Θανάσης Τριαρίδης: «Αρνούμαι να βραβευτώ από ένα κράτος που σκοτώνει ανθρώπους»

Ο συγγραφέας μιλάει για το «Lebensraum», τον δυτικό πολιτισμό και τον πόλεμο.

Συνάντησα τον Θανάση Τριαρίδη στο Μετς µε αφορµή την παράσταση «Lebensraum» που εκκινεί από τη ναζιστική θεωρία του ζωτικού χώρου. Πριν από λίγο καιρό ο συγγραφέας απέστειλε δηµόσια επιστολή στο υπουργείο Πολιτισµού µε την οποία ξεκαθάρισε ότι δεν επιθυµεί να βραβευτεί από ένα κράτος που κάνει επαναπροωθήσεις και σκοτώνει µετανάστες. Στο βιβλίο «Θα µας ξεπλύνει η θάλασσα» αναφέρεται στα πτώµατα ανθρώπων που ξεβράζονται στις ακτές. Μιλήσαµε για τον πόλεµο στην Ουκρανία και τους βοµβαρδισµούς αµάχων, για τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα του δυτικού πολιτισµού και για το θέατρο που γεννιέται στα υπόγεια, µακριά από τις επιχορηγήσεις.

Χωρίς κρατική στήριξη και ακριβά σκηνικά

Το Faust παρουσιάζει το «Lebensraum» του Θανάση Τριαρίδη, σε σκηνοθεσία Γιώτας Σερεµέτη. Ενα έργο-πείραµα που καταργεί τα όρια ανάµεσα στην κωµωδία και το θρίλερ.

«Το Lebensraum γράφτηκε το 2014 και µέχρι σήµερα έχει υπάρξει το πιο πολυπαιγµένο µου κείµενο, καθώς έχει ανέβει στο θέατρο µε δώδεκα διαφορετικές διανοµές. Το πιο σηµαντικό είναι ότι δεν στηρίζεται σε κρατικές επιχορηγήσεις, αλλά επιλέγεται από οµάδες που πληρώνουν µε το αίµα τους αυτή την επιλογή. Πρόκειται για µια απόφαση αγάπης. Οταν µου λένε ότι είναι κρίµα που δεν επιχορηγείται µια παράσταση, εγώ απαντάω “τι καλά που δεν επιχορηγείται αλλά γίνεται”».

Ο Θανάσης Τριαρίδης πιστεύει ότι οι µεγάλες στιγµές του θεάτρου γεννιούνται έξω από τον κρατικό, επίσηµο επιχορηγούµενο κανόνα. «Ο Κάρολος Κουν έφτιαξε το Υπόγειο στα κλεφτά. Εκείνη την εποχή διαφέντευε το Εθνικό Θέατρο και το ιδιωτικό θέατρο των πρωταγωνιστών/τριών του κινηµατογράφου. Ο συγκεκριµένος άνθρωπος άλλαξε το θέατρο από τα υπόγεια, ακριβώς όπως έκανε και ο Κονσταντίν Στανισλάφσκι στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας. Το θέατρο αλλάζει από τέτοιες παραστάσεις και όχι από τις µεγάλες παραγωγές του Φεστιβάλ, της Στέγης και του Εθνικού. Αλλού κρύβονται η φλόγα και η λάµψη στα µάτια. Εκεί βρίσκεται η µεγάλη τέχνη και όχι στις σούπερ επιχορηγήσεις και τις µαρµάρινες σκηνές. Τα πιο ασυµβίβαστα και περήφανα παιδιά συνήθως µένουν έξω από το υπάρχον σύστηµα και δεν αµείβονται ποτέ από το θέατρο».

Τα βραβεία ως επικοινωνιακή εθιµοτυπία

Σε σχέση µε την αποστροφή που αισθάνεται για τα κρατικά βραβεία και την επιστολή προς το υπουργείο Πολιτισµού αναφέρει: «Εχω ριζική διαφωνία µε την έννοια του βραβείου. Ο θεσµός που υπήρχε στην αρχαία τραγωδία, όπως και σε διάφορες φάσεις της ιστορίας του 19ου αιώνα, είναι κάτι εντελώς παρωχηµένο στη νεωτερική πραγµατικότητα και την ιδιότυπη συνθήκη υπερδιάχυσης πληροφορίας στα κοινωνικά δίκτυα αλλά και της δυνατότητας αυτοέκδοσης σε µια γωνιά του διαδικτύου. Σήµερα τα βραβεία αποτελούν επικοινωνιακή εθιµοτυπία, ενώ στην τέχνη δεν υπάρχει αντικειµενική αλήθεια. Ο Λέων Τολστόι θεωρούσε τον Σαίξπηρ άθλιο συγγραφέα. Ο Αντρέ Ζιντ απέρριψε τον Μαρσέλ Προυστ και το µεγαλύτερο µυθιστόρηµα του 20ού αιώνα. Τα θεσµοθετηµένα βραβεία προσπαθούν να αποδείξουν ότι δεν εκφράζουν την υποκειµενική κρίση µιας παρέας αλλά µια κοινωνική κανονικότητα, µια αυθεντική αλήθεια. Εκεί στέκοµαι κόντρα και αρνούµαι αυτή την κατάσταση µε θόρυβο».

