Εγκριτοι επιστήμονες επισημαίνουν τον κρίσιμο ρόλο της ανεξάρτητης αρχής για τη διαλεύκανση του σκανδάλου των υποκλοπών και ξεκαθαρίζουν ότι οι πάροχοι είναι υποχρεωμένοι να συνεργάζονται και να ευθυγραμμίζονται με τις επιταγές της
Eγκριτοι επιστήμονες του δικαίου μιλούν στο Documento για τον κρίσιμο ρόλο που καλείται να διαδραματίσει η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) σε αυτήν την κομβική καμπή του σκανδάλου των υποκλοπών και της δημοκρατίας εν γένει. Οπως κατέστη γνωστό, ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ισίδωρος Ντογιάκος έθεσε προσκόμματα στον πρόσφατο έλεγχο της ανεξάρτητης αρχής στον πάροχο κινητής τηλεφωνίας Cosmote αντί να τον διευκολύνει. Παρά ταύτα, οι παρακολουθήσεις των Γιώργου Κύρτσου και Τάσου Τέλλογλου επιβεβαιώθηκαν πέραν και επισήμως.
Τούτων δοθέντων, οι Αριστοτέλης Ι. Χαραλαμπάκης, Αντώνης Ρουπακιώτης, Ακρίτας Καϊδατζής, Κωνσταντίνος Ζόρας, Γιάννης Α. Τασόπουλος και Γιάννης Μαντζουράνης διασαφηνίζουν πως η ΑΔΑΕ έχει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρμοδιότητα να προβαίνει σε απρόσκοπτους ελέγχους στους παρόχους κινητής τηλεφωνίας προκειμένου να διασφαλίζεται ότι η διαδικασία άρσης του τηλεφωνικού απορρήτου λειτουργεί εντός των συνταγματικών ορίων. Ξεκαθαρίζουν δε ότι οι πάροχοι είναι υποχρεωμένοι να συνεργάζονται και να ευθυγραμμίζονται με τις επιταγές της αρχής, ενώ αρκετοί εξ αυτών στηλιτεύουν τις νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης, οι οποίες φρόντισαν να «σαμποτάρουν» το έργο της ΑΔΑΕ.
Αριστοτέλης Ι. Χαραλαμπάκης – Καθηγητής Νομικής Σχολής – δικηγόρος: «Η ΑΔΑΕ ενημερώνεται και αξιολογεί»
Με τον πρόσφατο ν. 5002/2022 τροποποιήθηκε ριζικά η διαδικασία άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των πολιτών. Με τις νέες ρυθμίσεις για όσο χρόνο διαρκεί η παρακολούθηση/άρση του απορρήτου αλλά και για ικανό διάστημα μετά τη λήξη της στερείται το πρόσωπο το οποίο αφορά η άρση του απορρήτου οποιουδήποτε δικαιώματος πληροφόρησης ως προς το ανωτέρω γεγονός.
Ομως ανεξάρτητα από αυτό, τόσο από το γράμμα (βλ. ιδίως αρ. 8 παρ.2 και παρ.5 τελ. εδ. ν. 5002/2022) όσο και από το πνεύμα του νόμου προκύπτει σαφώς ότι η ΑΔΑΕ διατηρεί τόσο την αρμοδιότητα όσο και το δικαίωμα να ενημερώνεται για όλες τις σχετικές διαδικασίες και να αξιολογεί κατά πόσον ο τρόπος που έλαβε χώρα κάθε συγκεκριμένη άρση απορρήτου των επικοινωνιών συμπλέει με τις διατάξεις του παρόντος νόμου και με τα συνταγματικά κατοχυρωμένα ατομικά δικαιώματα.
Γιάννης Α. Τασόπουλος – Καθηγητής ΕΚΠΑ, δικηγόρος: «Πρέπει να πάψει η ΑΔΑΕ να εξαρτάται από τους παρόχους»
Η ΑΔΑΕ αποτελεί την ανεξάρτητη αρχή στην οποία αναθέτει το σύνταγμα (άρθρ. 19) τη συστημική προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών. Δεν αποφασίζει εκείνη την άρση του απορρήτου, αλλά εγγυάται ότι το σύστημα άρσεων του απορρήτου λειτουργεί εντός των ορίων του συντάγματος. Η ΑΔΑΕ αποτελεί την αρμόδια αρχή η οποία εποπτεύει τις μεγάλες εταιρείες παρόχους κινητής τηλεφωνίας. Η ΑΔΑΕ τις ελέγχει, δίνει κατευθύνσεις και οδηγίες για την τήρηση μέτρων προστασίας του απορρήτου και επιβάλλει κυρώσεις σε περίπτωση παραβιάσεών του από αυτές.
Οι πάροχοι κινητής τηλεφωνίας οφείλουν επίσης να συνεργάζονται με την ΑΔΑΕ στις αυτεπάγγελτες ή κατόπιν καταγγελιών έρευνες που πραγματοποιεί η ανεξάρτητη αρχή παρέχοντάς της πληροφορίες. Πρέπει επιτέλους να αποκτήσει η ΑΔΑΕ το προβλεπόμενο ηλεκτρονικό αρχείο, ώστε να μην εξαρτάται από τους παρόχους για την αναζήτηση των προηγούμενων διαταγών άρσης του απορρήτου.
Σύμφωνα με το άρθρο 6 § 2 ν. 3115/2003, η ΑΔΑΕ για τη διαπίστωση παραβιάσεων του απορρήτου έχει τις εξουσίες της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Μεταξύ αυτών εξόχως κρίσιμη είναι η δυνατότητα επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων και περιορισμού των συναφών δικαιωμάτων όταν είναι απαραίτητο για τις έρευνές της. Σκοπός της νομοθεσίας περί προσωπικών δεδομένων δεν είναι να αποτελέσει τροχοπέδη στην ανεξάρτητη αρχή που προστατεύει από το σύνταγμα το απαραβίαστο των επικοινωνιών.
Ακρίτας Καϊδατζής- Αναπληρωτής καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο ΑΠΘ: «Η Βουλή επέλεξε τη συγκάλυψη και την αδιαφάνεια»
Σε συνθήκες γενικευμένης καχυποψίας και υπό το καταθλιπτικό συναίσθημα ότι η ιδιωτική επικοινωνία δεν προστατεύεται πια ούτε θεσμοί μπορούν να λειτουργήσουν ούτε πολίτευμα. Η ταχύτατη διαλεύκανση του σκανδάλου των υποκλοπών, παράνομων και «νομότυπων», αποτελεί επείγουσα και επιτακτική δημοκρατική αναγκαιότητα. Σε ένα κράτος δικαίου κανείς δεν είναι ανέλεγκτος και υπεράνω του νόμου. Προφανώς ούτε οι μυστικές υπηρεσίες. Η έννομη τάξη υποβάλλει την ΕΥΠ σε τριπλό εξωτερικό έλεγχο. Γενικό κοινοβουλευτικό και δικαστικό έλεγχο για το σύνολο της δράσης της και ειδικό έλεγχο από την ΑΔΑΕ για πράξεις της που θίγουν το απόρρητο των επικοινωνιών. Η ΑΔΑΕ έχει επίσης την εξουσία να ελέγχει ευθέως τηλεπικοινωνιακούς παρόχους στο πλαίσιο της συνταγματικής αποστολής της να διασφαλίζει το απόρρητο (άρθρο 19 παρ. 2 συντ.). Ο οργανικός νόμος της εξοπλίζει την ΑΔΑΕ με ευρύτατες ελεγκτικές εξουσίες. Μπορεί να διενεργεί ακόμη και έκτακτους ελέγχους, αυτεπαγγέλτως ή έπειτα από καταγγελία σε εγκαταστάσεις, εξοπλισμό, αρχεία και έγγραφα της ΕΥΠ, τηλεπικοινωνιακών παρόχων και άλλων επιχειρήσεων ή υπηρεσιών (άρθρο 6 του ν. 3115/2003). Αντίστοιχες
εξουσίες έχουν τόσο η Βουλή όσο και η δικαστική εξουσία. Δυστυχώς, η Βουλή αποδείχθηκε κατώτερη των περιστάσεων. Επέλεξε τη συγκάλυψη και την αδιαφάνεια αντί να τιμήσει τη συνταγματική αποστολή της, τον κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας. Ο δικαστικός έλεγχος από την άλλη σπεύδει βραδέως. Μοιάζει να μη συνειδητοποιεί τις πολιτειακές διαστάσεις της υπόθεσης και τις συνέπειές της στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Μένει στην ΑΔΑΕ η βαριά ευθύνη να διασώσει την τιμή της ελληνικής πολιτείας και των θεσμών του κράτους δικαίου.
Αντώνης Ρουπακιώτης – Πρώην υπουργός Δικαιοσύνης και πρώην πρόεδρος του ΔΣΑ: «Bομβαρδίστηκε και η ΑΔΑΕ»
Η προσβολή θεσμών και κανόνων δικαίου από την κυβέρνηση κατά τη διαδικασία των χιλιάδων παρακολουθήσεων με το κακόβουλο –υπάρχει και καλόβουλο;– λογισμικό έχει πλέον ενταχθεί στη συλλογική συνείδηση. Γίνεται λόγος για ουσιαστική ακύρωση της διασφάλισης του απορρήτου των επικοινωνιών, που προικοδοτείται μάλιστα με τον χαρακτήρα του απόλυτου δικαιώματος με το άρθρο 19 του συντάγματος.
