Στην Αρχαία Ρώμη, η κατανάλωση κρασιού όχι μόνο θεωρούνταν σύμβολο πολιτισμένης συμπεριφοράς, αλλά χρησιμοποιήθηκε ευρέως ως φάρμακο. Η οινοποίηση ήταν επομένως μια διαδεδομένη και πολύ κερδοφόρα δραστηριότητα και η αμπελοκαλλιέργεια κυριαρχούσε σε μεγάλο μέρος του αγροτικού τοπίου.
Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι για την παραγωγή κρασιού, θα μπορούσαν μάλιστα να αποτελέσουν σημαντικά παραδείγματα σχετικά με την προσαρμογή των σύγχρονων γεωργικών συστημάτων, σε έναν πλανήτη που βιώνει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Ερευνα που δημοσιεύτηκε στο Conversation, διερεύνησε τον ρόλο των συστημάτων αγροτοδασοκομίας αμπέλου στη ρωμαϊκή αμπελοκαλλιέργεια.
Αμπέλια… ψηλά στα δέντρα
Μια πολύ κοινή τεχνική για την καλλιέργεια αμπέλων στη ρωμαϊκή εποχή, ήταν η προσάρτησή τους σε σειρές δέντρων σε χωράφια που χρησιμοποιούνταν επίσης για καλλιέργεια δημητριακών και λαχανικών, σε ένα σύστημα που ονομάζεται «Arbustum» .
Σε αντίθεση με τα χαμηλά φυτά που καλύπτουν τις πλαγιές των λόφων στους σύγχραονους αμπελώνες, αυτά τα αμπέλια ανέβαιναν ψηλά στα δέντρα.
Μάλιστα, πολυάριθμες σκηνές σε ρωμαϊκά μωσαϊκά, απεικονίζουν τρυγητές να μαζεύουν σταφύλια χρησιμοποιώντας ψηλές σκάλες, τοποθετώντας τα σε μικρά, διακριτικά καλάθια σε σχήμα κώνου.
Καλλιέργεις κοντά σε νερό
Η δημοτικότητα του «Arbustum» οφειλόταν κυρίως στην ανάγκη των αγροτών για επιβίωση, με αποτέλεσμα να συνδυάζουν πολλές καλλιέργειες σε μια μικρή έκταση γης.
Η τοποθεσία έπαιξε επίσης μεγάλο ρόλο. Σχεδόν όλα τα αρχαία κείμενα τοποθετούν τη χρήση της αγροτοδασοκομίας αμπέλου στα χαμηλά και υγρά εδάφη της ιταλικής χερσονήσου.
Αυτή η παρατήρηση μπορεί να μπερδέψει βέβαια τους σύγχρονους αμπελουργούς, καθώς στα αμπέλια δεν «αρέσει» το πολύ νερό.
Ωστόσο, τα εδάφη αυτά ήταν συχνά κοντά σε ποτάμια και ακτές, που αποτελούσαν σημαντικούς οικονομικούς διαδρόμους και ως εκ τούτου, ελκυστικές περιοχές για οικισμό και γεωργία.
Τέτοιες επίπεδες, εκτεταμένες εκτάσεις ήταν επίσης ιδανικές για την εφαρμογή της εκατοντάδας, της ρωμαϊκής μεθόδου υποδιαίρεσης της γεωργικής γης.
Αλλά για τους σύγχρονους οινοπαραγωγούς, η καλλιέργεια σταφυλιών σε υγρό έδαφος και γενικότερα σε υγρασία είναι ανέφικτη.
Αυτό γιατί παρουσιάζει τεράστιο κίνδυνο μυκητιακών ασθενειών, που θα μπορούσαν να αποδυναμώσουν ή και να καταστρέψουν το φυτό. Παρόλα αυτά, οι Ρωμαίοι κατάφεραν να το κάνουν να λειτουργήσει.
Η αρχαία τεχνική της επιτυχίας
Θετικό για τους ερευνητές, είναι πως οι εκδοχές του «Arbustum» παρέμειναν σε χρήση στην Ιταλία μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Αυτή η σχετικά πρόσφατη τεκμηρίωση, σε συνδυασμό με παλαιότερο υλικό, αποκαλύπτει την ευρηματικότητα του συστήματος.
Τα κύρια είδη δέντρων που χρησιμοποιήθηκαν ήταν μεταξύ άλλων λεύκες, φτελιές, ιτιές και σφένδαμοι, που αναπτύσσονται καλά σε υγρές περιοχές, επειδή χρειάζονται πολύ νερό για να διατηρήσουν την ταχεία ανάπτυξή τους.
Αυτό σημαίνει ότι απορροφούν το υπερβολικό νερό από το έδαφος, λειτουργώντας ως «αντλία» και συμβάλλοντας στη φυσική αποστράγγιση μιας περιοχής. Λόγω των ριζών τους, τα αμπέλια μπορούσαν να παραμείνουν υγιή και να αποδίδουν καλά σε υγρά περιβάλλοντα για αιώνες.
Αλλά η πολυπλοκότητα του συστήματος προχωρά ακόμα πιο βαθιά. «Εκπαιδεύοντας» τα αμπέλια να σκαρφαλώνουν ψηλά – μέχρι 15 ή και 20 μέτρα – η ζημιά που προκλήθηκε από την αυξανόμενη υγρασία του εδάφους μειώθηκε, ενώ αυξήθηκε η θερμική επίδραση του ήλιου.
Αυτό έκανε τα σταφύλια να αναπτυχθούν και να ωριμάσουν καλύτερα, με την προϋπόθεση ότι είχε επιτευχθεί η σωστή ισορροπία μεταξύ της σκιάς (από το φύλλωμα) και της έκθεσης στον ήλιο.
Τα αμπέλια υψηλής αναρρίχησης έχουν επίσης βαθύτερες και πιο ανεπτυγμένες ρίζες, γεγονός που τις καθιστά πιο ανθεκτικές στη σήψη, η οποία προκαλείται από παράσιτα.
Η κλιματική αλλαγή
Τα αρχεία δείχνουν ότι η αγροτοδασοκομία αμπέλου επεκτάθηκε μαζικά μεταξύ των ετών 200 π.Χ. και 200 μ.Χ., κατά τη διάρκεια του αποκαλούμενου «Roman Climate Optimum», μια περίοδο αρκετών αιώνων με σημαντικά υψηλότερες θερμοκρασίες που συνέπεσε με την επέκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Αυτό σημαίνει ότι οι Ρωμαίοι οινοποιοί στην Ιταλία λειτουργούσαν συχνά κάτω από θερμότερες και πιο υγρές συνθήκες σε σχέση με εκείνες που γνώρισαν στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα.
Η ανθεκτικότητα της αγροτοδασοκομίας αμπέλου σε αυξανόμενες θερμοκρασίες – οι οποίες φέρνουν μαζί τους νέα παράσιτα και ασθένειες – γίνεται πιο εμφανής εξετάζοντας τις πρωτοποριακές σύγχρονες πρωτοβουλίες στη νότια Γαλλία.
Πειράματα στο Restinclières της Γαλλίας, έχουν επιβεβαιώσει τα κλιματικά οφέλη της αγροτοδασοκομίας αμπέλου, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας από τους παγετούς και την παρουσία ωφέλιμων εντόμων.
Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι η σκιά που παρέχουν τα δέντρα φαίνεται να καθυστερεί την ωρίμανση των σταφυλιών κατά εβδομάδες.
Αυτό αποτελεί ευλογία για τους οινοπαραγωγούς, καθώς πολλές φορές τα σταφύλια που ωριμάζουν πολύ γρήγορα, έχουν αυξημένα σάκχαρα και δίνουν κρασιά χαμηλότερης ποιότητας, με περισσότερο αλκοόλ, ως αποτέλεσμα των υψηλότερων ετήσιων θερμοκρασιών.
Σημειώνεται, ότι ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, τόνισε πρόσφατα τα οφέλη της αγροδασοκομίας σε έναν πλανήτη που πλήττεται από υπερθέρμανση.
Υπογράμμισε ιδιαίτερα την ανάγκη για περεταίρω ανάπτυξη της αγροδασοκομίας, καθώς και τα πολυάριθμα περιβαλλοντικά και κοινωνικοοικονομικά οφέλη της, ιδίως βοηθώντας εκατομμύρια μικροκαλλιεργητές να επιβιώσουν σε ένα όλο και πιο εχθρικό κλίμα.