Στην επιστολή του ο Θανάσης Τριαρίδης αναφέρθηκε και στις δολοφονίες µεταναστών και προσφύγων στις ελληνικές θάλασσες. «Με τα κρατικά βραβεία υπάρχει άλλο ένα πρόβληµα. Πρόκειται για την επιδοκιµασία της πολιτείας απέναντι σε µια προσπάθεια. Εγραψα ένα βιβλίο στο οποίο µιλάω για τα πτώµατα που ξεβράζονται στις ακτές. Οταν λοιπόν το ίδιο το ελληνικό κράτος πραγµατοποιεί επαναπροωθήσεις, µε ποια λογική θα βραβεύσει κάτι που αναφέρεται σε ένα κρατικό έγκληµα; Αν αποδεχτώ το βραβείο, είναι σαν να παραδέχοµαι ότι εργαλειοποίησα τα πτώµατα παιδιών για να κερδίσω αναγνώριση. Σήµερα η ρητορική που θα κερδίσει τις εκλογές είναι αυτή των σκληρών επαναπροωθήσεων. Αν ένας υποψήφιος πρωθυπουργός δει στον ύπνο του το φάντασµα του πατέρα του Αµλετ και πει ότι δεν θα σκοτώσει άλλους ανθρώπους στη θάλασσα, απλώς δεν θα εκλεγεί».

Τα εγκλήµατα του Πούτιν και της ∆ύσης

Η συζήτηση φτάνει στον πόλεµο στην Ουκρανία. «Υπάρχουν πολλοί τρόποι να ανοίξει κανείς τη συζήτηση. Ενα µεγάλο πρόβληµα είναι ο Πούτιν, ο οποίος µετατρέπει µια χώρα µε τεράστια πολιτισµική παράδοση σε εισβολέα και κράτος-δολοφόνο. Είναι συγκινητική η αντίσταση των Ρώσων διανοουµένων. ∆υστυχώς στην Ελλάδα έχουµε µια έλξη προς οτιδήποτε χαλάει την κανονικότητα της κυρίαρχης αφήγησης των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ και συχνά κάνουµε το λάθος από τη δυσαρέσκειά µας προς τη ∆ύση να βλέπουµε τον Πούτιν από µια αντισυστηµική οπτική. Αυτό οφείλουµε να το καταπνίξουµε µέσα µας και να λέµε τα πράγµατα καθαρά. Ο Πούτιν δολοφονεί αµάχους. Οταν κάποιος βοµβαρδίζει τη Μαριούπολη, που είναι ανήµπορη να αντισταθεί σε αυτήν τη στρατιωτική επίθεση, τότε είµαστε µε την πόλη» επισηµαίνει ο Θ. Τριαρίδης.

«Οι Αµερικανοί βοµβάρδισαν το Βιετνάµ, όµως τότε κάποιοι δεν επέδειξαν την ίδια ευαισθησία. Οι άνθρωποι που διατηρούν καθαρή αντιµιλιταριστική στάση στέκονται απέναντι σε κάθε είδους βοµβαρδισµό αµάχων, όπως στη ∆ρέσδη, τη Χιροσίµα, στο Ναγκασάκι, στην Καµπότζη, στο Βιετνάµ, το Βελιγράδι, στη Βαγδάτη και τη Μαριούπολη. Πιστεύω ότι πρέπει να µιλάµε για όλα τα εγκλήµατα. Εχω γράψει για όσα έκαναν οι Ελληνες στην Τριπολιτσά, για εγκλήµατα που έχουν διαπράξει Τούρκοι, Γερµανοί και Πορτογάλοι. ∆εν υπάρχει πιο ζεστός και φιλόξενος λαός από τους Πορτογάλους. Αυτή η χώρα όµως αιµατοκύλισε τη Νότια Αµερική από το 1350 έως και το 1600. Οι καραβέλες τους ήταν ο βασικός πυλώνας της αποικιοκρατίας. Σήµερα το έγκληµα διαπράττει η Ρωσία του Πούτιν».

Κουβεντιάζουµε για τον δυτικό πολιτισµό και την υποχώρηση σε σχέση µε τις αξίες που υποτίθεται ότι πρεσβεύει. «Ο δυτικός πολιτισµός χτίζεται µέσα από µια θεµελιακή αντίφαση. ∆ιδάσκει απίστευτα νεωτερικές και ανθρωποκεντρικές ιδέες από τον ∆ιαφωτισµό και µετά και φέρνει για πρώτη φορά στο προσκήνιο τη συγκλονιστική ιδέα της κοινωνικής ισότητας. Αυτός ο δυτικός πολιτισµός όµως είναι ο ίδιος που παραβιάζει κάθε ηθική αξία που δηµιουργεί όταν πρόκειται για την κερδοφορία. Οσο πιο πολύ µιλάµε για όλα αυτά τόσο πιο πιθανό είναι να καταφέρουµε µέσα από την παιδεία να νοιαστούµε για τους αληθινά πάσχοντες – που δεν είµαστε εµείς, αλλά οι πεινασµένοι του κόσµου».

