Ο δημοσιογράφος Σπύρος Κουζινόπουλος γράφει για την ΕΠΟΝ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μια ιστορία πατριωτικού μεγαλείου και εθνικής έξαρσης!
Συµπληρώνονται 78 χρόνια από την ίδρυση, στις 23 Φεβρουαρίου 1943, της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων, της θρυλικής ΕΠΟΝ, της µεγαλύτερης οργάνωσης νεολαίας που δηµιουργήθηκε ποτέ στη χώρα µας. Ενα από τα πιο δυναµικά κοµµάτια της οργάνωσης υπήρξε η ΕΠΟΝ Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, που πρωτοστάτησε στους αγώνες για την απελευθέρωση της χώρας από τους χιτλερικούς κατακτητές, ποτίζοντας το δέντρο της λευτεριάς µε το αίµα δεκάδων φοιτητών-µελών της.
Το φοιτητικό τµήµα της ΕΠΟΝ υπήρξε ένα από τα πιο σηµαντικά κοµµάτια της ΕΠΟΝ στη Μακεδονία και τη Θράκη, συνέχεια της φοιτητικής συµµετοχής στα γεγονότα του Μάη του 1936, των ηρωικών παραδόσεων της ΟΚΝΕ και του ΕΑΜ Νέων.
Η ίδρυση
Η ιδρυτική συνδιάσκεψη της ΕΠΟΝ Μακεδονίας – Θράκης πραγµατοποιήθηκε στις αρχές Απριλίου 1943 σε ένα σπίτι στο Καραµπουρνάκι, µε οργανωτή το στέλεχος του ΚΚΕ Βαγγέλη Βασβανά, κατοπινό γραµµατέα της Οργάνωσης Θεσσαλονίκης. Αντίθετα από την ιδρυτική συνδιάσκεψη της Αθήνας, εδώ οι σύνεδροι ήταν 100% φοιτητές, µέλη της ΟΚΝΕ, αντιπρόσωποι φοιτητικών και µαθητικών οργανώσεων.
Ανάµεσά τους ήταν ο Β. Σακελλάρης της Νοµικής, ο Κώστας Λιναρδάτος φοιτητής στην Αθήνα, η Κατίνα Καρρά του Πολυτεχνείου, ο Ανθιµος Χατζηανθίµου της Νοµικής, ο Στράτος Ευστρατιάδης της Νοµικής, η Κατίνα Βάρκα φιλόλογος, η Πιπίτσα Στήλου, ο Λεόντιος Τριανταφυλλίδης της Νοµικής, ο Ν. Παναγής της Γεωπονικής, ο Πέτρος ∆ουλγεράκης της ∆ασολογίας, ο Σωκράτης Σιαπέρας της Γεωπονικής, ο Α. Σεπετίδης της Νοµικής, ο Παύλος ∆ιβέρης µηχανουργός κ.ά. Γραµµατέας της ΕΠΟΝ Μακεδονίας – Θράκης αναδείχτηκε από τη συνδιάσκεψη ο εργάτης Βαγγέλης Βασβανάς και πρόεδρος ο καθηγητής της Γεωπονικής ∆ηµήτριος Καβάδας, αδερφός του αρχιεπισκόπου Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας Αθηναγόρα.
Ένοπλη δράση
Η ΕΠΟΝ του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης οργάνωσε δύο υποδειγµατικές ανταρτοοµάδες, που µε βάρκες από την Αρετσού πέρασαν στον Ολυµπο µε αρχηγούς τον Κύπριο Γιάννη ∆ρουσιώτη της Γεωπονικής, τον Σερραίο Παρίση Κατσαρό της Φιλολογίας (ήρωα της Μακρονήσου), τον Γρεβενιώτη Γιάννη Λόλα ή Λαοκράτη της Γεωπονικής, που σκοτώθηκε ως καπετάνιος διµοιρίας της ΕΠΟΝ της 10ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ κ.ά.
