, όλη η υφήλιος.
Κι εκεί, στις ατέλειωτες ώρες της προσμονής, στις αδιάκοπες συζητήσεις που γίνονται μεταξύ των συγκεντρωμένων, και καθώς είναι δυσοίωνες οι προβλέψεις για τη ζωή του Λαμπράκη από τους νευροχειρουργούς, τους οικείους του, τα στελέχη της ΕΔΑ και όσους άλλους τον επισκέπτονται, επισημαίνεται η ανάγκη δημιουργίας μίας νεολαιίστικης κίνησης που θα αγωνίζεται για τα ιδανικά της Δημοκρατίας και της Ειρήνης, για τα οποία πάλευε ο δολοφονημένος αγωνιστής. Μιας ανεξάρτητης οργάνωσης η οποία θα φέρει στον τίτλο της το όνομά του, για να θυμίζει τη θυσία του οσιομάρτυρα.
Ήδη, εκεί στο γρασίδι του ΑΧΕΠΑ, είχε ριχτεί για πρώτη φορά το σύνθημα «Κάθε νέος και Λαμπράκης», σύνθημα που το δημοσίευσε η εφημερίδα Η Αυγή στις 30 Μαίου 1963. Ενώ γεννήθηκε κι ένα νέο έμβλημα, το «Ζ».
Ο σπόρος είχε πέσει. Κι όταν τα ξημερώματα της 27ης Μαίου 1963 ο Λαμπράκης χάνει την άνιση μάχη με το θάνατο κι αφήνει την τελευταία του πνοή, ο πόνος, η οργή, οι κατάρες για τους δολοφόνους μαζί με την καταπίεση που το ανώμαλο μετεμφυλιακό καθεστώς είχε επιφυλάξει όχι μόνο στους οπαδούς της αριστεράς, αλλά και σε κάθε δημοκρατικό πολίτη, βρίσκει την έκφρασή του με τη δημιουργία της κίνησης για την οποία γίνονταν οι συζητήσεις τις ώρες της προσμονής.
Έτσι, λίγες ώρες, ελάχιστες μέρες μετά την παλλαϊκή κηδεία του Λαμπράκη στην Αθήνα, οι φιλειρηνικοί νέοι της Θεσσαλονίκης προχωρούν στη δημιουργία της «Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης». Ενώ σχεδόν ταυτόχρονα, με διαφορά λίγων ημερών, ανάλογη κίνηση ιδρύεται στην Αθήνα, με πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη.
Ο 82χρονος σήμερα Νίκος Μυρσίνης, φοιτητής τότε της Νομικής στο ΑΠΘ, που υπήρξε ο δεύτερος κατά σειρά πρόεδρος της ΔΚΝΓΛ Θεσσαλονίκης, εξιστορεί:
«Τις ατέλειωτες ώρες της αναμονής, όσο καθόμασταν στο γρασίδι, έξω από το ΑΧΕΠΑ, ρίχτηκε εκεί από πολλούς η ιδέα για τη δημιουργία μιας νεολαιίστικης οργάνωσης φιλειρηνικής που θα είχε το όνομα του Γρηγόρη Λαμπράκη.
Το σχεδίασαν αυτό αρκετά παιδιά. Θυμάμαι την Έφη Χαλκίδου, δικηγόρο τώρα στην Αθήνα που τότε ήταν μαθήτρια νυχτερινού γυμνασίου. Ήταν επίσης ο Κώστας Χρυσοβέργης, που υπήρξε ο πρώτος Γραμματέας της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης Θεσσαλονίκης. Κι όταν λίγο αργότερα πήγε στρατιώτης, εκλέχθηκα εγώ στη θέση του Γραμματέα.
Θυμάμαι ακόμη πολλά παιδιά, όπως τον Θόδωρο Καζέλη που είχε αναλάβει υπεύθυνος για την ύπαιθρο, τον Χαρπαντίδη, τον Κωτσίκο, και άλλους πολλούς».
