Η μόδα, οι άνθρωποί της, τα σόου, οι πωλήσεις, η σύνδεση του χώρου με τα κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά ζητήματα
Κανένας fortune teller, μελλοντολόγος ή καφετζού δεν μπόρεσε να προβλέψει το ξέσπασμα της Covid-19 και ιδιαίτερα τις συμπεριφορές και τις καταστάσεις που θα δημιουργούνταν κατά την περίοδο του παγκόσμιου lockdown. Είμαστε συνηθισμένοι σε σκηνές βίας και αλλοφροσύνης σε παρόμοιες καταστάσεις από τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικά έργα. Ομως η λογική επικράτησε παγκόσμια, κάποιες φορές με μικρές παραφωνίες.
Η δυστυχία της εργάτριας στη βιομηχανία μόδας
Κανένας επίσης δεν θα μπορούσε να προβλέψει ούτε καν να φανταστεί την ανταπόκριση του κόσμου της μόδας, από τα μεγάλα brands, ομίλους και σχεδιαστές εγχώριους και διεθνείς. Η Ολγα Καραβερβέρη, ο Vassilis Zoulias και οι Buy the Way από ελληνικής πλευράς παρήγαγαν μάσκες σε fashion ή μη σχέδια προκειμένου να καλύψουν ανάγκες. Στο διεθνές πεδίο η Luis Vuitton παράγει αντισηπτικό τζελ, ενώ ο Τζόρτζιο Αρμάνι χρησιμοποιεί τις υποδομές του για την παρασκευή αναλώσιμων για τους επαγγελματίες στην υγεία και προσφέρει 2 εκατομμύρια ευρώ στην πολιτική προστασία. Χαρακτηριστική είναι η στιγμή που καυτηριάζει τα παλαιάς κοπής υπερσόου που στοίχιζαν σε πόρους και προέβαλλαν τη μεγαλομανία, τον νεοπλουτισμό και την αλαζονεία με πρόσχημα την καλαισθησία και τη φιλοκαλία. Το βίντεο του live streaming σόου της συλλογής του Τζόρτζιο Αρμάνι για το φθινόπωρο/χειμώνα 2020 –που έγινε εν μέσω εγκλεισμού– κάνει τον γύρο του κόσμου.
Επίσης στο ίδιο πνεύμα οι Gucci, Calzedonia, Prada προσφέρουν από αποστειρωμένες μάσκες, γάντια μέχρι ρόμπες και ο όμιλος Kering 1 εκατομμύριο, η L’Oreal 720.000, η Swarovski 430.000, η Estée Lauder και η Shiseido 290.000 ευρώ.
Η επόμενη μέρα είναι ήδη εδώ – ίσως πάλι όχι, καθώς ούτε ο ιός αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά και στη διάρκεια του εγκλεισμού ενημερωθήκαμε ότι από το λιώσιμο των πάγων και την κλιματική αλλαγή θα προκύπτουν πολύ συχνά νέες επιδημίες το ίδιο θανατηφόρες ή δραματικά χειρότερες. Παρ’ όλα αυτά καταναλωτές και εταιρείες θα ξαναβρεθούν, αλλά αρκετά αλλαγμένες και οι δύο πλευρές. Ρολά ανεβαίνουν, χωρίς όμως οι ιδιοκτήτες να γνωρίζουν αν οι καταναλωτές θα επιστρέψουν. Και σε μια αγορά ήδη ταραγμένη αυτό πονάει και μετράει στις πληγές που ήδη είχε. Μεγάλες αμερικανικές αλυσίδες πολυκαταστημάτων, όπως η Neiman Marcus και η J. Crew αλλά και ο δικός μας John Varvatos έχουν υπαχθεί σε καθεστώς χρεoκοπίας.
