Στις 18 Οκτωβρίου 1981 το ΠΑΣΟΚ κερδίζει τις εκλογές-τομή στη σύγχρονη ιστορία του τόπου και πλέον ο λαός μπορεί να μεθύσει με ουίσκι.
Η εικόνα του Ανδρέα Παπανδρέου να πίνει Johnnie Walker Black Label και να χορεύει ζεϊµπέκικο στον τόνο που επέτασσε η Ρίτα Σακελλαρίου λειτουργεί συµβολικά σε πολλά επίπεδα ανάγνωσης της δεκαετίας του ’80, η οποία στην πραγµατικότητα εγκαινιάστηκε στις 18 Οκτωβρίου 1981, τη µέρα που το ΠΑΣΟΚ κατέλαβε την εξουσία. Αυτή η εικόνα λοιπόν, η οποία σύµφωνα µε τον ιστορικό Τρύφωνα Μπαµπίλη «αποκρυσταλλώνει καλύτερα από καθετί άλλο τη “δοµή του συναισθήµατος της περιόδου” [όρος που επινόησε ο ιστορικός Ρέιµοντ Ουίλιαµς]» («Μεταπολίτευση – Η Ελλάδα στο µεταίχµιο δύο αιώνων», συλλογικό, Θεµέλιο), θα ήταν το υποκατάστατο του «Κόκκινου βιβλίου» του Μάο για τους πιστούς θεµατοφύλακες των ιδεών του Κινήµατος.
Ξένοιαστη ζωή µε ένα καλό ουίσκι
Αν και οι Αγγλοσάξονες διανοούµενοι έστυψαν την έµπνευσή τους για να διατυπώσουν ένα απόσταγµα σκέψης για το ουίσκι λίγους τόνους πιο καυστικό απ’ ό,τι το ίδιο το ποτό («Το ουίσκι είναι µια υγροποιηµένη λιακάδα» έγραψε ο Μπέρναρντ Σο, για να τον ακολουθήσει ο Τζέιµς Τζόις σε µια έκρηξη αιθυλικής λυρικότητας: «Η φωτεινή µουσική του ουίσκι που χύνεται στο ποτήρι – αυτό είναι ένα ευχάριστο διάλειµµα»), στον τόπο µας τα πράγµατα ήταν πιο απλά, πιο µεσογειακά. Το ουίσκι ήταν το καλύτερο συνοδευτικό σε κάθε εκδήλωση της κοινωνικής ζωής… σκέτα ή όπως ανέφερε η διαφήµιση του Ballantine’s στα 70s, «ξένοιαστη ζωή… απαραίτητα ένα καλό ουίσκι».
Στην πραγµατικότητα βέβαια, όπως παρατηρεί ο Αντώνης Λιάκος στο βιβλίο του «Ο ελληνικός 20ός αιώνας» (εκδόσεις Πόλις), η εντατικοποίηση της κατανάλωσης εισαγόµενων προϊόντων παρατηρείται σε όλη τη δεκαετία της µεταπολίτευσης (1975-85). Καθώς µισθοί και αµοιβές αυξάνονται, η κατανάλωση ενισχύεται – µάλιστα στον αγώνα της κατάκτησης της δυτικής νεωτερικότητας εγκαταλείπονται παραδοσιακά ποτά όπως το ούζο ή το τσίπουρο για το σκουρόχρωµο υγρό που έλκει την καταγωγή του από τη Σκωτία, µε αποτέλεσµα η Ελλάδα να καταλάβει µια από τις πρώτες θέσεις στην κατανάλωση ουίσκι παγκοσµίως (το 1986 η κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου επέβαλε περιορισµούς στην εισαγωγή του ποτού).
Αυτό όµως που τη δεκαετία του ’70 φαίνεται σαν κυνήγι της καταξίωσης από κοινωνικές οµάδες που ξεκίνησαν να αναδεύουν τον τελµατωµένο βυθό, τη δεκαετία του ’80 µοιάζει µε αγώνα επικύρωσης της ιδεολογικής ηγεµονίας αυτών των οµάδων που αναπτύχθηκαν στον βιότοπο του οµιχλώδους ανδρεοπαπανδρεϊκού ευρήµατος των µη προνοµιούχων. Οµως ο αγώνας τόσο για καταξίωση όσο και για ηγεµονία στο επίπεδο των ιδεών συνοδευόταν από σκωτσέζικες (ή ακόµη και αιγαλεώτικες) ετικέτες. Η νύχτα συνδέεται µε την κατανάλωση ουίσκι –µια τάση που ξεκίνησε από τη δεκαετία του ’60–, ενώ κάποια χρόνια αργότερα στη σαγήνη του υποκύπτουν καφετέριες, ντισκοτέκ, ακόµη και καφενεία.
