Κυριακή, πρωί και οι οδηγίες έχουν έρθει στο mail μέρες, πριν. Παραδίδουμε κινητά και ό,τι άλλο μας ζητηθεί στην είσοδο του καταστήματος. Συνηθισμένη διαδικασία για τους επισκέπτες, εξάλλου, δεν είναι η πρώτη φορά που έρχομαι σε αυτό τον χώρο. Ας τα πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Από το 2018 το Εθνικό Θέατρο υλοποιεί το Εργαστήριο Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων σε καταστήματα κράτησης, με υπεύθυνο σχεδιασμού και υλοποίησης τον σκηνοθέτη κ. Στάθη Γράψα. Τα εργαστήρια, οι πρόβες και όλες οι συναντήσεις πραγματοποιούνται στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ) και στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού (ΨΚΚ). Ακόμα, και την περίοδο της καραντίνας τα εργαστήρια αυτά συνέχισαν να πραγματοποιούνται διαδικτυακά. Στο τέλος, κάθε δράσης, κάθε κύκλου, όπως, επισημαίνει ο σκηνοθέτης παρουσιάζεται μια βιωματική παράσταση. Για φέτος, αυτή η παράσταση φέρει τον τίτλο «2ας ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ 43» και είναι γραμμένη εξ ολοκλήρου από τους ένοικους του ψυχιατρείου των φυλακών Κορυδαλλού.
Η ιστορία εκτυλίσσεται σε μια πλατεία του Πειραιά, στην παλιά Τρούμπα. Ο ιδιοκτήτης ενός τριώροφου σπιτιού, του μοναδικού κτηρίου που δεν έχει ακόμα «εκσυγχρονιστεί» παρόλο που αποτελεί το… φιλέτο της περιοχής, φαίνεται αμετάκλητος να αλλάξει τη ζωή του. Ένας μεσίτης του κάνει πρόταση αγοράς του κτηρίου. Δύο συμφέροντα θα συγκρουστούν. Δύο διαφορετικές φιλοσοφίες για τον άνθρωπο και την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και αξιοπρέπειας θα αναμετρηθούν.
Πρόκειται για μια ηθογραφία, μια ιστορία που τα έχει όλα. Νοσταλγία, σάτιρα, πολλά κωμικά σημεία και έντονο πολιτικό σχόλιο. Μάθαμε για τα πορνεία της Τρούμπας, τις πατρώνες, τους αγαπητικούς, τους κανόνες των Βούρλων, πριν γίνουν φυλακές για του κουμουνιστές. Είδαμε ανθρώπους να μη θέλουν να φύγουν από την γειτονιά τους, να επιμένουν σε έναν πιο μποέμ τρόπο ζωής και είδαμε και νεοφιλελεύθερα αρπακτικά να προσπαθούν να εκμεταλλευτούν φτωχοδιαβόλους πουλώντας νανοφιάλες φωνάζοντας και κρώζοντας στα παράθυρα καναλιών υποσχόμενοι καλύτερη ποιότητα ζωής…
Ο Αλέξανδρος Β. είναι ένας εκ των πρωταγωνιστών της παράστασης, εκείνος που κατά κύριο λόγο έγραψε την ιστορία και ένοικος του ψυχιατρείου εδώ και 21 χρόνια. Στην έξω του ζωή ήταν συντηρητής έργων τέχνης και αγιογράφος. Σπούδασε για δύο χρόνια και στην δραματική σχολή του Πειραϊκού Συνδέσμου και πιστέψτε με, αυτό φαίνεται πάνω στη σκηνή και δεν υπερβάλλω καθόλου. Ο Αλέξανδρος ήταν Κυψελιώτης και μετά το γάμο του έγινε Πειραιώτης. Αγάπησε ένα από τα κορίτσια και την παντρεύτηκε. Ξέρει τα πάντα για την Τρούμπα και τους κανόνες της, ήξερε και την Γαβριέλλα και την αναφέρει και στο έργο. Όταν ήρθαν οι αδερφές του να τον δουν να παίζει είχε πολύ άγχος γιατί, όπως μου είπε είχαν ψυχρανθεί τα τελευταία χρόνια, μα όταν τον είδαν πάνω στη σκηνή του φάνηκε πως τα μάτια τους είχαν κλάψει. Ο Αλέξανδρος έχει να βγει έξω 21 χρόνια κι όμως, αν κρίνω από την ιστορία του ξέρει πολύ καλά τι γίνεται έξω. Και για τα νταλαβέρια ξέρει, όχι στις πιάτσες, όπως, μου επισημαίνει, τα νταλαβέρια στην πολιτική και για την πανδημία και για τις μίζες και άλλα πολλά. Το σίγουρο είναι πως μπορεί όταν μπήκε μέσα να μην ήξερε τίποτα για μνημόνια, ούτε καν ευρώ δεν υπήρχε αλλά ξέρει πολύ καλά τι συμβαίνει. Δεν τον ξεγελάς τον Αλέξανδρο κι ούτε τον Γιώργο Μ., τον Obi C., τον Μανώλη Κ., τον Κωνσταντίνο Τ., τον Δημήτρη Ζ. και τους υπόλοιπους ένοικους και ηθοποιούς του προγράμματος.
