Επισκεφθήκαμε την έκθεση «Το φαινόμενο της Πεταλούδας / The butterfly effect», μια εμπειρία που μοιάζει με ταξίδι σε χρονοκάψουλα στην οποία περικλείονται εικόνες του χτες, του σήμερα και του αύριο.
Βαδίζοντας στα σπασμένα πεζοδρόμια της λεωφόρου Κηφισού κατακλύζεσαι από το γκρίζο και τον σκληρό ήχο των δεκάδων αυτοκινήτων που κινούνται στην εθνική οδό. Για όποιον δεν εργάζεται στην περιοχή το βιομηχανικό κομμάτι της πόλης φαντάζει αφιλόξενο. Τεράστια κτίρια, αχανή πάρκινγκ στα οποία σταθμεύουν νταλίκες και φορτηγά, σταθμοί καυσίμων στη μέση του πουθενά για την ανατροφοδότηση των βαρέων οχημάτων, εγκαταλειμμένες βιοτεχνίες με σπασμένα τζάμια, δρόμοι που έχουν μετατραπεί σε λίμνες. Σαν άλλη πόλη στα όρια του αστικού ιστού της πρωτεύουσας, η οποία ανασαίνει στον ρυθμό των μηχανών. Μέρος αυτού του σκηνικού είναι και η ιστορική κλωστοϋφαντουργία Κλωσταί Πεταλούδας-Μουζάκης, η οποία βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με τον άξονα της αρχαίας Ιεράς Οδού που συνδέει την Αθήνα με την Ελευσίνα – το σημείο δηλαδή από το οποίο κατά την αρχαιότητα περνούσε η τελετουργική πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων.
Το εργοστάσιο, το οποίο ιδρύθηκε το 1944 από τον Ελευθέριο Μουζάκη στην περιοχή όπου ζούσαν πρόσφυγες και εργάτες και λειτουργεί αδιάκοπα έως σήμερα, φιλοξενεί έως τις 22 Οκτωβρίου την έκθεση σύγχρονης τέχνης με τίτλο «Το φαινόμενο της Πεταλούδας / Τhe butterfly effect». Από την ίδρυσή της και για δεκαετίες ολόκληρες η κλωστοϋφαντουργία Πεταλούδα αποτέλεσε μια από τις κορυφαίες της ελληνικής αγοράς, καθώς χρησιμοποιήθηκαν πρωτοποριακές για την εποχή μέθοδοι προώθησης προϊόντων και ποιοτικού ελέγχου, ενώ στράφηκε εξαρχής στις αγορές του εξωτερικού – από τη δεκαετία του 1950 συνεργάστηκε με τη γαλλική εταιρεία DMC που τότε πρωτοστατούσε.
Πέρα από τον υπερσύγχρονο για την εποχή βιομηχανικό εξοπλισμό, η εταιρεία επένδυσε στο μάρκετινγκ σε μια εποχή που αυτό ήταν έννοια σχεδόν άγνωστη για την Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ελευθέριος Μουζάκης θεωρείται ο πρώτος σπόνσορας του ελληνικού ραδιοφώνου και ο πρώτος που εφάρμοσε τη μέθοδο «στα δύο προϊόντα το ένα δώρο».
Εκθεση μες στους χώρους εργασίας
Την έκθεση, η οποία διοργανώνεται στο εργοστάσιο, έχει επιμεληθεί ο Κώστας Πράπογλου, με προσκεκλημένους 41 καλλιτέχνες σύγχρονης τέχνης οι οποίοι παρουσιάζουν έργα που ανταποκρίνονται στον χώρο (site-specific) και στο εννοιολογικό πλαίσιο (contextresponsive). Εκτείνεται στο κτιριακό συγκρότημα της κλωστοϋφαντουργίας και στόχο έχει την ανάδειξη της πορείας του χώρου, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της χώρας. Ταυτόχρονα τα έργα συνομιλούν με το φαινόμενο της πεταλούδας, σύμφωνα με το οποίο μια απειροελάχιστη μεταβολή στη ροή των γεγονότων οδηγεί με την πάροδο του χρόνου σε δραστική αλλαγή στο περιβάλλον και στον καιρό. Το φαινόμενο δηλαδή που αποτυπώνεται γλαφυρά με τη φράση: «Αν μια πεταλούδα τινάξει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα».
Κατά την είσοδο στην αυλή του εργοστασίου (όταν πήγαμε ήταν γεμάτη κόσμο όλων των ηλικιών που είχε σπεύσει για την έκθεση) ο επισκέπτης αντικρίζει κτίρια διαφορετικών μεγεθών χτισμένα σε διαφορετικές δεκαετίες. Η έκθεση λειτουργεί τα απογεύματα στους χώρους όπου μέχρι τις 15.30 οι εργαζόμενοι κάνουν τη δουλειά τους. Βίντεο, εγκαταστάσεις, υφαντά, φωτογραφίες, γλυπτά από πηλό, υφάσματα και καρούλια, μεταλλικές κατασκευές, νήματα βρίσκονται σε ανοιχτό διάλογο με τη βιομηχανική αρχιτεκτονική του χώρου, τη σκόνη του χρόνου, τα μηχανήματα, το σκοτάδι, τη μυρωδιά του υγρού ανήλιαγου υπογείου, τα φθαρμένα σκαλιά (από τα εκατομμύρια πατήματα μες στις οκτώ δεκαετίες λειτουργίας του εργοστασίου).
