Είχα την τύχη πριν από λίγες ημέρες να ξεναγηθώ στην έκθεση «Τα ωραία του Πέραν» από τους ίδιους τους δημιουργούς. Δεν έχω καμία καταγωγή από την πόλη των πόλεων, απλώς ανήκω κι εγώ στα θύματα της γοητείας της.
Ακούγοντας τα βιώματα που κρύβoνται πίσω από το κάθε έργο ένιωσα τέτοια συγκίνηση σαν να τα ζούσα εγώ η ίδια. Σαν να είναι η Πόλη καταγραμμένη στην κυτταρική μου μνήμη. Η Κωνσταντινούπολη καθηλώνει, γοητεύει, σε μπλέκει στον ιστό της. Είναι η αιώνια Πόλη, φορτισμένη με νοσταλγικές εικόνες, μυρωδιές, πολύγλωσσους ήχους, εναπομείναντα αστικά αρχιτεκτονήματα και με το ελληνικό στοιχείο ακόμη ζωντανό. Η καρδιά της Πόλης είναι το Σταυροδρόμι, το Πέραν.
Στην έκθεση «Τα ωραία του Πέραν» δεκαπέντε καλλιτέχνες που είτε κατάγονται από την Πόλη είτε την ερωτεύτηκαν βαθιά καταθέτουν τις προσωπικές τους αφηγήσεις ύστερα από πρόσκληση της ιστορικού τέχνης και επιμελήτριας Ιριδας Κρητικού.
Ενας πολίτικος έρωτας γεννιέται
Η Ίρις Κρητικού μας εξηγεί πώς γεννήθηκαν η δική της προσωπική σχέση με την Πόλη και η ιδέα για την έκθεση. «Μετράει δέκα χρόνια η σχέση έρωτα με την Πόλη. Αρχισε σαν απλή σχέση, όπως για τους περισσότερους Ελληνες που δεν έχουν ρίζες εκεί. Σχέση αγάπης και νοσταλγίας. Είχα πάει ως παιδί και ξαναπήγα ως φοιτήτρια για να δω τα μνημεία τα οποία διδασκόμουν. Είχα τη χαρά του ιστορικού τέχνης αλλά δεν με είχε συνεπάρει ακόμη το έμβιο κομμάτι της πόλης, ο ψυχισμός της».
Το 2009 ανατέθηκε στην Ι. Κρητικού η επιμέλεια μιας ομαδικής έκθεσης η οποία στεγάστηκε στο Σισμανόγλειο Μέγαρο και στην Εκκλησιαστική Σχολή της Χάλκης. Ταξίδεψε στην Πόλη αρκετές φορές για τις ανάγκες της έκθεσης και άρχισε να ανακαλύπτει το ψηφιδωτό των ανθρώπων που ζούσαν εκεί, τα κτίρια των Ελλήνων, τις διηγήσεις τους, τις σχολές, τα σχολεία τους, το πώς ήταν τα μαγαζιά τους: τα ραφεία, τα μπακάλικα, τα καφενεία.
«Ολο αυτό λειτούργησε σαν ωστικό κύμα για μένα! Και επειδή είχα φίλους Πολίτες –οι οποίοι ζούσαν πια στην Αθήνα–, αυτά που μου περιέγραφαν άρχισαν να αποκτούν πραγματικό νόημα. Δεν μου φαίνονταν πια γραφικά· το βίωμα της αστικής μνήμης ήταν αλλιώτικο απ’ ό,τι στην Αθήνα. Είπα: “εδώ πρέπει να επιστρέψω, να βρω λόγους να έρχομαι”. Συμπτωματικά, λίγο αργότερα, το 2015, ανέπτυξε επαγγελματική σχέση με την Πόλη ο άντρας μου. Και ξαφνικά απέκτησα βάση και σπίτι! Εχω περάσει πολύ ωραία χρόνια εκεί. Γνώρισα πολύ ωραίους ανθρώπους, άρχισα να νιώθω ότι ήταν το δεύτερο σπίτι μου. Ωστόσο μετά το 2015 άλλαξε άρδην η πολιτική κατάσταση και η επικινδυνότητα είναι ένας παράγοντας που δεν μπορείς να αγνοήσεις».
Η έκθεση και οι παράλληλες εκδηλώσεις
Ολο αυτό τον καιρό στο μυαλό της Ι. Κρητικού ωρίμαζε η ιδέα ενός αυτοτελούς αφηγήματος που θα ήταν προσαρμοσμένο στις αναμνήσεις αγάπης των προσωπικών της φίλων καλλιτεχνών. Μάλιστα θέλησε να δώσει στον καθένα όσο προσωπικό χώρο χρειαζόταν για να αναπτύξει το αφήγημά του. Από κοινού με τις δύο καλές Πολίτισσες φίλες της, τις εικαστικούς Γεύσω Παπαδάκη και Βιργινία Φιλιππούση, συγκέντρωσαν τους πλέον «ειδήμονες» επί της Πόλης καλλιτέχνες. «Θέλαμε να αποφύγουμε τη γραφικότητα των έργων με την Αγία Σοφία ή τον Βόσπορο και να μιλήσουμε για το Πέραν που είναι η καρδιά της Πόλης». Εξού και η ταιριαστή ονομασία της έκθεσης «Τα ωραία του Πέραν», με αναφορά στο βιβλίο του Τυμφρηστού «Η ωραία του Πέραν» (1920) και στην ομότιτλη ταινία του Ορέστη Λάσκου (1953) που γυρίστηκε στην Κωνσταντινούπολη.
Η έκθεση φιλοξενήθηκε πέρυσι στο Σισμανόγλειο Μέγαρο με τη στήριξη του ελληνικού προξενείου και στη συνέχεια στην Ξάνθη, στο Ιδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. «Φτάσαμε στην Αθήνα, όπου θεωρώ ότι ο χώρος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού είναι ο ιδανικότερος, ακριβώς γιατί μιλάει για τη μεγάλη Ελλάδα». Οι επισκέπτες της Αθήνας έχουν την τύχη να δουν από κοντά προσωπικά κειμήλια των συμμετεχόντων που δεν υπήρχαν στους δύο προηγούμενους χώρους. «Προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε συνεύρεση πρωτότυπων αντικειμένων με τα έργα των καλλιτεχνών, όπως το παλιό πουκαμισάκι της γιαγιάς Σμαρώς δίπλα στο έργο της Ειρήνης Βογιατζή. Τα έργα της έκθεσης σαφώς έχουν λαμπρή αισθητική αλλά δεν είναι μονάχα αυτό. Μπορώ να τα χαρακτηρίσω εικονίσματα μιας ιστορίας».
Η έκθεση πλαισιώνεται από διαλέξεις, συνομιλίες και εκπαιδευτικά προγράμματα. Στις 22/2 ο Σάββας Τσιλένης, δρ αρχιτέκτονας πολεοδόμος, μιλά για τον πολεοδομικό σχηματισμό του ίσιου δρόμου του Πέραν στο διάβα των αιώνων. Την 1/3 η συγγραφέας και ερευνήτρια λαογραφίας Σούλα Μπόζη αναδεικνύει το θέμα «Κινηματογράφος στο Πέραν, Ρωμιοί κινηματογραφιστές» και στις 8/3 η εικαστικός Κατερίνα Ζαχαροπούλου και ο Αλέξανδρος Μασσαβέτας συνδιαλέγονται για τους «Απόντες και παρόντες».
INFO
Πειαιώς 254, Ταύρος, έως 17/3