Προσπαθώντας τις προηγούμενες εβδομάδες με τον κ. Γράψα να βρούμε λίγο χρόνο για να μιλήσουμε και να κάνουμε το ρεπορτάζ ο σκηνοθέτης ήταν συνεχώς σε πρόβες μαζί με τα παιδιά. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση η αφοσίωση του, το πραγματικό ενδιαφέρον του για αυτή την ομάδα, ο τρόπους που μιλούσε για τους συντελεστές για αυτό και δεν εξεπλάγην όταν στην ερώτηση, για ποιο λόγο το κάνει όλο αυτό η απάντηση ήταν «Γιατί κάποια στιγμή αναρωτήθηκα τι είναι αυτό που κάνω για τον άλλον άνθρωπο, τι είναι αυτό που μπορεί να έχει πραγματική σημασία, εκτός, από το να ασχολούμαστε μόνο με το εγώ μας. Καθημερινά ακούμε για γυναικοκτονίες, βία, φανατισμό, μίσος. Και όλα αυτά γιατί δεν έχουμε μάθει να νιώθουμε πέρα από το εγώ μας. Το θέατρο έχει νόημα ακριβώς εδώ, σ’ αυτές τις περιθωριοποιημένες ομάδες. Το θέατρο έχει βάση τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι η ψυχή του. Είναι ένας τρόπος να προσφέρω, να δώσω το χέρι μου και πιστέψτε με, μου απλώνουν γενναιόδωρα και εκείνοι το δικό τους. Αυτός είναι ο λόγος που πιστεύω τόσο πολύ στο Εργαστήρι Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων (ΕΠΑΚ)».
Το Εργαστήρι Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων (ΕΠΑΚ) είναι εργαστήρι που απευθύνεται σε έγκλειστους καταστημάτων κράτησης στην Ελλάδα. Εφαρμόζοντας τις τεχνικές του θεάτρου, ο στόχος του εργαστηρίου είναι η αλλαγή της εικόνας που έχει ο κρατούμενος για τον εαυτό του και κατ’ επέκταση του τρόπου με τον οποίο επεξεργάζεται τις επιλογές της ζωής του. Υλοποιήθηκε για πρώτη φορά τον Οκτώβρη του 2010 στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ), όπου συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Το εργαστήρι πραγματοποιείται επίσης, στο Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων στην Θήβα (ΚΑΤΚΕΘ), στο Κέντρο Κράτησης Κορίνθου (τμήμα ανηλίκων) και στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού (ΨΚΚ). Η εφαρμογή του ΕΠΑΚ σε αυτά τα τέσσερα κέντρα κράτησης, αποδεικνύει ότι το εργαστήρι έχει την ευελιξία να απευθύνεται σε ομάδες με διαφορετικότητα και να είναι εξίσου αποτελεσματικό.
Ο σεβασμός, η ευθύνη, η πειθαρχία και το ομαδικό πνεύμα είναι οι τέσσερις βασικές αρχές του εργαστηρίου. Είναι αρετές απαραίτητες σε κάθε ομάδα και ιδανικά θα τις αναζητούσαμε σε κάθε συνειδητοποιημένο πολίτη, οι οποίες τονίζονται συνεχώς κατά τη διάρκεια των συναντήσεων. Οι παραστάσεις των ομάδων πραγματεύονται αποκλειστικά τα βιώματα των κρατουμένων.
Στη Θεατρική Ομάδα του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού συμμετέχουν ενεργά και η βοήθεια τους είναι κάτι περισσότερο από πολύτιμή η φιλόλογος Αγγελική Ξαρχάκου, ο σκηνοθέτης της ταινίας «Μια Μέρα στη Σαγκάη» και μουσικός Βασίλης Ξηρός, ο ηθοποιός-σκηνοθέτης Φάνης Κατέχος, οποίος, είναι ιδρυτικό μέλος της Πολύ-δραστικής Ομάδας Τέχνης «Fabrica Athens» και του «Τεχνοχώρος Φάμπρικα», εμπνευστής της θεατρικής μεθοδολογίας «Θέατρο της Έρευνας» και διοργανωτής του «Handmade and Recycled Theater Festival». Όπως, ο ίδιος ο μας εξομολογήθηκε η δική μου η διαδρομή σε αυτή την όμορφη συνθήκη είναι η ανάγκη μου να ανακαλύψω την τέχνη, πέρα από συμβάσεις και νόρμες. Να νιώσω την πραγματική δύναμη της και να κατορθώσω να δω έξω από τον εγωκεντρισμό της εποχή μας. Να ανακαλύψω νέα αντισώματα που θα λειτουργήσουν ως αλεξικέραυνο σε όλα όσα ζούμε. Έτσι, κι αλλιώς, παίρνω πολλά περισσότερα από όσα δίνω. Δεν έχουμε έρθει στη ζωή για να αρπάξουμε, έχουμε έρθει για να συνυπάρξουμε, να συναισθανθούμε».