Από την άλλη, οι καταναλωτές, με δραστικά μειωμένα εισοδήματα πλέον και συνηθισμένοι να βολτάρουν στέλνοντας πολύ προσεχτικά από πριν το μήνυμα 6, ντυμένοι με φόρμες αθλητικές και ρούχα περιπάτου, πόσο είναι διατεθειμένοι να επιστρέψουν σε μια κανονικότητα; Πόσο μάλλον όταν αυτή η κανονικότητα δεν υπάρχει. Μήπως συνήθισαν να ψωνίζουν μέσω digital εφαρμογών και πλατφόρμων; Οσο και αν κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι διαδικτυακές πωλήσεις, οι οποίες πριν κάλυπταν το 9% του συνολικού τζίρου, έχουν ανέβει, κατά πόσο αυτή η άνοδος μπορεί να καλύψει τη συνολική απώλεια; Μήπως η έλλειψη fashion shows τους κάνει να μην ποθούν νέες αγορές; Μήπως οι κλειστές βιτρίνες με τα ίδια ρούχα τόσο καιρό από shopping therapy μετατράπηκαν σε shopping melancholy; Συνηθισμένοι από την άνεση των αθλητικών και πιτζαμοειδών μέσα στην καραντίνα, άραγε οι influencers είναι ικανές/οί να πείσουν τους καταναλωτές για τάσεις της μόδας όταν και οι περισσότερες/οι από αυτές/ούς πλέον χαρακτηρίζονται ως affluencers, χωρίς καμία βαρύτητα και κύρος;
Και όλο αυτό τον καιρό κλεισμένοι, τακτοποιώντας εκκρεμότητες, ράφια και ντουλάπια μήπως ανακάλυψαν ρούχα, παπούτσια και αξεσουάρ ξεχασμένα, πολλές φορές αφόρετα, φτηνά αγορασμένα χωρίς πολλή σκέψη από τη fast fashion μαγαζάρα που όλοι όμως πλέον γνωρίζουμε ότι πίσω από την μπλούζα-ευκαιρία των τριών ευρώ βρίσκονται παιδιά και γυναίκες που ζουν και εργάζονται σε άθλιες συνθήκες, πληρώνονται σαν δούλοι ή ίσως να μην πληρώνονται; Μάλιστα πλέον γνωρίζουμε ότι όλα αυτά δεν συμβαίνουν μόνο στο Μπανγκλαντές, στην Ινδία, στο Πακιστάν αλλά και στην Ελλάδα. Ολα αυτά κάνουν τα ρούχα να φαντάζουν σαν μπελάς και όχι σαν την απόλυτη φαντασίωση. Αν μάλιστα οι καταναλωτές αναλογιστούν ότι τουλάχιστον το 35% όλων των luxury brands κατασκευάζονταν στην Κίνα και την ευρύτερη περιοχή, αυτός ίσως είναι ένας επίσης αποτρεπτικός παράγοντας για τους καταναλωτές. Πλέον δεν μπορούμε να υποκρινόμαστε ότι τίποτε δεν έχει αλλάξει.
Τεχνολογία, ντιζάιν, τέχνη και νέες δυνατότητες
Αραγε ήρθε το τέλος της μόδας ή χρειάζονται επανορθωτικές κινήσεις και αν ναι, με ποια κίνητρα και προθέσεις; Προωθητικές κινήσεις των εταιρειών του τύπου «see now, buy now» –που πρωτολάνσαρε ο οίκος Burberry το 2016– καταργούν μεσάζοντες και αντιπροσώπους, χωρίς όμως κάποιο ιδιαίτερο όφελος για τον καταναλωτή πέρα από τη δυνατότητα της αμεσότητας: από το catwalk στο πιάτο ή μάλλον πιο σωστά στο καλάθι της online υπηρεσίας. Σίγουρα είναι μεγάλο σοκ για την αγορά, ιδιαίτερα για τα φυσικά καταστήματα.
Ο οίκος Gucci διά στόματος του οραματιστή και πρωτοπόρου Αλεσάντρο Μισέλ ανακοινώνει ότι οι επιδείξεις μειώνονται από πέντε σε δύο και χαρακτηρίζει τις fashion weeks απαρχαιωμένες. Ταυτόχρονα λέξεις-ορόσημα κάποτε, όπως spring/summer, autumn/winter, pre-falls και cruise shows, ενσωματώνονται στο seasonless, χωρίς εποχή ίσως και χωρίς φύλο, δύο φορές τον χρόνο. Ο ίδιος ο Μισέλ λέει: «Αναγνωρίζω ότι το παρατραβήξαμε τόσα χρόνια. Ολες αυτές οι προσπάθειες και οι αλόγιστες ενέργειές μας κατέστρεφαν τον πλανήτη μας. Είχαμε την πεποίθηση ότι ήμασταν κάτι ξεχωριστό από τη φύση, συμπεριφερόμασταν με αλαζονεία, πονηριά και παντοδυναμία. Σφετεριστήκαμε τη φύση και την πληγώσαμε. Προκαλέσαμε τον Προμηθέα και κάψαμε τον Πάνα. Η αλαζονεία μάς έκανε να χάσουμε τη σύνδεσή μας με τις πεταλούδες, τα λουλούδια, τα δέντρα και τις ρίζες τους. Τόσο εξωφρενική απληστία μας έκανε να χάσουμε την αρμονία, το ενδιαφέρον, την αίσθηση του πού ανήκεις».
Ισως όμως από την άλλη να βρίσκουμε ξανά αυτήν τη σύνδεση, μου αναπτερώνει το ηθικό ο Γιώργος Τσιακίρης, μεταξουργός ο ίδιος τέταρτης γενιάς, εξηγώντας ότι ενώ μέχρι τώρα στη διαδικασία παραγωγής μεταξιού η κάμπια θανατωνόταν όταν ολοκλήρωνε το κουκούλι, πλέον αφήνεται να μεταμορφωθεί σε πεταλούδα. «Θέλει, αστέρι μου, ατέλειωτα νυχτέρια να γίνει η κάμπια χρυσαλλίδα και πεταλούδα» καταλήγει ο Γιώργος με τους στίχους του τραγουδιού του Σωκράτη Μάλαμα. Ομως πολλαπλάσια σημαντικό είναι ότι ο οίκος Gucci προσεγγίζει ένα πιο βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης ή πως αναγνωρίζει ότι πλέον δεν είναι δυνατόν τα κέρδη να είναι όπως παλαιά. Οι λέξεις παραδοχή και μεταμέλεια έχουν μπει πλέον για τα καλά στο λεξικό της μόδας. Καλό θα ήταν να ακολουθήσουν και άλλα πεδία της κοινωνικής ζωής, όπως εκείνο των πολιτικών, αλλά αυτό δεν είναι δουλειά ενός eco stylist να το προτείνει.
