Για περισσότερο από μια δεκαετία, οι Σύροι διέθεταν τον μεγαλύτερο πληθυσμό προσφύγων στον κόσμο. Περισσότεροι από 6 εκατομμύρια έχουν εγκαταλείψει τη χώρα από το 2011, όταν μια εξέγερση κατά του καθεστώτος του Μπασάρ Άσαντ μετατράπηκε σε εμφύλιο πόλεμο 13 ετών.
Οι περισσότεροι κατέληξαν σε γειτονικές χώρες όπως η Τουρκία, ο Λίβανος, η Ιορδανία, το Ιράκ και η Αίγυπτος, ενώ πολλοί βρέθηκαν στην Ευρώπη. Αλλά η ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ στο τέλος του 2024 από τους αντάρτες της οργάνωσης Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ φαίνεται ότι άνοιξε ένα παράθυρο για την επιστροφή τους και δεκάδες χιλιάδες πρώην πρόσφυγες πήραν την απόφαση να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
Ωστόσο, σύμφωνα με ανάλυση του Conversation το σκηνικό στο προσφυγικό είναι δαιδαλώδες και οι συνθήκες υπό τις οποίες επανεντάσσονται στη συριακή κοινωνία, θα έχουν τεράστιες επιπτώσεις τόσο στη Συρία όσο και στις χώρες στις οποίες είχαν εγκατασταθεί.
Προηγούμενη έρευνα έχει δείξει ότι οι Σύροι πρόσφυγες που προσπαθούσαν να αποφασίσουν αν θα επιστρέψουν παρακινούνται περισσότερο από τις συνθήκες στη Συρία, παρά από πολιτικές αποφάσεις των χωρών όπου έχουν εγκατασταθεί. Αντίθετα, οι πρόσφυγες που έχουν εκτεθεί σε βία κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου είναι στην πραγματικότητα πιο ανεκτικοί και αξιολογούν καλύτερα τον κίνδυνο επιστροφής στη Συρία.
Όμως η έρευνα αυτή διεξήχθη ενώ ο Άσαντ ήταν ακόμη στην εξουσία, και έχουν περάσει μόνο αρκετές εβδομάδες από την πτώση του. Ως αποτέλεσμα, δεν είναι σαφές πόσοι Σύροι θα αποφασίσουν να επιστρέψουν. Άλλωστε, η σημερινή κυβέρνηση της Συρίας είναι μεταβατική και η χώρα δεν είναι πλήρως ενοποιημένη.
Ο κίνδυνος της επιστροφής
Ενα μήνα μετά την πτώση του Άσαντ, περίπου 125.000 Σύροι επέστρεψαν στα σπίτια τους, κυρίως από την Τουρκία, την Ιορδανία και τον Λίβανο. Αλλά για την πλειονότητα αυτών που δεν έχουν επιστρέψει ακόμη, παραμένουν σημαντικά ερωτήματα και προβληματισμοί.
Πρώτα από όλα, πώς θα είναι η διακυβέρνηση; Μέχρι στιγμής, η διακυβέρνηση της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ υπό τον Αχμέντ αλ-Σαράα έχει αναφέρει ότι θα στηρίξει τις εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες της Συρίας. Ακόμα κι έτσι, ορισμένοι αναλυτές ανησυχούν για τις προηγούμενες διασυνδέσεις της οργάνωσης με μαχητικές ισλαμιστικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της Αλ Κάιντα.
Ομοίως, οι αρχικοί φόβοι για περιορισμούς στη συμμετοχή των γυναικών στη δημόσια ζωή έχουν ως επί το πλείστον αμβλυνθεί, παρά το γεγονός ότι η μεταβατική κυβέρνηση διόρισε μόνο δύο γυναίκες στα αξιώματα .
Οι Σύροι που σκέφτονται να επιστρέψουν στα σπίτια τους έχουν επίσης να αντιμετωπίσουν την οικονομική καταστροφή που προκλήθηκε από τα 13 χρόνια πολέμου και τις διεθνείς κυρώσεις που επιβλήθηκαν στο καθεστώς Άσαντ .
Οι κυρώσεις που εμποδίζουν την είσοδο φαρμάκων και ιατρικού εξοπλισμού, μαζί με τους βομβαρδισμούς των υποδομών καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, έχουν ακρωτηριάσει το Σύστημα Υγείας της χώρας.
Το 2024, 16,7 εκατομμύρια Σύροι -περισσότεροι από τον μισό πληθυσμό της χώρας- χρειάζονταν ανθρωπιστική βοήθεια, ωστόσο υπήρχε ελάχιστη διαθέσιμη. Στις αρχές του 2025, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι επέκτειναν μια μερική, εξάμηνη αναστολή των κυρώσεων για να επιτρέψουν την παροχή βασικών υπηρεσιών, όπως νερό, αποχέτευση και ηλεκτρισμό.
Ωστόσο, η ανοικοδόμηση των υποδομών της χώρας θα διαρκέσει πολύ περισσότερο και οι Σύροι πρόσφυγες θα πρέπει να σταθμίσουν αν είναι καλύτερα να παραμείνουν στις χώρες υποδοχής τους. Αυτό αφορά ιδιαίτερα σε όσους έχουν εργαστεί για να χτίσουν μια νέα ζωή μετά τον ξεριζωμό τους από τη Συρία.