Θετική σε όλη αυτή τη δράση είναι και κα. Γεωργία Κοντού, η διευθύντρια του Ψυχιατρείου των Φυλακών Κορυδαλλού, η οποία υπογράμμισε πόσο θετικά είναι τα αποτελέσματα τόσο στους ένοικους του καταστήματος όσο και στους σωφρονιστικούς υπαλλήλους: «Οι άνθρωπο που βρίσκονται εδώ παλεύουν καθημερινά με την ελπίδα. Προσπαθούν να σταθούν στα πόδια τους και εμείς προσπαθούμε να τους βοηθήσουμε όσο περισσότερο μπορούμε. Περιμένουν με λαχτάρα κάθε φορά να γίνουν οι συναντήσεις και μόνοι τους έχουν ζητήσει να συμμετέχουν σε παράλληλα προγράμματα δεξιοτήτων, γραφής, ανάγνωσης για να μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τη γλώσσα. Αποκτούν αυτοπεποίθησή, σκοπό και νιώθουν ενεργοί. Δεν ο βάζουν κάτω, παλεύουν. Από την άλλη οι εργαζόμενοι στο κατάστημα από τους διοικητικούς μέχρις τους φύλακες αλληλοεπιδρούν με αυτό που συμβαίνει εδώ. Δεν είναι μια ακόμα διεκπεραίωση, είναι σα μια γέφυρα μεταξύ του μικρού -μέσα- κόσμου και του μεγάλου -έξω- κόσμου και αυτό μόνο καλό μπορεί να κάνει σε όλους».
Σε απάντηση της αν θα συνεχιστεί το πρόγραμμα, ήρθε η δήλωση του Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου Γιάννη Μόσχου, που μίλησε στο Documento για το πρόγραμμα και δεσμεύτηκε πως θα συνεχίσει: «Φυσικά, και θα συνεχίσει το πρόγραμμα. Είναι κάτι που και η διοίκηση του Εθνικού το θέλει και εγώ προσωπικά θα επιμείνω. Έρχεσαι εδώ και βλέπεις τη δύναμη αυτών των ανθρώπων και των κρατουμένων και των εθελοντών και του κ. Γράψα και μόνο θαυμασμό μπορείς να νιώσεις. Οι εργαζόμενοι έχουν αγκαλιάσει αυτή την προσπάθεια και μόνο ευγνωμοσύνη μπορούμε να νιώσουμε για όλους τους. Το Εθνικό θα συνεχίσει να στηρίζει το πρόγραμμα και θα γίνουν ακόμα πιο ωραία πράγματα».
Θέλω να κλείσω με αυτό που μου είπε ο Αλέξανδρος Β. μαζί με μια ευχή για το πως να ζω και να συγχωρώ, αλλά αυτό θα μου επιτρέψετε να το κρατήσω για εμένα.
–Αλέξανδρε, γιατί πήρες απόφαση να συμμετέχεις στο πρόγραμμα του Εθνικού Θεάτρου και να ενταχθείς Θεατρική Ομάδα του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού;
–Γιατί; Γιατί, απλά φτάνεις σε ένα σημείο στη ζωή σου και αναρωτιέσαι «και τώρα τι; Τι άλλο απομένει να κάνω, για εμένα, για τους δικούς μου, για αυτούς που αγαπάς… για αυτούς που σε αγαπάνε, για αυτούς που σε πλήγωσαν και για αυτούς που πλήγωσες» Και καταλήγεις ότι απλά, πρέπει να συνεχίσεις… πρέπει να προσαρμοστείς, αλλά και να παλέψεις για κάτι καλύτερο, για τους άλλους και προπάντων για εσένα. Απλά, πρέπει να συνεχίσεις…».
*Το τραγούδι της παράστασης «ΖΩΗ», σε στίχους Αλέξανδρου Β. έχει μελοποιηθεί από τον Βασίλη Ξηρό που παίζει και μπουζούκι στην παράσταση.
Κουστούμια: Ευδοκία Χλουβεράκη, Ηχολήπτες: Αθανάσιος Λασκαρίδης & Ιωάννης Μπέμπελης, Ηλεκτρολόγοι Σκηνής: Χάρης Βασιλόπουλος, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Παναγιώτης Πατέλης.
Ευχαριστίες: Διευθύντρια του ΨΚΚ, Γεωργία Κοντού, τον Υποδιευθυντή: Πολύκαρπο Μπίλιο, την Προϊσταμένη Τμήματος Κοινωνικής Υπηρεσίας: Βασιλική Φραγκαθούλα, Κοινωνικοί Λειτουργοί: Σταυρούλα Καυκούλα, Νάνσυ Μαγκαβέτσου, Μαρία Στέφα, Αρχιφύλακας: Γεώργιος Σούκος και το τμήμα Φύλαξης του ΨΚΚ.