Η ίδρυση της Κίνησης, σύμφωνα πάντα με τον Ν.Μυρσίνη, έγινε τις πρώτες ημέρες του Ιούνη 1963, καθώς, όπως λέει, δεν είχε περάσει ούτε εβδομάδα από τη συγκλονιστική παλλαϊκή κηδεία του Λαμπράκη στην Αθήνα, με τη συμμετοχή μισού εκατομμυρίου λαού. Και όπως μας καταθέτει:
«Λίγες μέρες μετά την κηδεία, μαζευτήκαμε αρκετοί από αυτούς που ήμασταν στο γρασίδι του ΑΧΕΠΑ και αποφασίσαμε αυθόρμητα, χωρίς να μας πει κανείς τίποτα, χωρίς καθοδήγηση από πουθενά, να ιδρύσουμε τη “Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης”. Η επιδίωξή μας εξαρχής ήταν να είναι μία μαζική, φιλειρηνική, ευρεία οργάνωση νεολαίας που να αγκαλιάζει τους δημοκρατικούς νέους, όσους ήταν εναντίον του φασισμού. Τα κύρια συνθήματά μας ήταν “Δημοκρατία” και “δεν περνάει ο φασισμός”».
Η δημιουργία της ΔΚΝΓΛ στην Αθήνα
Σχεδόν ταυτόχρονα, με απόσταση λίγων ημερών, η “Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης” κάνει την εμφάνισή της και κεντρικά, στην πρωτεύουσα, με τον δημοφιλή συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη να αναλαμβάνει την προεδρία της Κίνησης.
Σύμφωνα με την ιστορικό Ιωάννα Παπαθανασίου, τη νύχτα της 28ης Μαίου 1963, λίγες μόλις ώρες μετά την κηδεία, είχε πραγματοποιηθεί στα γραφεία της ΕΔΑ, που τότε βρισκόταν στην οδό Αριστείδου της Αθήνας, άτυπη συνάντηση του Μίκη Θεοδωράκη με μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΔΑ, για το πώς θα μπορέσει να εκφραστεί καλύτερα εκείνο το βουβό κύμα της νεολαίας. Στη σύσκεψη, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Τάκη Μπενά, μετείχαν, εκτός από τον ίδιο και τον Μ. Θεοδωράκη, οι Αντ. Μπριλλάκης, Ν. Καρράς και ενδεχομένως ο Λ. Κύρκος. 1
Η επίσημη πανελλαδική εμφάνιση της ΔΚΝΓΛ, γίνεται με διακήρυξη που εκδίδεται στις 8 Ιουνίου 1963 και την υπογράφουν 30 προσωπικότητες της εποχής, μεταξύ των οποίων ο Μίκης Θεοδωράκης, οι ζωγράφοι Μίνως Αργυράκης, Μέντης Μπιοσταντζόγλου (Μποστ) και Βάσω Κατράκη, οι ηθοποιοί Ασπασία Παπαθανασίου, Αλέκος Αλεξανδράκης, Νότης Περγιάλης και Γιώργος Χαραλαμπίδης, οι συγγραφείς Φαίδρος Μπάρλας, Νίκος Τσεκούρας, Γιώργος Μανιάτης, οι σκηνοθέτες Νίκος Κούνδουρος και Μήτσος Λυγίζος, οι Βαλκανιονίκες Γεώργιος Θάνος και Νίκος Γεωργόπουλος, ο Θεόδωρος Πάγκαλος κ.α.
