Με αφορμή τη σημερινή Διεθνή Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος ξαναδιαβάζουμε το βιβλίο «Εδώ δεν έχει γιατί» (εκδόσεις Ποταμός) της Ραχήλ Χασίδ-Καλαντζοπούλου (1929-2017). Η συγγραφέας γεννήθηκε στην Καβάλα. Όταν το 1941 εισέβαλε ο γερμανικός στρατός στην Ελλάδα κατέφυγε με τους γονείς της στη Θεσσαλονίκη και εκεί στην Αθήνα δύο χρόνια μετά, εξαιτίας των φυλετικών νόμων και την απειλή εξορίας στην Πολωνία. Στις 25 Μαρτίου 1944 συνελήφθη έχοντας πλαστή ισπανική ταυτότητα και φυλακίστηκε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Στις 2 Απριλίου μαζί με άλλους Έλληνες και Ισπανούς Εβραίους μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλσεν.
Σύμφωνα με ειδική συμφωνία, οι Εβραίοι από την Ισπανία, θα ανταλλάσονταν με κρατούμενους σε άλλες χώρες. Έτσι γλίτωσε το Άουσβιτς όπου ο θάνατός της θα ήταν σχεδόν σίγουρος. Στο Μπέργκεν-Μπέλσεν παρέμεινε για ένα χρόνο ως την ημέρα που τη βρήκε μέσα σε ένα βαγόνι, σε άσχημη κατάσταση, ο αμερικανικός στρατός. Με την επιστροφή της στην Ελλάδα αντιλήφθηκε ότι «εδώ κανένας δεν θα μιλούσε για τους χιλιάδες που δεν γύρισαν ήταν· σαν να μην υπήρξαν, σαν να μην είχαν γεννηθεί αυτοί οι άνθρωποι». Αποφάσισε να το κάνει εκείνη. Έτσι ξεκίνησε να γράφει το βιβλίο το οποίο εκδόθηκε τη χρονιά που έφυγε από τη ζωή.
«Ήθελα να αφηγηθώ τον τραγικό θάνατο των συγγενών μου, της Ρινέτ, δεκατεσσάρων χρονών, και του αδερφού της, Μωρίς Ερρέρα, είκοσι, της Λορέτ, δεκαεπτά, και του αδερφού της, Τόρρυ Κουένκα, είκοσι τριών, και των γονιών τους, της Αιμέ και του Μανουέλ Ερρέρα και της χήρας Σάρας Κουένκα. Θα ’θελα να ’ξερα πώς θα ένιωθε μια Γερμανίδα αν, ξαφνικά και χωρίς λόγο, σκότωναν τον σύζυγό της, τα παιδιά της, τους γονείς της και τ’ αδέρφια της, αν έβλεπε τον θάνατο να έχει πάρει σβάρνα εκατοντάδες χιλιάδες κόσμο κι ανάμεσά τους και τους δικούς της» γράφει.
Στο βιβλίο της αναλύει τους λόγους για τους οποίους συνέβη ένα τόσο μαζικό έγκλημα καθώς και φωτίζει τα πρόσωπα που ευθύνονται γι’ αυτό – από τους μεγαλοβιομήχανους έως τον απλό κόσμο που «δεν ήξερε».
«Μετά τον πόλεμο, εκ ων υστέρων δηλαδή, μάθαμε ότι οι Γερμανοί όχι μόνο είχαν ερευνήσει, αλλά είχαν μελετήσει και δοκιμάσει προκαταβολικά τρόπους για να εκμηδενίζουν τον άνθρωπο προτού τον σκοτώσουν. Γιατί τέτοια λύσσα; Είναι αλήθεια πως τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με τις ανήκουστες δολοφονικές ικανότητες της χώρας που σήμερα κατέχει ηγετικό ρόλο στην οικονομία της Ευρώπης, τα χρόνια όμως του Δεύτερου Παγκόσμιου πολέμου αποδείχτηκε στη βαναυσότητα πολύ ανώτερη από όλα τα έθνη, αξεπέραστη στην ευρηματικότητα των τρόπων που βασάνιζε».
Η Ραχήλ Χασίδ-Καλαντζοπούλου γράφει για τους περιηγητές του Υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας οι οποίοι στην προπολεμική Ελλάδα συγκέντρωναν εκθέσεις ακόμη και για τις μακρινές εβραϊκές κοινότητες. «Όταν το 1941 οι Γερμανοί κατέκτησαν την Ελλάδα, όχι μόνο ήξεραν την κατάστασή μας με κάθε λεπτομέρεια, αλλά ήξεραν και άλλα που εμείς αγνοούσαμε. Αυτός είναι ο λόγος που το καλοκαίρι του 1942, εκατό χρόνια μετά την επίσκεψη του Φαλμεράγιερ, όταν βάλθηκαν να εξοντώσουν τη μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα που ζούσε στη Θεσσαλονίκη, κανένας δεν φαντάστηκε ότι για να επιτύχουν τον σκοπό τους θα έβγαζαν μέσα απ’ τα συρτάρια ακόμα και τις παλιές, ταξινομημένες με επιμέλεια, πριν από πολλά χρόνια, εκθέσεις».
Η Ραχήλ Χασίδ-Καλαντζοπούλου περιγράφει τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης στο Μπέργκεν-Μπέλσεν, την ελάχιστη και άθλιας ποιότητας τροφή που σταδιακά μεταμορφώνει έναν υγιή άνθρωπο σε σκιά του εαυτού του, τα ξεσπάσματα θυμού των φυλάκων, τον τρόπο που αντιδρούσαν οι κρατούμενοι. Αυτό που κρατά κανείς ολοκληρώνοντας το βιβλίο είναι ότι ποτέ δεν δόθηκαν απαντήσεις στο μεγάλο γιατί. Για ποιο λόγο τόσα εκατομμύρια άνθρωποι έζησαν τον απόλυτο παραλογισμό, έχασαν τις οικογένειές τους ή χάθηκαν οι ίδιοι.