Ανέδειξε επίσης πολλούς καπεταναίους του ΕΛΑΣ, όπως τον θρυλικό καπετάνιο του 50ού Συντάγµατος του ΕΛΑΣ, φοιτητή της Νοµικής Κώστα Συννεφάκη (Νικήτας) από το Λιβάδι της Ελασσόνας που δολοφονήθηκε τον Μάρτιο του 1945 από εθνοφύλακες. Επίσης, τον Ναουσαίο Μαρίνο Μαρινέλη, φοιτητή Νοµικής, φόβητρο των Γερµανών στο Βέρµιο, αργότερα µαχητή του ∆ΣΕ, τον Ρουµελιώτη Βασίλη Μωραϊτόπουλο (Παγώνης) και πολλούς άλλους.
Σε συνολικό αριθµό 2.500 φοιτητών που είχε το Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης εκείνη την εποχή πάνω από 400 ΕΠΟΝίτες φοιτητές πήραν το όπλο στην Κατοχή και πολέµησαν τους φασίστες κατακτητές στις τάξεις του ηρωικού ΕΛΑΣ. ∆εκάδες ήταν επίσης οι ΕΠΟΝίτες φοιτητές της Θεσσαλονίκης που φοίτησαν στη σχολή αξιωµατικών του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ –τη Σχολή Σαράφη όπως ονοµάστηκε– και βγήκαν ανθυπολοχαγοί.
Αξίζει να σηµειωθεί ότι στην πρώτη µεταπελευθερωτική παρέλαση της 25ης Μαρτίου 1945, µετά τη Βάρκιζα και µε την τροµοκρατία παρούσα, παρά την αντίδραση του πρύτανη και του καθηγητή γυµναστικής Κονταξόπουλου, το Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης παρέλασε µπροστά στις αρχές (τον στρατηγό Αβραµίδη και τον γενικό διοικητή Μακεδονίας Γεώργιο Μόδη)· επικεφαλής της ποµπής ήταν 310 φοιτητές – αξιωµατικοί και αντάρτες του ΕΛΑΣ µε τη σηµαία του πανεπιστηµίου και ακολουθούσαν οι φοιτητές κατά σχολή τραγουδώντας:
«Καµαρωτά χαρούµενα τα νιάτα
σαν σε χορό βαδίζουν πάντα µπρος…»
Ονόµατα νεκρών ΕΠΟΝιτών
Από το Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης δεν υπήρξε ούτε ένας φοιτητής προδότης, συνεργάτης των Γερµανών ή ταγµατασφαλίτης. Αντιθέτως, υπήρξαν 68 επώνυµοι νεκροί ΕΠΟΝίτες φοιτητές και αρκετοί ανώνυµοι που έδωσαν το άλικο αίµα τους για τα ιδανικά της ΕΠΟΝ στον αγώνα για λευτεριά, εθνική ανεξαρτησία, δηµοκρατία και κοινωνική πρόοδο.
Είναι σηµαντικές οι περιπτώσεις θυσίας:
• Πάνος ∆ουλγεράκης της ∆ασολογίας, γραµµατέας του ΕΑΜ Νέων Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Σκοτώθηκε από Γερµανούς και ταγµατασφαλίτες στις 12 Μαΐου 1944 στον συνοικισµό Χαριλάου.
• Γιώργος Λυκουριώτης της Νοµικής. Σκοτώθηκε µε βάρβαρο τρόπο τον Αύγουστο του 1944.
• ∆έσποινα Κωνσταντινίδου της Φιλοσοφικής. Πιάστηκε και πέθανε µε φριχτά βασανιστήρια τον Αύγουστο του 1944.
• Νίκος Μπαλής της Φιλοσοφικής. Στις 3/3/1944 εκτελέστηκε από τους ναζί µαζί µε 60 ακόµη πατριώτες στο 4ο χλµ. του δρόµου Θεσσαλονίκης – Κιλκίς.
• Γιώργος Αλεξανδρόπουλος, φοιτητής της Νοµικής. Σκοτώθηκε στην πλατεία Τερψιθέας την άνοιξη 1944 ενώ µιλούσε µε τηλεβόα.
• ∆ηµήτρης ∆άµπασης της Νοµικής. Στις 6/6/1944 εκτελέστηκε µαζί µε 100 ακόµη πατριώτες στο 4ο χλµ. του δρόµου Θεσσαλονίκης – Κιλκίς.
Στη µάχη για την επιβίωση
Η Φοιτητική Επιτροπή Λέσχης (ΦΕΠ), δηµιούργηµα της ΕΠΟΝ, εξασφάλιζε συσσίτιο για 1.300 άπορους φοιτητές µε διαβήµατα στον ∆ιεθνή Ερυθρό Σταυρό, διαµαρτυρίες, απεργίες, υποµνήµατα στην πρυτανεία, στις γερµανικές και ελληνικές αρχές, στη µητρόπολη και στον ΕΕΣ. Προσπαθούσε επίσης να ενισχύεται το συσσίτιο και µε λαχανίδες, χαρούπια, σταφίδες και πλιγούρι, καθώς και µπακαλιάρο από το σουηδικό πλοίο «Χαλαρέν».
Η ΦΕΠ τον Ιούνιο του 1944 πέτυχε να ακτινοσκοπηθούν 1.004 φοιτητές και βρέθηκαν ότι από αυτούς 157 έπασχαν από σοβαρής µορφής φυµατίωση και 241 από ελαφράς. Σε όλους χορηγήθηκε αυξηµένη τροφή και χρηµατική ενίσχυση.
ΕΟΠ
Ο Εκπολιτιστικός Οµιλος Πανεπιστηµίου (ΕΟΠ) ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1944, δηµιούργηµα της ΕΠΟΝ Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, µε έξι τµήµατα: φιλολογικό, θεατρικό, µουσικό, αθλητικό, εικαστικών τεχνών και εκδόσεων. Ο ΕΟΠ εξέδωσε το περιοδικό «Ξεκίνηµα» που πραγµατοποίησε δώδεκα εκδόσεις, µοναδικό έντυπο για την εποχή που έφερνε ζεστό µήνυµα ελπίδας και λευτεριάς στους φοιτητές και στον λαό, παρόλο που η γερµανική λογοκρισία αγρυπνούσε. Πρόεδρος του οµίλου ήταν ο καθηγητής της Βοτανικής ∆ηµήτριος Καββάδας που ήταν ταυτόχρονα και πρόεδρος της ΕΠΟΝ Μακεδονίας – Θράκης.
Την 1η Ιουλίου 1944 η ποδοσφαιρική οµάδα του ΕΟΠ έπαιξε µε τον Αρη Θεσσαλονίκης σε έναν αγώνα οι εισπράξεις του οποίου διατέθηκαν για τους φυµατικούς φοιτητές.
Στις 13/8/1943 συµµετείχε σε ποδοσφαιρικό αγώνα µε την Ενωση Θράκης, µε τις εισπράξεις να διατίθενται για τους ανάπηρους του πολέµου 1940-41.
Τον Νοέµβριο του 1943 διοργανώθηκε µεγάλη αθλητική γιορτή µε το Λύκειο Ελληνίδων Θεσσαλονίκης, όπου επικράτησε πατριωτική έξαρση µε τους δηµοτικούς χορούς και τα τραγούδια, αλλά επίσης και εκθέσεις ζωγραφικής, γλυπτικής και γελοιογραφίας στο Ασυλο του Παιδιού.
Επίσης, ο ΕΟΠ οργάνωσε θεατρικές παραστάσεις, χορωδία, ορχήστρα που έδινε συναυλίες, ρεσιτάλ, απαγγελίες, διαλέξεις κ.λπ.
Στιγμές από τη δράση της ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
25 Μαρτίου 1943: Μετά τη δοξολογία στην Αχειροποίητο χιλιάδες φοιτητές – μαθητές με προπορευόμενη την ΕΠΟΝ Πανεπιστημίου, συντεταγμένοι σε τετράδες και με την ελληνική σημαία μπροστά, διέσχισαν την οδό Αγίας Σοφίας, την παραλιακή λεωφόρο Νίκης και έφτασαν μέχρι τον Λευκό Πύργο στεφανώνοντας το άγαλμα του ναυάρχου Βότση. Στη συνέχεια ανηφόρισαν για το πανεπιστήμιο και στην οδό Πολωνίας (την κατοπινή Πρίγκηπος Νικολάου και σήμερα Αλεξ. Σβώλου) ο καθηγητής της Φιλοσοφίας Χαράλαμπος Θεοδωρίδης τους πέταξε από το μπαλκόνι του σπιτιού του την ελληνική σημαία με την οποία οι φοιτητές τύλιξαν το άγαλμα του ήρωα του ’21 Τάσου Καρατάσου απέναντι από το πανεπιστήμιο. Τότε έκαναν την εμφάνισή τους οι Γερμανοί της Φελντ-Tζανταρμερί (Feldgendarmerie, οι λεγόμενοι «Πεταλάδες») οι οποίοι συνέλαβαν αρκετούς φοιτητές, που τους απέλυσαν όμως λίγο αργότερα με κινητοποιήσεις του φοιτητόκοσμου.