Όπως αναφέρονταν στην ιδρυτική διακήρυξη «έχουμε χρέος να οδηγήσουμε την Ελληνική Νεολαία πάνω στα χνάρια του δρόμου που χάραξε με το μαρτυρικό του θάνατο ο Γρηγόρης Λαμπράκης». Και αφού υπογραμμίζονταν ότι «η Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης δεν είναι κόμμα, ούτε ανήκει σε κόμμα. Καλεί όμως την πολιτική και πνευματική ηγεσία της χώρας να συμπαρασταθεί στον αγώνα της», κατέληγε με την προτροπή: «Επιστήμονες, διανοούμενοι, εργάτες, αγρότες, υπάλληλοι, καλλιτέχνες, αθλητές, φοιτητές, μαθητές: Αγωνιστείτε για τα δικαιώματα του λαού, τα ιερά συμφέροντα της πατρίδας, το θρίαμβο της Δημοκρατίας και της Ειρήνης».
Η ΔΚΝΓΛ αρχίζει να αναπτύσσεται με ταχύτητα, παρά τις δυσκολίες της εποχής και τα ανυπέρβλητα εμπόδια που έθεταν το κράτος και το παρακράτος που ήταν πανίσχυρο. Όπως εξιστορεί ο Νίκος Μυρσίνης «πολύ γρήγορα, ιδρύσαμε στη Θεσσαλονίκη πολλά τμήματα της κίνησής μας, όπως τμήμα σκάκι, τμήμα ποδοσφαιρικό, κινηματογραφικό, θεατρικό τμήμα, με το οποίο ανεβάσαμε στο θέατρο «Παλλάς» το έργο του Αρμπούζωφ «Μακρινός Δρόμος» κ.α..
Όλα αυτά φυσικά, υπό τη στενή παρακολούθηση πάντα της Ασφάλειας, χώρια τις ψυχολογικές πιέσεις και τη βία που ασκούσαν. Και όταν μετά το τέλος κάποιων εκδηλώσεων προσπαθούσαμε να οργανώσουμε πορεία, τότε μας διέλυαν.
Δεν θα ξεχάσω όταν πήγαμε στο Χορτιάτη στις 2 Σεπτεμβρίου 1963 σαν ΔΚΝΓΛ για να καταθέσουμε στεφάνι στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος από τους Ναζί. Πήρανε το στεφάνι οι χωροφύλακες και το κατακουρελιάσανε. Και όχι μόνο διέλυσαν εκείνη την εκδήλωσή μας, αλλά και 15-20 μέλη της Κίνησης, μας κάνανε και μήνυση για… διατάραξη της τάξης και της ειρήνης, επειδή τραγουδούσαμε το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη «Βράχο, βράχο τον καϋμό μου»!. Η δίκη θυμάμαι έγινε στο Πταισματοδικείο της Νέας Μηχανιώνας που υπήρχε τότε, και όπου φυσικά απαλλαχτήκαμε».
Γραφεία σε πόλεις και χωριά
Σε όλη την Ελλάδα, είχαν δημιουργηθεί από την ΔΚΝΓΛ γραφεία σε πόλεις και χωριά, καθώς και δεκάδες «Λέσχες Πολιτισμού». Τα γραφεία της στη Θεσσαλονίκη ήταν στην οδό Ισαύρων και στο Δ.Σ. της Κίνησης μετείχαν μεταξύ των άλλων ο Κώστας Χρυσοβέργης που υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της ΔΚΝΓΛ Θεσσαλονίκης, ο Νίκος Μυρσίνης, ο οποίος ανέλαβε πρόεδρος όταν στρατεύθηκε ο Χρυσοβέργης, η Έφη Χαλκίδου, ο Βασίλης Πολάτογλου, ο Τριαντάφυλλος Ρουσάς που ήταν και υπεύθυνος τύπου, ο Αργύρης Μπαρής, ο Κώστας Κακουλίδης, ο Μιχαλιός Σπυριδάκης κ.α.
Η δραστηριότητα αυτή της ΔΚΝΓΛ κράτησε 16 μήνες, μέχρι το Σεπτέμβριο του 1964 που η Κίνηση συνενώθηκε με τη Νεολαία της ΕΔΑ και αποτέλεσαν τη «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη», η οποία είχε μία επίσης λαμπρή πορεία, με πρόεδρο πάντα τον Μίκη Θεοδωράκη.