Μετρήστε «δρώντες» που λένε και στις διεθνείς σχέσεις: ΗΠΑ, Ρωσία, Ιράν, Τουρκία, Συρία, Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, Κατάρ, Ευρωπαϊκή Ενωση, Λίβανος, Αίγυπτος, Ισλαμικό Κράτος, YPG (κουρδικές Μονάδες Προστασίας του Λαού στη βόρεια Συρία), μια βεντάλια από δεκάδες ένοπλες οργανώσεις (από σαλαφιστές μέχρι φιλοϊρανούς σιίτες), καθώς και λίγες χιλιάδες ξένους εθελοντές.
Το αιματοβαμμένο κουβάρι του συριακού εμφυλίου έχει μπερδευτεί για τα καλά, ίσως (για όσους βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο) ενόψει ενός πολυεθνικού συμβιβασμού που θα οδηγήσει μέσα από θάνατο, προσφυγιά, κυνικούς υπολογισμούς και καπνίζοντα ερείπια στην επόμενη μέρα ενός εμφυλίου, ο οποίος είναι ό,τι πιο κοντά σε παγκόσμιο πόλεμο βιώνει σήμερα ο πλανήτης.
Πότε ξεκίνησε ο εμφύλιος και σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα;
Ξεκίνησε στις 15 Μαρτίου 2011 με μια μεγάλη αντικυβερνητική διαδήλωση στη Δαμασκό, στο πλαίσιο των εξεγέρσεων της Αραβικής Ανοιξης. Αφορμή ήταν ο θάνατος από βασανιστήρια ενός 13χρονου γιατί έγραψε σε τοίχο το σύνθημα «Ο λαός θέλει να πέσει η κυβέρνηση». Ο πρόεδρος Μπασάρ αλ Ασαντ κατήγγειλε το Ισραήλ και το Κατάρ ως υποκινητές των διαδηλώσεων, τις οποίες έπνιξε στο αίμα. Είχε προηγηθεί εξαετής ξηρασία (2006-2011) που φτωχοποίησε εκατομμύρια Σύρους αγρότες προκαλώντας κύμα αστυφιλίας και πολιτικής δυσαρέσκειας. Ενοπλες ομάδες, ιδίως σουνιτών που παραδοσιακά αντιτίθενται στην αλεβίτικη (σιιτική) στρατιωτική και κυβερνητική ελίτ που υποστηρίζει την οικογένεια Ασαντ, μεταβλήθηκαν σε πάνοπλες οργανώσεις και η εξέγερση εξελίχθηκε σε γενικευμένο εμφύλιο καλοκαίρι του 2012.
Οι εδαφικές νίκες του χαλιφάτου του Ισλαμικού Κράτους στη βόρεια Συρία και στο βόρειο Ιράκ προκάλεσαν την επέμβαση διεθνούς συμμαχίας υπό τις ΗΠΑ το 2014 και την αντίστοιχη επέμβαση της Ρωσίας το 2015. Σήμερα η χώρα των 17 εκατομμυρίων κατοίκων θρηνεί τουλάχιστον 350.000 νεκρούς, ενώ πάνω από επτά εκατομμύρια τριγυρνούν ξεριζωμένοι από τις εστίες τους στο εσωτερικό και άλλα πέντε εκατομμύρια βγήκαν στον γολγοθά της προσφυγιάς στο εξωτερικό. Με τη βοήθεια του Κρεμλίνου και του Ιράν ο κυβερνητικός στρατός έχει απωθήσει πολλούς πυρήνες ανταρτών και ο πρόεδρος Ασαντ δείχνει στην παρούσα φάση να «κερδίζει» τον πόλεμο, ενώ στις κουρδικές περιοχές έχει εισβάλει η Τουρκία με την κατ’ ευφημισμόν επιχείρηση «κλάδος ελαίας» που ξεκίνησε τον περασμένο Ιανουάριο.
Πώς έχει η κατάσταση στο συριακό έδαφος;
Τη μεγαλύτερη περιοχή ελέγχει η κυβέρνηση της Δαμασκού: από τις ακτές της Μεσογείου στη Λαττάκεια μέχρι τα σύνορα με το Ιράκ και την Ιορδανία. Ακολουθεί η κουρδική περιοχή στη Ροτζάβα, όπου έχει συγκροτηθεί η αυτοαποκαλούμενη «Δημοκρατική Ομοσπονδία της Βόρειας Συρίας» με ενδιαφέροντα στοιχεία αυτοοργάνωσης και συμμετοχής των πολιτών στα κοινά. Ενα τμήμα της όμως κατέλαβαν περίπου 4.000 Τούρκοι εισβολείς που συνεργάζονται με ντόπιες σουνιτικές οργανώσεις. Διάσπαρτοι σε εννέα συριακές επαρχίες –χωρίς να κατέχουν καμία πλήρως– είναι οι αγρίως στριμωγμένοι σήμερα μαχητές του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, βασικού πυλώνα της αντιπολίτευσης.