9 Απριλίου 1943: Στην επέτειο της κατάληψης της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς κηρύχτηκε παμφοιτητική απεργία. Στη συγκέντρωση που έγινε στη φοιτητική λέσχη ο καθηγητής της Χημείας Κ. Καβασιάδης ικέτευε τους διαμαρτυρόμενους φοιτητές να λύσουν την απεργία και να μην προκαλούν τους Γερμανούς. Σε απάντηση, όλη την ώρα της κινητοποίησής τους οι φοιτητές τραγουδούσαν τον εθνικό ύμνο.
16 Απριλίου 1943: Πολιτική επιστράτευση. Ο δωσίλογος πρωθυπουργός στρατηγός Τσολάκογλου ανακοινώνει ότι «οι νέοι της Ελλάδος θα επιστρατευθούν για τους σκοπούς του Αξονα». Σαν απάντηση στο διάταγμα της προδοτικής κυβέρνησης, η Θεσσαλονίκη γεμίζει με συνθήματα: «Κάτω η επιστράτευση», «Οχι εργάτες για τη Γερμανία» κ.ά. Πάνω από 1.000 φοιτητές συγκεντρώθηκαν στην αίθουσα συσσιτίου που ήταν στο Βασιλικό Θέατρο, δίπλα στον Λευκό Πύργο, με σκοπό να ξεκινήσουν διαδήλωση προς τη Γενική Διοίκηση, που στεγαζόταν στην οδό Τσιμισκή, με διοικητή τον Βασίλειο Σιμωνίδη.
Μόλις άρχισαν οι ομιλίες, τα συνθήματα και τα τραγούδια οι φοιτητές μπλοκαρίστηκαν από την Εκατονταρχία (χωροφυλακή εξαρτημένη από τους Γερμανούς) και τους «Πεταλάδες». Υστερα από τρεις προθεσμίες που τις έδινε με τηλεβόα ο μοίραρχος Μαρινάκης να βγουν και να διαλυθούν ήσυχα, χωρίς να τους πειράξουν, δόθηκε μάχη σώμα με σώμα. Αυτοί χτυπούσαν με τους υποκόπανους των όπλων και οι φοιτητές αμύνονταν με καρέκλες, ξύλα και γροθιές μέχρι που κατάφεραν να τους απωθήσουν και κλειδαμπαρώθηκαν.
Σε δεύτερη φάση οι «Πεταλάδες», με διαταγή του περιβόητου Μαξ Μέρτεν, έσπασαν τις πόρτες πυροβολώντας, βρίζοντας και χτυπώντας, συνέλαβαν 186 φοιτητές και φοιτήτριες και τους έκλεισαν στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» ως ομήρους, έτοιμους για εκτέλεση με το πρώτο σαμποτάζ. Οι υπόλοιποι φοιτητές κατάφεραν να διαφύγουν από το πίσω μέρος, μέσα από τη θάλασσα.
Επί μία εβδομάδα ύστερα από πρωτοφανείς πιέσεις καθηγητών και γονιών φοιτητών στους Μέρτεν, Σιμωνίδη και μητροπολίτη Γεννάδιο τους απέλυσαν όλους τη Μεγάλη Παρασκευή 23 Απριλίου 1943. Τελικά η επιστράτευση εκείνη ματαιώθηκε μετά τις μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Πηγές
Τα στοιχεία προέρχονται από τα βιβλία «Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής» του Γιώργου Καφταντζή, «Το Πολυτεχνείο και η ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης στην Εθνική Αντίσταση» του Λευτέρη Ελευθερίου και «Σε άνιση μάχη…» του Γιώργου Φαρσακίδη, καθώς και από μαρτυρίες