Ανάμεσα στο οικείο και το ανοίκειο
Τα έργα φαίνονται αδιαχώριστα από τον χώρο που τα φιλοξενεί και η συνολική εμπειρία μοιάζει με ταξίδι σε χρονοκάψουλα στην οποία περικλείονται εικόνες του χτες, του σήμερα και του αύριο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «Ατιτλο» (2016-23) της Ηλιοδώρας Μαργέλλου το οποίο είναι αναρτημένο από την οροφή του βαφείου και αποτυπώνει την ποικιλομορφία των υφασμάτων και τη ζωντάνια των χρωμάτων. Το έργο θυμίζει τμηματικό ομφάλιο λώρο αλλά και αφηρημένη απόδοση μιας συμπαντικής σκουληκότρυπας. Στον ίδιο χώρο η site-specific εγκατάσταση «Some notes on urns, or what I can tell you about butterflies» (2023) της Σάντρα Οσμπορν αποτελεί σχόλιο πάνω στη φθαρτότητα της σάρκας και της ύλης εν γένει, καθώς και για το πώς κάθε τέλος γίνεται νέα αρχή. Το βίντεο «Kosmos: the uncertainty» (2018) του Ρόμπερτ Κάεν έχει αφετηρία την απαρχή της ανθρώπινης ζωής, από την εμβρυϊκή κατάσταση, και ταξιδεύει τον θεατή σε τοπία του ασυνείδητου.
Η εγκατάσταση «Soundless invasion» (2023) της Εύης Σαββαΐδη, η οποία αποτελείται από εκατοντάδες κεραμικά μοντέλα μελανόχρωμων πεταλούδων μεγάλου μεγέθους που βρίσκονται στα ράφια αποθήκευσης του εργοστασίου, δημιουργεί μια απόκοσμη αίσθηση επεκτείνοντας τη σκέψη σε θέματα που συνδέονται με τις παραδόσεις περί Κάτω Κόσμου και αναγέννησης. Το «Memory dream» (2023) της Οριτ Μπεν Σίτριτ στοιχειώνει το μυαλό με την αποτύπωση ενός υποθετικού σεναρίου σε μια φουτουριστική στιγμή, κατά την οποία διερευνάται ο τρόπος ζωής μετά την ολική καταστροφή του περιβάλλοντος. Η εγκατάσταση «A structure on pain and light» (2023) της Λυδίας Ανδριώτη ωθεί τον θεατή να διαλογιστεί πάνω στη σχέση του ανθρώπου με τις πολλαπλές διαστάσεις και την προέλευση του αρχετυπικού φωτός.
Συγκίνηση προκαλεί το τρίπτυχο πρότζεκτ γλυπτικής «New life» (2023) του Θεόδωρου Νούτσου, που δηλώνει τη συνέχεια της ζωής και αποτελείται από μια τεράστια συλλογή μεταχειρισμένων ρούχων. Κατά την επίσκεψή μας συναντήσαμε τον καλλιτέχνη και μας εξήγησε ότι μεταξύ των ρούχων είναι και εκείνα που ανήκαν στη μητέρα του η οποία πέθανε πρόσφατα, ενώ κάποια υφάσματα προέρχονται από τα ρούχα των εργατών στο καρνάγιο της Σκιάθου. Το έργο «Antennas» (2023) της Αντας Πετρανάκη στο κτίριο όπου βρίσκεται ο ατμιστής (θα μπορούσε να είναι η μηχανή του χρόνου που περιγράφει ο Χ. Τζ. Ουέλς στο ομώνυμο μυθιστόρημά του) αποτελείται από μια σειρά νεκρών δέντρων, των οποίων τα κλαδιά, οι ρίζες και το χώμα βρίσκονται σε αντίθεση με το φουτουριστικό μηχάνημα.
Η σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στα έργα και στο κτίριο μοιάζει με διάλογο ανάμεσα στο οικείο και το ανοίκειο, στη μνήμη και τη λήθη, στο παλιό και το νέο. Η έκθεση αποτελεί μυστηριακή εμπειρία η οποία βιώνεται με όλες τις αισθήσεις.
INFO
Εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας Μουζάκη, λεωφόρος Κηφισού 41, Αιγάλεω, τηλ.: 210 5447505, ώρες λειτουργίας: Πεμ.-Κυρ.: 15.30-20.30, είσοδος ελεύθερη