Οι κοινωνίες της ∆ύσης έχουν αποµακρυνθεί από τον ∆ιαφωτισµό, παρόλο που τον διδάσκουν στα σχολεία. «Ο τίτλος της ταινίας του Τζέιµς Μποντ “Ζήσε και άσε τους άλλους να πεθάνουν” γίνεται η κεντρική ιδεολογική γραµµή της ∆ύσης που κερδίζει εκλογές. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο προσπαθούµε να αρθρώσουµε έναν αντίλογο, έστω και διάτρητο. Κάνω πραγµατικά ό,τι µπορώ µε τις αντιφάσεις και τις ενοχές µου. Ο αγώνας µπορεί να είναι χαµένος, αλλά πάντοτε θα ελπίζουµε στο παιδί που αύριο γεννιέται. Ο δυτικός πολιτισµός δεν στάθηκε ώριµος να αποφασίσει σε διαφορετική κατεύθυνση. Κάθε φορά που είχε την ευκαιρία να γίνει ακόµη περισσότερο κερδοφόρος το έκανε. Oταν φτιάχτηκε η καραβέλα που θα µπορούσε να περάσει τον ωκεανό αυτό συνέβη χωρίς δεύτερη σκέψη. Το ίδιο έγινε και µε τη βόµβα στη Χιροσίµα, η οποία µέσα σε 16 µέρες έπεσε πάνω σε κεφάλια ανθρώπων. Είναι πολύ χαρακτηριστικό παράδειγµα το δουλεµπόριο, αυτή η µεγάλη ιστορική καινοτοµία. Το να ξεριζώνεις εκατοµµύρια ανθρώπους από µια ήπειρο και να τους περνάς έναν ωκεανό για να δουλέψουν στις φυτείες είναι εντελώς πρωτόγνωρο. ∆υστυχώς ούτε στα κοµµουνιστικά πειράµατα δεν απoφεύχτηκαν οι κτηνωδίες».

Στο «Lebensraum» µπαίνει στο κάδρο η πραγµατική φύση των θεατών και η θεωρία του ζωτικού χώρου. Ο χειριστής του πειράµατος ρωτάει τον αποδέκτη αν φοβάται να συµµετάσχει σε ένα εγχείρηµα µε ναζιστικό τίτλο και εκείνος απαντάει ότι δεν φοβάται γιατί ο ναζισµός έχει ηττηθεί. «Ο ναζισµός εκφράστηκε από τον Χίτλερ, αλλά η έννοια “σε αφανίζω για να κατισχύσω” είναι πανάρχαιο ανθρώπινο πρόταγµα. Η θεωρία του ζωτικού χώρου εφαρµόζεται από την αρχαία Αίγυπτο µέχρι τον Θουκυδίδη και από τον Ταµερλάνο µέχρι την αποικιοκρατία. Ο Χίτλερ ενσωµάτωσε το Lebensraum στη ναζιστική ιδεολογία».

Αυτήν τη χρονιά ανεβαίνουν πολλά έργα του Θανάση Τριαρίδη. Μια από τις παραστάσεις που ξεχωρίζουν είναι ο «Κοτζάµπασης του Καστρόπυργου» του Μ. Καραγάτση σε σκηνοθεσία ∆ηµήτρη Τάρλοου στο θέατρο Πορεία. «∆εν κάνω σχεδόν ποτέ διασκευές, ωστόσο ο Καραγάτσης µε συντρόφευσε στα εφηβικά µου χρόνια και µε γοητεύει γιατί έχει φτιάξει ένα µυθιστόρηµα αναθεωρητικό. Ο συγγραφέας είχε αναρχικό πνεύµα σκέψης –παρόλο που ήταν δεξιός– και στο έργο του καταδεικνύει ότι η Ελληνική Επανάσταση ηττήθηκε και πως οι κοτζαµπάσηδες προσπαθούσαν να την καταπνίξουν. Η ανεξαρτησία προέκυψε για άλλους λόγους και οι ξένες δυνάµεις την προώθησαν για να χρησιµοποιούν τη χώρα ως προτεκτοράτο. Ο Καραγάτσης έγραψε το 1946 αυτά που ανέδειξε σήµερα η σύγχρονη ιστοριογραφία. Ολες οι ιστορικές του απόψεις είναι αιρετικές και του αρέσει να σκανδαλίζει την τάξη του και να ανατρέπει τα κυρίαρχα αφηγήµατα».