Ο Ντρις βαν Νότεν πάλι έχει καλέσει έναν μεγάλο αριθμό νέων ανεξάρτητων σχεδιαστών να διορθώσουν αμέσως τον τρόπο με τον οποίο εργάζονται για να μειώσουν τα σόου και την παραγωγή τους, ενώ υπάρχουν πληροφορίες ότι μέσα στο lockdown ήδη είχε ξεκινήσει μια μεγάλη συζήτηση μεταξύ των superbrands για το περιβάλλον.
Χάρη στην τεχνολογία πλέον ανακατασκευάζονται υφάσματα από παλιά ή φθαρμένα ρούχα αλλά και πάλι αυτό αφήνει αποτύπωμα στο περιβάλλον. Το fast fashion επενδύει σε online φτηνά ρούχα και βαφτίζει συλλογές οικολογικές, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις έχει εξακριβωθεί ότι αυτό δεν ισχύει. Συνεργασίες με καλλιτέχνες και luxury designers παίρνουν τα πάνω τους προκειμένου να ενισχυθούν αξίες. Η Μαρία Γκράτσια Κιούρι, creative director στον Dior, υποστηρίζει ότι είναι ουσιαστικό αυτήν τη στιγμή να προβάλουν ηθικές αξίες που να συνδέσουν το πελατολόγιό τους με τον κόσμο της τέχνης και του ντιζάιν. Οπως λέει η ίδια: «Σκοπός μου είναι να εμπλέξω ένα ευρύτερο κοινό να συμμετάσχει σε μια παγκόσμια συζήτηση για τη σημερινή τέχνη και τη μόδα. Πιστεύω ότι το να μοιραζόμαστε ιστορίες και γνώσεις θα βοηθήσει να ανοίξουμε το μυαλό μας και να κτίσουμε ένα φωτεινό και προοδευτικό μέλλον». Από την άλλη ο Ντάνιελ Λι από τον οίκο Bottega Veneta δηλώνει ότι «έφτασε η ώρα που η μόδα πρέπει να αντιπροσωπεύει κάτι περισσότερο από έναν πωλητή ρούχων». Η μόδα πλέον είναι πολυεπίπεδη και πολυπολιτισμική και, το σημαντικότερο όλων, επαναγειώνεται με την κοινωνία.
Η θέση της Ελλάδας
Οι Ελληνες σχεδιαστές χωρίς να έχουν εργοστάσια που να παράγουν πρωτοποριακά υφάσματα, χωρίς επίσημη και θεσμοθετημένη εβδομάδα μόδας και αρμόδιο υπουργείο που να αντιμετωπίζει τον κλάδο με σοβαρότητα ήταν στο έλεος των οικονομικών αντοχών τους και του πελατολογίου τους. Ας μην κρυβόμαστε, πειραματισμοί και ανατροπές ούτε ως σκέψη. Από την άλλη, περιοδικά και εγχώριος Τύπος λειτουργούν απλώς σαν ιμάντες μεταφοράς ειδήσεων και τάσεων από το εξωτερικό – οι τηλεπερσόνες εξακολουθούν βέβαια να περνούν μηνύματα από εποχές που ο νεοπλουτισμός με τον θόρυβό του σκίαζε κάθε άλλη φωνή και προσπάθεια. Η εγχώρια μόδα παραμένει εγκλωβισμένη στη θανάσιμη παγίδα του βάλτου.
Ο κορονοϊός μόνο ευκαιρία μπορεί να θεωρηθεί. Ρούχα που έχουν κλειστεί σε αποθήκες, ρούχα που αφήνουμε στους κόκκινους κάδους και ρούχα που γενικά περισσεύουν και αν δεν γίνει κάτι θα καταλήξουν στη χωματερή μπορούν και πρέπει να ανακυκλωθούν είτε ως νέο ρούχο που η καινούργια αισθητική του αλλά και η ιστορία της αναδημιουργίας του θα προσελκύσει αγοραστή είτε ως επαναχρησιμοποιούμενο ύφασμα με τις νέες τεχνολογίες. Επίσης οι Ελληνες σχεδιαστές οφείλουν να αναγνωρίσουν τις νέες κοινωνικές συνθήκες, να πιστέψουν στην εξέλιξή τους και να τη διεκδικήσουν όσον αφορά τους θεσμούς αλλά και να απαλλαγούν από τις προκαταλήψεις που διακατέχονται. Η οικοτεχνία και η χειροτεχνία είναι κάτι που θα ξαναθυμηθούμε τα επόμενα χρόνια. Εξάλλου οι καταναλωτές φαίνονται έτοιμοι να αναθεωρήσουν τον τρόπο που καταναλώνουν.
Ο Δημήτρης Γραμματικογιάννης είναι eco stylist και fashion edirtor