Οι εξουθενωμένοι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους έχουν πλέον περιοριστεί σε δύο μικρούς θύλακες που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, στη μεθόριο με το Ιράκ. Οπαδοί της Αλ Κάιντα, υπό την οργάνωση-ομπρέλα Ταχρίρ αλ Σαμ που ιδρύθηκε μόλις τον περασμένο Ιανουάριο συνενώνοντας περίπου 30.000 ένοπλους ισλαμιστές, κατέχουν έναν επίσης μικρό θύλακα στα δυτικά του ποταμού Ευφράτη. Οι συριακές ένοπλες δυνάμεις διαθέτουν περίπου 280.000 άντρες, η αντιπολίτευση περίπου 50.000, οι Κούρδοι περίπου 60.000. Στο συριακό έδαφος δρουν περίπου 2.000 Αμερικανοί στρατιωτικοί σύμβουλοι της αντιπολίτευσης και των Κούρδων, περίπου 4.000 Ρώσοι στρατιωτικοί και 4.000 Ιρανοί μαχητές.
Ποιοι στηρίζουν τον πρόεδρο της Συρίας και γιατί;
Εχει δημιουργηθεί μια τετραπλή συμμαχία: η Ρωσία, το Ιράν, η Χεζμπολάχ στον νότιο Λίβανο, καθώς και σιιτικές πολιτοφυλακές με εθελοντές από Ιράκ, Αφγανιστάν και Υεμένη. Στόχος του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν είναι να στείλει στη Δύση το μήνυμα ότι οι υποβοηθούμενες εξεγέρσεις δεν θα ανατρέψουν τα φιλικά του καθεστώτα (στην Τεχεράνη και τη Δαμασκό), ότι θα έχει βαρύνοντα λόγο στη διαμόρφωση του μεταπολεμικού πετρελαϊκού – ενεργειακού χάρτη, ότι θα διατηρήσει τη ρωσική ναυτική βάση στην Ταρτούς της Συρίας, τη μοναδική που διαθέτει το Κρεμλίνο στη Μεσόγειο απ’ την εποχή που ο πατέρας Χαφέζ αλ Ασαντ ήταν το σημαντικότερο πιόνι της Σοβιετικής Ενωσης στη Μέση Ανατολή. Παράλληλα οι μουλάδες της Τεχεράνης έχουν δεσμούς με την οικογένεια Ασαντ από το 1979, δεν ξεχνούν ότι η Δαμασκός ήταν η μοναδική αραβική χώρα που τους στήριξε στον πόλεμο Ιράν – Ιράκ τη δεκαετία του ’80 και σήμερα βλέπουν τον πρόεδρο Ασαντ ως βασικό κρίκο στη νοερή σιιτική αλυσίδα που καταλήγει στον νότιο Λίβανο, απέναντι από τον εμβληματικό «σιωνιστή εχθρό», το Ισραήλ.
Επληξε με χημικά όπλα αμάχους ο Ασαντ;
Η ερώτηση δεν μπορεί να απαντηθεί αυτήν τη στιγμή. Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι τον καταγγέλλουν, ο ίδιος το αρνείται, κανένας ανεξάρτητος παρατηρητής δεν επιτρέπεται να μεταβεί επιτόπου για να δει τι συνέβη. Η υπόθεση ότι ο Ασαντ ενώ κερδίζει, δεν είναι τόσο ηλίθιος ώστε να ρίξει χημικά σε αμάχους (κι αν είναι, ο Πούτιν θα τον απέτρεπε) είναι μεν λογική αλλά εντελώς αναπόδεικτη. Αν ισχύει, πρόκειται για προβοκάτσια μαχητών της αντιπολίτευσης που θέλουν να προκαλέσουν αμερικανική επέμβαση υπέρ τους.