«Η περίπτωση της σύνδεσης του ουίσκι µε το σκυλάδικο, µε τα µπουζούκια και µε τη νέα ελληνική σκηνή, ιδιαίτερα τη δεκαετία του ’80, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον µε µια εσωτερικοποίηση της κατασκευής µιας ανατολικοποιηµένης ταυτότητας που είναι διάχυτη στον χώρο αυτό. Η εσωτερική αυτή ταυτότητα συνήθως στηρίζεται σε µια επιδεικτική κατανάλωση πλούτου, σε µια “ελληνική αυθεντικότητα”, ενώ ταυτόχρονα διαπραγµατεύεται τη “νεωτερικότητα” του ποτού µε όρους ουίσκι. […] το ουίσκι γίνεται σύµβολο-κλειδί του πολιτισµού του σκυλάδικου τόσο στη µουσική όσο και στα κέντρα διασκέδασης» παρατηρεί ο Τρ. Μπαµπίλης στο κείµενό του «Ουίσκι σε αφθονία» («Μεταπολίτευση – Η Ελλάδα…»).
Στο (πλαστικό) ποτήρι που κρατώ…
Η διαδικασία οικειοποίησης της λαϊκής διασκέδασης και της κατανάλωσης ουίσκι από το ΠΑΣΟΚ (η οποία ξεκίνησε από πάνω προτού διαχυθεί στη βάση) βρισκόταν σε εξέλιξη ήδη από τη δεύτερη κοινοβουλευτική θητεία του κόµµατος, όταν κατέλαβε τη θέση της αξιωµατικής αντιπολίτευσης. Μετά την εκλογική νίκη στις 18 Οκτωβρίου 1981 ο Ανδρέας Παπανδρέου και το οικονοµικό του επιτελείο προχωρούν σε αυξήσεις των κατώτερων µισθών και ηµεροµισθίων κατά 60% και σε διπλασιασµό των κατώτατων συντάξεων του δηµοσίου, του ΙΚΑ, του ΟΓΑ, του ΤΕΒΕ. Αναδιανοµή του εισοδήµατος λοιπόν προς όφελος των µη προνοµιούχων και σαν να µην έφτανε αυτό το χτύπηµα στην οικονοµική πολιτεία της ∆εξιάς, η οποία ακολουθούσε αυστηρή δηµοσιονοµική πολιτική προς τις λαϊκές τάξεις και χαλαρή απέναντι στους εκπροσώπους των πυλώνων της εξουσίας της, το ΠΑΣΟΚ προχωρά σε θεσµικές παρεµβάσεις που αναδιατάσσουν το αστικό κρατικό οικοδόµηµα: οι «µη προνοµιούχοι», οι οποίοι µέχρι τότε ήταν αποκλεισµένοι από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων, καλούνται να αναλάβουν το µέρος της εξουσίας που η κοµµατική γραφειοκρατία τους επιτρέπει. Τα µεσαία στρώµατα στα αστικά κέντρα µετατρέπονται σε εξουσιαστικό µοχλό – πλέον το κόµµα τροχιοδροµείται στις ράγες της κρατικοποίησής του.
Από την άλλη, η πολιτική που ο Ανδρέας Παπανδρέου ακολούθησε στη σχέση της χώρας µε την ΕΟΚ και η επιτυχία της µεταφοράς πόρων στον ευρωπαϊκό νότο (πολιτική που ολοκληρώθηκε µε τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα) έδωσαν ανάσα στον αγροτικό κόσµο που µέχρι τότε ήταν έρµαιο στις διαθέσεις των µεσαζόντων. Τα αγροτικά στρώµατα αποφασίζουν (είτε σωστά είτε λανθασµένα) για το µέλλον τους και διαµορφώνουν την αντίληψη «των αφεντικών του εαυτού τους».
Κάτοικοι της πόλης και της περιφέρειας συµµετέχουν στο «κτίσιµο της νέας Ελλάδας». «Κτίσιµο» βέβαια που θέλει το καύσιµό της, το ουίσκι. Πλέον το σκωτσέζικο ποτό δεν είναι προνόµιο της ελίτ, τα µέλη της οποίας συνήθιζαν να το απολαµβάνουν σε πλατύγυρο ποτήρι µε χοντρό πάτο όταν έπαιρναν τις καίριες αποφάσεις για τους «πληβείους». Η ώρα της Αλλαγής σήµανε και τον «εκδηµοκρατισµό» της κατανάλωσης του ουίσκι. Σε όλη την επικράτεια το νέο ηγεµονικό στρώµα κάνει πράξη το προεκλογικό σύνθηµα «Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση – Ο Λαός στην εξουσία» και διαµορφώνει έναν τρόπο ζωής που αντιστοιχεί στο πνεύµα των επιταγών της εποχής του. Η ∆εξιά πλέον δεν µπορούσε να βρει παρηγοριά ούτε στο ουίσκι, καθώς το χοντρόπατο ποτήρι αντικαταστάθηκε από πλαστικό. Και η µοναδική χρήση πλαστικού που επέτρεπαν οι δεξιοί ήταν στις σηµαίες και στα συνθήµατά τους.
*To αρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento