Ο Γιώργος Πιτροπάκης, συγγραφέας του βιβλίου «Υπερσιβηρικός – Ένα τρένο που το λένε Ρωσία» (Εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος) συμπυκνώνει την εμπειρία του από το ταξίδι του με το θρυλικό τρένο
Υπερσιβηρικός, 1920. Το τρένο που επέβαινε ο Λένιν σταμάτησε εξαιτίας χιονοθύελλας. Ο ηγέτης της σοβιετικής επανάστασης έβγαλε έναν πύρινο λόγο και αμέσως με ενθουσιασμό οι επιβάτες καθάρισαν τις γραμμές. Το 1950 ταξίδευε ο Στάλιν όταν ξανά μια άγρια χιονοθύελλα το σταματάει. Εδωσε εντολή να εκτελέσουν αμέσως όσους δεν εργαστούν με αυταπάρνηση για να καθαρίσουν τις γραμμές. Σε χρόνο ρεκόρ καθαρίστηκαν οι γραμμές και το τρένο συνέχισε το ταξίδι του. Τριάντα χρόνια αργότερα, το 1980, επιβάτης ήταν ο Μπρέζνιεφ όταν και πάλι μια χιονοθύελλα σταμάτησε τον Υπερσιβηρικό. Βγήκαν όλοι έξω εκτός από τον ίδιο. Οταν κάποιος τον αναζήτησε, τον βρήκε στο κουπέ του να πηγαίνει πέρα δώθε στον ρυθμό του τρένου. «Σύντροφε, τι κάνεις; Το τρένο σταμάτησε» είπε στον Μπρέζνιεφ. «Μη μιλάς! Κάθισε στο παράθυρο και κάνε ό,τι κάνω. Πρέπει να δείξουμε ότι το τρένο κινείται».
Στις μέρες μας, έναν αιώνα μετά τον Οκτώβρη των μεγάλων προσδοκιών, 38 χρόνια μετά τον Μπρέζνιεφ και τα «χρόνια της στασιμότητας» αλλά και 127 χρόνια από το 1891, όταν ξεκίνησε η κατασκευή του Υπερσιβηρικού, «το τρένο κινείται». Τώρα πια με εντελώς διαφορετική λοκομοτίβα, αυτή της ελεύθερης αγοράς – και ίσως γι’ αυτό πολλοί αναρωτιούνται «πού πάει το τρένο;».
Και το ταξίδι στην Ανατολή ξεκινά…
Ο μύθος του Υπερσιβηρικού ξεκίνησε με τα πρώτα του ταξίδια και από τότε όχι μόνο τον ακολουθεί αλλά και συνεχώς του προσθέτει αίγλη. Η πραγματοποίηση αυτού του ταξιδιού για τους εκτός ρωσικής επικράτειας εραστές της ταξιδιωτικής περιπέτειας είναι όνειρο ζωής. Για τους Ρώσους πάλι δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα συγκοινωνιακό μέσο που ενώνει τη μια άκρη της χώρας με την άλλη. Ωστόσο και στις δυο περιπτώσεις το σίγουρο είναι ότι στη διάρκεια αυτού του –παρά κάτι ώρες– εβδομαδιαίου ταξιδιού ο επιβάτης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει κάθε καρυδιάς καρύδι της τεράστιας αυτής χώρας. Καμιά φορά και τον εαυτό του. Από την καλή κι από την ανάποδη.
Στον σταθμό Γιαροσλάβσκι της Μόσχας, το «σημείο μηδέν», η αμαξοστοιχία που κάνει τη διαδρομή Μόσχα – Βλαδιβοστόκ και θα μας φιλοξενήσει τις επόμενες μέρες λέγεται «Ρωσία» και είναι η μικρογραφία της χώρας πάνω σε ράγες. Eξω από κάθε βαγόνι μάς περιμένουν οι ελεγκτές-συνοδοί, γυναίκες στην πλειονότητά τους, με τις σκούρες μπλε στολές τους. Από τα δεκατρία βαγόνια τα δύο πρώτα από την αρχή και τα δύο τελευταία είναι πλατς καρτ, τρίτης θέσης, δηλαδή. Η τρίτη θέση δεν έχει καμπίνες, τα κρεβάτια είναι σε κοινή θέα. Ακολουθούν από κάθε μεριά τέσσερα βαγόνια δεύτερης θέσης και στη μέση, δίπλα από το εστιατόριο, το ένα και μοναδικό της πρώτης.
Σε κάθε βαγόνι εργάζονται δύο συνοδοί σε δωδεκάωρες βάρδιες και σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού φροντίζουν για την καθαριότητα, την εξυπηρέτηση και την ασφάλεια των επιβατών. «Πραβαντνίκ» τους αποκαλούν στα ρωσικά, ενώ «νατσάλνικ» ονομάζεται ο υπεύθυνος, ο διευθυντής του τρένου. Παγέχαλι (φύγαμε), όπως είχε αναφωνήσει ο Γιούρι Γκαγκάριν στο πρώτο του ταξίδι στο διάστημα, επανέλαβε ένας επιβάτης δίπλα μου μόλις με ένα ελαφρύ τράνταγμα ξεκίνησε η αμαξοστοιχία. Κυριακή, 21.25 ώρα Μόσχας, και αν όλα κυλήσουν σύμφωνα με το πρόγραμμα, θα φτάσουμε στον προορισμό μας στις ακτές του Ειρηνικού ύστερα από έξι μέρες, δώδεκα ώρες και κάτι λεπτά και αφού πρώτα διανύσουμε 9.288 χιλιόμετρα και αλλάξουμε οκτώ ζώνες ώρας.
Παγέχαλι, λοιπόν, και βγήκαμε να το γιορτάσουμε στον «ημιυπαίθριο». Ηγουν κατασκηνώσαμε σε ένα τάμπουρ, όπως λένε τον χώρο ανάμεσα στα βαγόνια, κουκουλωμένοι μέχρι τα αυτιά –αφού εκεί μπάζει από παντού και το κρύο θερίζει–, πίνοντας τα θερμαντικά μας ποτά, καπνίζοντας αρειμανίως και ανταλλάσσοντας ευχές για καλό ταξίδι. Την επομένη το πρωί πήγαμε για πρωινό στο εστιατόριο. «Εδώ απαγορεύονται οι φωτογραφίες, το εστιατόριο δεν ανήκει στην εταιρεία σιδηροδρόμων και άρα η άδεια που έχετε δεν ισχύει σε αυτό τον χώρο. Εμείς εδώ λειτουργούμε εντελώς αυτόνομα και ανεξάρτητα» μας είπε επιθετικά η υπεύθυνη. Ομως σύντομα άλλαξε η διάθεσή της, έγινε ομιλητική και ιδιαιτέρως εξυπηρετική. Εξάλλου μας έλεγε παραμύθια. Οι τρόποι συμπεριφοράς και η απόδοση όλων των εργαζομένων ελέγχονται από τον διευθυντή του τρένου.
Στο εστιατόριο η ατμόσφαιρα εκείνη την πρώτη μέρα, βοηθούμενη και από το χλωμό φως του πρωινού, ήταν ζεστή. Παραγγείλαμε κοτόσουπα με λαχανικά, αυγά μάτια, μπέικον και μπίρες. Ηταν όλα καλοφτιαγμένα, νόστιμα και φάγαμε με όρεξη. Εξω από το παράθυρο τα πάντα έχουν καλυφτεί από χιόνι. Ξεχωρίζουν μόνο τα μικρά ξύλινα σπίτια με τις καμινάδες τους, τα πανύψηλα έλατα, οι μικρές, μεγαλύτερες, τεράστιες και ατέλειωτες γέφυρες. Οι ώρες περνούν, ο ένας σταθμός διαδέχεται τον επόμενο και όσο το τρένο χάνεται μέσα σε αυτή την παγωμένη, περίεργη και πολυπολιτισμική χώρα τόσο κάποια έντονα συναισθήματα μάς πλημμυρίζουν. Η Γκάλια που έχει βάρδια προσπαθεί να καθαρίσει τον διάδρομο. «Ολα τα δεινά μάς τα έφεραν οι δυτικοί» μας λέει θυμωμένη. «Μονάχα ο Λένιν και ο Στάλιν ήταν πραγματικοί ηγέτες. Να τώρα φτάνουμε στο Σβερντλόφσκ – το Αικατερίνεμπουργκ: από δω ήταν αυτός ο πούστης ο Γέλτσιν!» Μπορεί να είναι ειρωνεία της Ιστορίας, αλλά εδώ εκτελέστηκε ο τελευταίος τσάρος της Ρωσίας με τη φαμίλια του, εδώ γεννήθηκε και ο πρώτος μετασοβιετικός ηγέτης.
Η νοσταλγία για την κόκκινη πατρίδα
Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι επιβάτες μιλούν σχεδόν με πόνο για τη Σοβιετική Ενωση. Ακόμη και αυτοί που γεννήθηκαν μετά την πτώση της. Ετσι άρχισα να αναρωτιέμαι για το εύρος της μελαγχολίας που έχει πλήξει τον ρωσικό λαό. Μπορεί και σε βαθμό μαζοχισμού. Τόσο που πιστεύω ότι εύχονταν την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης για να μπορούν να μιλούν με πόνο, πίκρα και παράπονο για ό,τι έχασαν. Αβυσσος η ρωσική ψυχή… Πλέον βρισκόμαστε τρεις ώρες μπροστά από την ώρα Μόσχας και έχουμε αρχίσει να μπερδευόμαστε. Τα ρολόγια μέσα στο τρένο, όπως και σε όλους τους σταθμούς, δείχνουν ώρα Μόσχας. Τα κινητά μας, τοπική ώρα· θέλει λίγη προπόνηση το πράγμα.
Ξημερώματα, τοπική ώρα, φτάνουμε στο Τιουμέν και το μυαλό τρέχει λίγο πιο βόρεια, στην κοντινή πόλη, το Σουργκούτ, όπου έζησε απομονωμένος και άφησε την τελευταία του πνοή ο Νίκος Ζαχαριάδης. Και αναρωτιέμαι αν εκτός από την κομματική απομόνωση ήταν και η μελαγχολία της Σιβηρίας που συνέβαλε ώστε ο ιστορικός ηγέτης του ΚΚΕ να προχωρήσει στο απονενοημένο διάβημα. Στο Μπαράμπινσκ αλλάξαμε μηχανή και ύστερα το τρένο ξεκίνησε με την ίδια ορμή. Από την πυκνή χιονόπτωση και την ταχύτητα δεν μπορούσαμε να δούμε τίποτε έξω από το παράθυρο. Ηταν σαν να είχαν κρεμάσει λευκές κουρτίνες από την εξωτερική μεριά των παραθύρων. Η περιφέρεια του Κρασνογιάρσκ βρίσκεται ανατολικά της Σιβηρίας και η έκτασή της καλύπτει το 13% της χώρας.
Σε αυτή την αχανή στέπα ο πληθυσμός δεν ξεπερνάει τα τρία εκατομμύρια κατοίκους. Η πρωτεύουσα Κρασνογιάρσκ είναι χτισμένη στις όχθες του ποταμού Γενισέι και στα περίχωρά της βρίσκεται το πέμπτο σε μέγεθος υδροηλεκτρικό φράγμα του κόσμου και δεύτερο στη Ρωσία. Το μεγαλύτερο έχει κατασκευαστεί στον ίδιο ποταμό, λίγο πιο βόρεια. «Τα υδροηλεκτρικά φράγματα είναι οι ιεροί ναοί των κιλοβατώρων» έγραψε ο υπέρμαχος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού ποιητής Γεφτουσένκο, αλλά δεν πρόσθεσε ούτε μια λέξη για τους «αγίους» που «μαρτύρησαν» σε αυτούς τους «ιερούς ναούς». Από το 1722 άρχισε ο εποικισμός της Σιβηρίας όταν με διάταγμά του ο Μεγάλος Πέτρος διέταζε να στέλνονται μαζί με τους κατάδικους οι γυναίκες και τα παιδιά τους. Αργότερα η αυτοκράτειρα θυγατέρα του Ελισάβετ Πέτροβνα κατήργησε τη θανατική ποινή και όλοι οι κατάδικοι στέλνονταν για να εργαστούν εκεί. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν τόσο απάνθρωπες που η πλειονότητά τους θα προτιμούσε έναν γρήγορο θάνατο από το ακονισμένο τσεκούρι του δήμιου στο προαύλιο της φυλακής. Για τους Ρώσους επιβάτες ο σταθμός με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον λέγεται Σλιουντγιάνκα. Το τρένο σταματάει για τρία λεπτά και όλοι θέλουν να αγοράσουν τα εκλεκτά καπνιστά ψάρια της λίμνης Βαϊκάλης. Ενα σύντομο αγοραπωλησιακό πανηγύρι που κατόπιν εξελίσσεται σε μακράς διαρκείας αλκοολοποσία.
Βέβαια σε κάμποσες περιπτώσεις άναψαν τα αίματα. Λίγο το παραπάνω σπίρτο, λίγο το πονηρό χαμόγελο κάποιας αξιέραστης νεαρής και τα παλικάρια πιάστηκαν στα χέρια. Τίποτε όμως το σοβαρό και το γλεντάκι συνεχίστηκε. Η ανακατεμένη μυρωδιά του απορρυπαντικού, του ανθρώπινου ιδρώτα, ενίοτε της ποδαρίλας, των ψαριών και του αλκοόλ κυριαρχούσε. Η ατμόσφαιρα όμως ήταν ανεπανάληπτη. Στο Μπελογκόρσκ σαν να έχει κοπάσει ο καιρός. Οι -24 βαθμοί είναι μια καλή θερμοκρασία και η στάση της μισής ώρας μια εξαιρετική ευκαιρία για βόλτα γύρω από τον σταθμό. Ενα τεράστιο άγαλμα του Λένιν δεσπόζει έξω. Προχωράμε και πέφτουμε πάνω σε έναν στοιχισμένο λόχο με τον επικεφαλής να δίνει τα παραγγέλματα. Τα φαντάρια στέκονταν σούζα, μέχρι τη στιγμή που εμφανίστηκε ένα αερικό σε γυναικείο σώμα με ψηλοτάκουνα και κολάν. Αλλού τα παραγγέλματα κι αλλού τα μάτια τρέχουν. Μόνο όταν χάθηκε στο βάθος επανήλθε η γαλήνη στο στράτευμα.
Ιδιο απαλό με αυτό της εκκίνησης ήταν και το τελευταίο τράνταγμα της αμαξοστοιχίας τη στιγμή της άφιξής μας στον σταθμό του Βλαδιβοστόκ. Τοπική ώρα 06.33 το πρωί, αλλά ο ουρανός δεν έδειχνε κανένα σημάδι ότι πλησιάζει το χάραμα. Το χιόνι εξακολουθούσε να πέφτει πυκνό. Οι περισσότεροι επιβάτες βιάζονταν να κατέβουν και από ώρα είχαν πιάσει σειρά στις πόρτες των τάμπουρ. Τα πόδια μας βούλιαξαν στο παχύ στρώμα φρέσκου χιονιού και μια θαλασσινή αύρα 19 βαθμών υπό το μηδέν μάς χτύπησε στο πρόσωπο και τα μάτια μας καρφώθηκαν σε μια στήλη με την επιγραφή «9288», την απόσταση δηλαδή που χωρίζει την πόλη του Ειρηνικού από τη Μόσχα.
INFO
Το βιβλίο «Υπερσιβηρικός – Ένα τρένο που το λένε Ρωσία» του Γιώργου Πιτροπάκη με φωτογραφίες του Sergey Kozmin κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος. H παρουσίαση του βιβλίου γίνεται την Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου στο Half Note Jazz Club
Δείτε τις φωτογραφίες:
