Μια παράσταση με αφορμή τη συμπλήρωση είκοσι χρόνων από τον θάνατο του αιρετικού ερευνητή Ηλία Πετρόπουλου
«Παρουσιάζω τον κόσμο με μια διαφορετική προσέγγιση από ό,τι μας έμαθαν στο σχολείο ή στον στρατό. Πιστεύω πως ο καθένας έχει δικαίωμα να βλέπει την κοινωνία με το δικό του βλέμμα. Προσωπικά με ενδιαφέρει περισσότερο ο διάβολος παρά ο θεός» έλεγε ο αιρετικός λαογράφος Ηλίας Πετρόπουλος. Εγραψε για τον υπόκοσμο, τη φυλακή, την πορνεία και τη σεξουαλικότητα και καταδικάστηκε για τα βιβλία του. Οι ελληνικές αρχές τον καταδίκασαν τέσσερις φορές –τις τρεις κατά τη διάρκεια της δικτατορίας–, ενώ ο ίδιος εξομολογήθηκε το 1975 ότι «στη φυλακή λύθηκε η ψυχή μου, στη φυλακή κατέκτησα την ελευθερία μου». Ο Ηλίας Πετρόπουλος άφησε την τέχνη του να αποδίδει με τρόπο μεγαλειώδη τα «μικρά» της ζωής. Το 1975 εγκαταστάθηκε στη γαλλική πρωτεύουσα και δεν επέστρεψε ποτέ στην Ελλάδα. Συνέχισε όμως να γράφει με το ίδιο πάθος και πείσμα. Δεν άφησε κάτω το μολύβι μέχρι το 2003 που έφυγε από τη ζωή χτυπημένος από καρκίνο. Οπως όριζε στη διαθήκη του, το πτώμα του αποτεφρώθηκε και οι στάχτες του πετάχτηκαν στον υπόνομο. «Να κάψεις το κουφάρι μου και να ρίξεις τις στάχτες στον υπόνομο. Τέτοια είναι η διαθήκη μου» είχε γράψει.
Η σκηνοθέτρια Στέβη Λύτρα μπήκε στα βαθιά. Προσπάθησε να αποδώσει θεατρικά τον βίο αυτής της τόσο σύνθετης και πρωτοποριακής προσωπικότητας. Η παράσταση «Ηλίας Πετρόπουλος – Ο λαογράφος του άστεως» παρουσιάζεται κάθε Παρασκευή του Φεβρουαρίου στη σκηνή του Θεάτρου Noūs, φωτίζοντας τις άγνωστες πλευρές του ανθρώπου που ερεύνησε το περιθώριο και ανέσυρε τα περιφρονημένα από την κυρίαρχη μεσοαστική κουλτούρα και τη συντηρητική ιστορική αφήγηση. Ο «Λαογράφος του άστεως» κατέγραψε τους περιφρονημένους και τις «σκανδαλώδεις» για την εποχή ιστορίες τους. «Εδωσε φωνή» στους ρεμπέτες, αλήτες, μάγκες, πόρνες και ομοφυλόφιλους, φυλακισμένους, συμμορίτες και καταδιωκόμενους, που έγιναν οι ήρωες των βιβλίων του.
Ρεμπέτικα, καλιαρντά και παλιές φωτογραφίες
Μιλήσαμε με τη Στέβη Λύτρα, η οποία σκηνοθετεί και υπογράφει το σενάριο, καθώς και με τους ηθοποιούς και τους υπόλοιπους συντελεστές. «Οπως οι άνθρωποι του υπογείου τού άνοιξαν τα μάτια, εμένα άνοιξε τα δικά μου για τον τρόπο που βλέπω και αντιλαμβάνομαι τα πράγματα» εξηγεί η σκηνοθέτρια και συμπληρώνει: «Με το που έπεσαν τα βιβλία του στα χέρια μου κατάλαβα ότι έχω ένα θησαυρό. Ηταν και λίγο “καρμικό” για μένα, γιατί μου θυμίζει ένα πολύ αγαπημένο πρόσωπο. Σίγουρα έπαιξε και αυτό ρόλο στο να ζυμωθεί η ιδέα μέσα μου να κάνω τελικά μια παράσταση που τον αφορά».
Είναι εντυπωσιακή η διεξοδική έρευνα στην οποία προχώρησε η Λύτρα ώστε να απορροφήσει όσο περισσότερες πληροφορίες μπορούσε για τον Ηλία Πετρόπουλο. «Πήγα στη Γεννάδειο Σχολή στην οποία έχει δωρίσει όλο του το αρχείο και αναζήτησα τους φακέλους που με ενδιέφεραν για τις σκηνές του έργου: τα ρεμπέτικα αρχεία, τα καλιαρντά αλλά και προσωπικά του αντικείμενα. Κάποιες προσωπικές φωτογραφίες με τη σύντροφό του Μαίρη Κουκουλέ βοήθησαν πολύ να κατατοπίσω και την ενδυματολόγο, την Κρυσταλλία Λύτρα» εξηγεί.
Την απαιτητική φιγούρα του ποιητή και λαογράφου που πολέμησε το κατεστημένο ενσαρκώνουν οι ηθοποιοί Γιώργος Παπαγεωργίου και Ανδρέας Μανούχος. Ο πρώτος υποδύεται τον Ηλία Πετρόπουλο στα πρώτα χρόνια της δράσης του στην Ελλάδα, ο δεύτερος στα χρόνια της παραμονής του στο Παρίσι μέχρι τον θάνατό του.
«Είναι πάρα πολύ δύσκολο, πηγή μεγάλου άγχους και μεγάλη τιμή για μένα να προσπαθώ να αποδώσω τον Ηλία, μια εμβληματική φιγούρα. Είναι πολύ μεγάλη ευθύνη να μεταφέρεις στον υπόλοιπο κόσμο μια μικρή γεύση από την προσωπικότητα και από το μεγαλείο του» σχολιάζει ο Γιώργος Παπαγεωργίου. Για το ερευνητικό κομμάτι της παράστασης εξηγεί: «Από την περίοδο που ήταν νέος υπάρχουν ελάχιστες φωτογραφίες. Κατά συνέπεια έπρεπε να μελετήσουμε πολύ. Προσπαθούσαμε μαζί με τη σκηνοθέτρια να εντοπίσουμε τα σημεία που δίνανε “κλειδιά” ως προς το συναισθηματικό κομμάτι. Ανακαλύψαμε ότι είχε πολύ μεγάλη πίκρα για τα προσωπικά του βιώματα, όσον αφορά τους παιδικούς του φίλους, τους Εβραίους που έχασε απότομα το ’43 με τους Γερμανούς. Είχε οργή μέσα του γιατί κατόπιν το ελληνικό κράτος και μεγάλο κομμάτι του λαού σιωπούσαν ως προς το έγκλημα που έγινε εις βάρος των Εβραίων. Θεωρούμε ότι αυτός είναι ένας βασικός λόγος για τον οποίο κινήθηκε προς την αλήθεια». Συνεχίζει σχολιάζοντας την κόντρα του με το κατεστημένο της εποχής: «Θεωρούσε ότι ένας φόρος τιμής έπρεπε να δοθεί σε αυτούς τους ανθρώπους, τους “ανώνυμους” που εξολοθρεύτηκαν κυριολεκτικά μέσα σε μια νύχτα, και να αντιμετωπίσουμε όλοι μας σαν κοινωνία την αλήθεια κατάματα. Πέρα λοιπόν από αυτά τα συναισθήματα που είχαν να κάνουν με τους Εβραίους, όταν κινήθηκε στην πλευρά της αλήθειας ο Πετρόπουλος, στο να εκδίδει βιβλία που έγραφε τα πράγματα ακριβώς όπως ήταν, κόντρα στο κατεστημένο της εποχής, κόντρα στην εξουσία, κόντρα στο σύστημα, το σύστημα κινήθηκε εναντίον του».
Ο Ανδρέας Μανούχος παραθέτει τη δική του οπτική: «Θυμάμαι όταν έπιασα στα χέρια μου το “Εγχειρίδιο του καλού κλέφτη” (Νεφέλη, 1979 – 1η έκδ.), έκδοση του 1979. Ημουν 15 χρόνων όταν ξεκινήσαμε να ανταλλάσσουμε τα βιβλία του χέρι με χέρι, προτού δημιουργηθεί ο μύθος γύρω από το όνομά του. Μας ενώνει όλους εμάς μια κοινή αγάπη για τον Πετρόπουλο».