Ποιοι στηρίζουν την ένοπλη αντιπολίτευση και γιατί;
Οι ΗΠΑ εξοπλίζουν, εκπαιδεύουν και προσφέρουν στρατιωτικές συμβουλές σε «μετριοπαθείς ομάδες». Παλαιότερα ήθελαν να ανατρέψουν το καθεστώς του Ασαντ, μετά άλλαξαν γνώμη, πρόσφατα ο πρόεδρος Τραμπ είπε «θα φύγουμε από τη Συρία», μετά αποφάσισε να πατήσει το κουμπί των πυραύλων Τόμαχοκ. Ο αντιρωσικός, αντι-ιρανικός προσανατολισμός και η πετρελαϊκή συμμαχία με τους Σαουδάραβες και το Ισραήλ επηρεάζουν τη (μάλλον ξεχαρβαλωμένη) διπλωματική πυξίδα της σημερινής ηγεσίας του Λευκού Οίκου. Η γειτονική Ιορδανία προσφέρει επιμελητεία (logistics) και όπλα. Οι συντηρητικές μοναρχίες του Κόλπου, με πρώτη τη Σαουδική Αραβία, χρηματοδοτούν με πακτωλό πετρελαιοδολαρίων και εξοπλίζουν σουνιτικές οργανώσεις, πολλές με τζιχαντιστικό υπόβαθρο. Στόχος τους είναι η ανάσχεση της πετρελαιοκίνητης και πυρηνοκίνητης (ελέω ρωσικής τεχνολογίας) ισχύος του Ιράν, πανάρχαιου δογματικού εχθρού. Στα πιο άγρια όνειρά τους βλέπουν σουνιτική κυβέρνηση στη Δαμασκό αλλά η πραγματικότητα τους διαψεύδει.
Τι γυρεύει ο Ερντογάν στη βόρεια Συρία;
Να αποτρέψει τη γέννηση μιας δεύτερης κουρδικής κρατικής οντότητας μετά το αυτόνομο κουρδικό κρατίδιο το οποίο ίδρυσαν το 1991 οι Αμερικανοί εισβολείς στο βόρειο Ιράκ. Να διαπραγματευτεί από θέση ισχύος με τους Ευρωπαίους για το προσφυγικό. Να επιβάλει μια «ζώνη ασφαλείας» κατέχοντας συριακό έδαφος. Να λάβει μέρος στο παζάρι για τη μεταπολεμική Συρία με στόχο την πάταξη του κουρδικού αλυτρωτισμού. Να παρουσιαστεί ως δυνάμει ηγέτης μερίδας του μουσουλμανικού κόσμου. Να εισπράξει στην κάλπη τα πατριωτικά αντανακλαστικά των συντηρητικών ψηφοφόρων στις διπλές εκλογές (βουλευτικές και προεδρικές) που θα διεξαχθούν στην Τουρκία στις 3 Νοεμβρίου 2019.
Η ήττα του Ισλαμικού Κράτους θα φέρει την ειρήνη;
Φρούδες ελπίδες των αφελών δίπλα στη συνθηματολογία των λαϊκιστών. Η εδαφική συρρίκνωση του χαλιφάτου ενέτεινε την κρίση και τις συγκρούσεις, καθώς οι περιστασιακοί σύμμαχοι αποκάλυψαν τις ατζέντες τους και όρμησαν για την κάλυψη του κενού. Παράλληλα χιλιάδες ξένοι τζιχαντιστές έχουν επιστρέψει ή ετοιμάζουν τους σάκους τους για τις πατρίδες τους στην Ευρώπη, τη Ρωσία, την Αφρική. Αρκετοί είναι πρόθυμοι να γίνουν «μάρτυρες» πλήττοντας μαλακούς στόχους στις μεγαλουπόλεις των δυτικών «σταυροφόρων».
Τι θα πετύχει ο Τραμπ βομβαρδίζοντας συριακά αεροδρόμια;
Στην καλύτερη περίπτωση θα αποδυναμώσει διπλωματικά και στρατιωτικά τη Μόσχα και τη Δαμασκό όταν έρθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για τη μεταπολεμική Συρία. Στη χειρότερη θα υλοποιήσει μερικώς την πρόσφατη δήλωσή του ότι οι ΗΠΑ θα φύγουν από τη Συρία. Ο ηγέτης-επιτομή της αντίφασης δεν έχει πολλές επιλογές. Οι οικονομικές κυρώσεις εξαντλούνται, το περιορισμένο πλήγμα (όπως αυτό του Απριλίου του 2017, πάλι με Τόμαχοκ, πάλι με αφορμή καταγγελθείσα χρήση χημικών εναντίον αμάχων) έχει κυρίως επικοινωνιακή αξία, η αποστολή χιλιάδων ένστολων γιάνκηδων στα εμφυλιοπολεμικά μέτωπα δεν θέλγει ούτε τα πιο αδίστακτα γεράκια της Ουάσινγκτον. Οπως είπε μια Αμερικανίδα πολιτική αναλύτρια: «Α strike is not a strategy»: ένα (στρατιωτικό) πλήγμα δεν συνιστά στρατηγική. Ολα αυτά υπό μία προϋπόθεση: οι αμερικανικοί πύραυλοι δεν θα πλήξουν ρωσικούς στόχους και κανένας Ρώσος στρατιωτικός δεν θα πάθει ούτε γρατζουνιά. Αν συμβεί αυτό, ο Πούτιν θα υποχρεωθεί να απαντήσει ανάλογα, ανοίγοντας την πόρτα του φρενοκομείου.
Μπορεί να προκύψει σύγκρουση Ισραήλ – Ιράν;
Τον περασμένο Φεβρουάριο πήρε σάρκα και οστά ο προάγγελος ενός εφιαλτικού σεναρίου. Πρώτα το Ισραήλ κατέρριψε ένα μη επανδρωμένο ιρανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος και μετά βομβάρδισε ιρανική βάση στη Συρία. Ενα ισραηλινό F-16 όμως καταρρίφθηκε από συριακά αντιαεροπορικά πυρά ενώ επέστρεφε από την επιχείρηση, αποδεικνύοντας ότι η πολεμική αεροπορία του Τελ Αβίβ δεν είναι αήττητη. Ακολούθησε μπαράζ ισραηλινών βομβαρδισμών εναντίον οκτώ συριακών και τεσσάρων ιρανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο εσωτερικό της Συρίας. Τέτοια θερμά επεισόδια δεν μπορούν να αποκλειστούν αν η Τεχεράνη επιμείνει να διατηρήσει στρατιωτική παρουσία στη μεταπολεμική Συρία, ήδη παλαιό εδαφικό δίαυλο για την αποστολή ιρανικών πυραύλων στη Χεζμπολάχ του Λιβάνου.
Πώς θα διαμορφωθεί το μεταπολεμικό σκηνικό;
Η πιο δύσκολη ερώτηση. Υπό τις παρούσες συνθήκες ο πρόεδρος Μπασάρ αλ Ασαντ θα παραμείνει στο προσκήνιο, έστω ως μεταβατικός ηγέτης μέχρι τη διενέργεια εκλογών. Ομως μακρύς και τραχύς δρόμος θα μεσολαβήσει μέχρι τότε. Πιθανώς τμήμα της κρατικής κυριαρχίας να μεταφερθεί σε τρεις περιφέρειες : μία αλεβίτικη υπό τον Ασαντ με τη Λαττάκεια και τη Δαμασκό, μία σουνιτική στα νότια και τα ανατολικά και μία κουρδική στον βορρά. Το συρρικνωμένο Ισλαμικό Κράτος και οι οπαδοί της Αλ Κάιντα στα βορειοδυτικά θα εξακολουθήσουν τον κλεφτοπόλεμο, γιατί στη λογική τους νομιμότητα είναι μόνο η σαρία και κράτος μόνο το χαλιφάτο. Η Ρωσία και το Ιράν θα απαιτήσουν εδραίωση της στρατιωτικής τους παρουσίας στο έδαφος. Το ίδιο και η Τουρκία συνδέοντας την απαίτησή της με τον έλεγχο των προσφυγικών ροών. Μετά θα έρθουν τα ακόμη πιο δύσκολα. Με χρονοδιαγράμματα, οδικό χάρτη και προαπαιτούμενα θα πρέπει να δρομολογηθεί ο αφοπλισμός εκατοντάδων χιλιάδων ενόπλων, να διαμοιραστούν τα… ιμάτια των φυσικών πόρων της δύσμοιρης χώρας, να εξευρεθούν δισεκατομμύρια για την ανθρωπιστική βοήθεια και για το μεγάλο φαγοπότι της ανοικοδόμησης, να επιστρέψουν οι ανέστιοι στις εστίες τους, να αποδοθεί (λέμε τώρα…) δικαιοσύνη για τα εγκλήματα όλων των πλευρών.
Υπάρχει κίνδυνος να ξεσπάσει τρίτος παγκόσμιος πόλεμος;
Όχι, απαντούν ξεκάθαρα οι περισσότεροι αναλυτές. Κάποιοι μπαίνουν στον πειρασμό να περιγράψουν τα σημάδια ενός επικείμενου Αρμαγεδδώνα τονίζοντας, ευτυχώς, ότι δεν έχουν ακόμη εμφανιστεί: να σκοτώσουν οι Αμερικανοί Ρώσους στρατιώτες, να καταρρεύσει μεγάλο τμήμα των διεθνών τηλεπικοινωνιών λόγω σαμποτάζ, να φύγουν οι βάσεις των ΗΠΑ από τη χερσόνησο της Κορέας, να υποτιμήσει η διεθνής κοινότητα την κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή, δεδομένης της παροιμιώδους ανικανότητας των Ηνωμένων Εθνών να παρεμβαίνουν πυροσβεστικά.