Η υπηρεσιακή συριακή κυβέρνηση θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει το ζήτημα της επιστροφής των περιουσιών . Πολλά άτομα ενδεχομένως θα θέλουν να επιστρέψουν στο σπίτι τους μόνο εάν έχουν πράγματι ένα σπίτι να επιστρέψουν. Την ίδια στιγμή, το ζήτημα περιπλέκει η πολιτική των αναγκαστικών μεταβιβάσεων περιουσίας και της εγκατάστασης από αλαουίτες και μειονοτικές ομάδες, που συμμάχησαν με το καθεστώς Άσαντ, σε πρώην σουνιτικές περιοχές που εκκενώθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Η Ευρώπη αναστέλλει τις αιτήσεις ασύλου
Από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου, περίπου 1,3 εκατομμύρια Σύροι έχουν ζητήσει προστασία στην Ευρώπη, η πλειονότητα των οποίων έφθασε το 2015 και το 2016 και εγκαταστάθηκε σε χώρες όπως η Γερμανία και η Σουηδία. Από τον Δεκέμβριο του 2023, 780.000 άτομα εξακολουθούσαν να έχουν καθεστώς πρόσφυγα και επικουρική προστασία –μια πρόσθετη μορφή διεθνούς προστασίας– με τους υπόλοιπους να έχουν λάβει είτε μακροχρόνια διαμονή είτε υπηκοότητα.
Επικουρική προστασία χορηγήθηκε σε όσους δεν πληρούσαν τις αυστηρές προϋποθέσεις για το καθεστώς του πρόσφυγα σύμφωνα με τις Συμβάσεις της Γενεύης (βάσιμος φόβος δίωξης με βάση τη φυλή, τη θρησκεία, την εθνικότητα, τις πολιτικές πεποιθήσεις ή τη συμμετοχή σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα και πραγματικός κίνδυνος να υποστούν σοβαρή βλάβη αν επέστρεφαν στις χώρες καταγωγής τους).
Για τους Σύρους στην ΕΕ που διαθέτουν καθεστώς πρόσφυγα ή επικουρική προστασία, καθώς και για όσους έχουν εκκρεμείς αιτήσεις ασύλου, το μέλλον είναι αβέβαιο. Σύμφωνα με τις Συμβάσεις της Γενεύης, το δίκαιο της ΕΕ επιτρέπει στις κυβερνήσεις να ανακαλούν, να τερματίζουν ή να αρνούνται να ανανεώσουν το καθεστώς τους, εάν ο λόγος για την παροχή προστασίας έχει παύσει, κάτι που πολλές χώρες πιστεύουν ότι ισχύει μετά την πτώση του Άσαντ.
Έκτοτε, τουλάχιστον 12 ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναστείλει τις αιτήσεις ασύλου Σύρων υπηκόων. Μάλιστα, ορισμένα κράτη, όπως η Αυστρία, έχουν απειλήσει να εφαρμόσουν ένα πρόγραμμα «επιστροφής και απέλασης».
Δύσκολες συνθήκες σε Τουρκία και Λίβανο
Ένας πολύ μεγαλύτερος αριθμός Σύρων έλαβε προστασία σε γειτονικές χώρες , συγκεκριμένα στην Τουρκία (2,9 εκατομμύρια), στον Λίβανο (755.000) και στην Ιορδανία (611.000), αν και οι εκτιμήσεις για μη εγγεγραμμένους πρόσφυγες είναι πολύ υψηλότερες. Στην Τουρκία, οι Σύροι έχουν μόνο καθεστώς προσωρινής προστασίας.
Θεωρητικά, αυτό το καθεστώς τους επιτρέπει πρόσβαση στην εργασία, την υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση. Αλλά στην πράξη, οι Σύροι πρόσφυγες στην Τουρκία δεν ήταν πάντα σε θέση να απολαμβάνουν αυτά τα δικαιώματα. Σε συνδυασμό με τα αρνητικά αισθήματα απέναντι στους μετανάστες που επιδεινώθηκαν μετά τον καταστροφικό σεισμό του 2023 και τις προεδρικές εκλογές του ίδιου έτους, η ζωή παρέμεινε δύσκολη για πολλούς.
Οι Σύροι στο Λίβανο αντιμετωπίζουν ακόμη μεγαλύτερες οικονομικές και νομικές προκλήσεις. Η χώρα δεν έχει υπογράψει τις Συμβάσεις της Γενεύης και η αυστηρή εγχώρια νομοθεσία της για το άσυλο έχει χορηγήσει άδεια διαμονής μόνο στο 17% των περισσότερων από ένα εκατομμυρίων Σύρων που ζουν στη χώρα.
Ο Λίβανος πιέζει τους Σύρους πρόσφυγες να εγκαταλείψουν τη χώρα εδώ και χρόνια μέσω πολιτικών περιθωριοποίησης και αναγκαστικής απέλασης. Από το 2023, το 84% των οικογενειών των Σύρων ζούσε σε συνθήκες ακραίας φτώχειας . Η κατάσταση επιδεινώθηκε από τον πόλεμο του Ισραήλ στον Λίβανο, που οδήγησε 425.000 Σύρους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους για άλλη μια φορά και να επιστρέψουν στη Συρία, παρόλο που οι συνθήκες εκείνη την εποχή δεν ήταν ασφαλείς για εκείνους.
Διαβάστε επίσης:
Σερβία: Παραιτήθηκε ο πρωθυπουργός μετά την τραγωδία στον σιδηροδρομικό σταθμό
Μαθήματα δημοσιογραφικής δεοντολογίας από την ΕΡΤ
Ιωάννινα: Στον εισαγγελέα πέντε νεαροί για επίθεση σε ανήλικες
«Πόλεμος» για το TikTok: Μετά τον Μασκ και η Microsoft στο «παιχνίδι» για την εξαγορά του