Η ένοχη στάση της κυβέρνησης την οδήγησε στην ψήφιση του άρθρου 87 ν. 4790/2021, με το οποίο στερείται η κατά το σύνταγμα δυνατότητα της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) να ελέγχει μεταξύ άλλων φορέων και την ΕΥΠ (Αικ. Παπανικολάου ΚΑΘ 4.8.2022, D 2.10.2022).
Αυτό σημαίνει ότι είναι αντισυνταγματική η άρνηση της ΕΥΠ να επιμένει στην τήρηση του απορρήτου και προς την ΑΔΑΕ και αποκαλυπτική η άρνηση της κυβέρνησης για κατάργηση της διάταξης αυτής, η οποία οργάνωσε και υπηρετεί έτσι –μαζί με άλλες επιλογές της– ένα «μοντέλο συγκεντρωτικής και ανεξέλεγκτης άσκησης εξουσίας» (Ευαγ. Βενιζέλος, Μιχ. Σταθόπουλος). Προκαλεί μάλιστα ιδιαίτερη ανησυχία το γεγονός ότι η κυβέρνηση αρνήθηκε να καταργήσει το παραπάνω άρθρο, παρά την εναντίωση συνταγματολόγων, ΔΣΑ, ακόμη δε και των Κώστα Καραμανλή και Αντώνη Σαμαρά. Ετσι στη φανερή αυτή αυταρχική τακτική της κυβέρνησης για ουσιαστική ακύρωση του κράτους δικαίου συμπεριλαμβάνεται κι αυτή της λειτουργίας των ανεξάρτητων διοικητικών αρχών ως θεσμικών αντίβαρων ενταγμένων στο δημοκρατικό σύστημά μας. Θα ήταν ωστόσο παράλειψη να μην αναφερθεί η υπεύθυνη και άκαμπτη στάση κυρίως της ΑΔΑΕ, αλλά στο μέτρο της δικής της ευθύνης και της ΑΠΔΠΧ.
Κωνσταντίνος Ζώρας – Ομότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου: «Η ΑΔΑΕ υποχρεούται να παρέμβει και να διερευνήσει τις καταγγελίες
Πρώτον, το σύνταγμα διασφαλίζει ως γνωστόν μέσω ανεξάρτητης αρχής το απόρρητο της επικοινωνίας (άρθρο 19 παρ. 1 και 2).
Δεύτερον, εφόσον δημοσιεύματα προχώρησαν σε καταγγελία και κατέθεσαν στοιχεία για την παραβίαση του απορρήτου της επικοινωνίας συγκεκριμένων δημόσιων και όχι μόνο προσώπων, η εν λόγω αρχή υποχρεούται άμεσα να παρέμβει και να διερευνήσει το θέμα χάρη της συνταγματικής διασφάλισης του συγκεκριμένου ατομικού δικαιώματος.
Τρίτον, κάθε φορέας δημόσιος ή ιδιωτικός (ΕΥΠ, πάροχοι κινητής τηλεφωνίας) στον οποίο θα απευθυνθεί η αρχή είναι υποχρεωμένος εκ του συντάγματος κυρίως να παραδώσει στην ανεξάρτητη αρχή που κατοχυρώνεται από το σύνταγμα όλα τα σχετικά στοιχεία και αποδείξεις.
Γιάννης Μαντζουράνης – Δικηγόρος – επικεφαλής τμήματος Δικαιοσύνης ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ: «Συνταγματικά ανεπίτρεπτος ο περιορισμός στη λειτουργία της ΑΔΑΕ»
Με τον νόμο 5002/2022 ουσιαστικά αποκλείεται η παροχή πληροφοριών στο πρόσωπο για το οποίο διετάχθη η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών είτε για λόγους εθνικής ασφάλειας είτε προς διακρίβωση εγκλημάτων. Ο εν λόγω περιορισμός αντίκειται στα άρθρα 5, 5Α, 9Α, 19, 20 και 25 του συντάγματος και κυρίως στις αρχές παροχής δικαστικής προστασίας και αναλογικότητας, αφού επιτρέπει σε κρατικές υπηρεσίες να ασκούν ανεξελέγκτως την –εξαιρετικής φύσης– αρμοδιότητα άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών, ενώ παραλλήλως στερεί από τον θιγόμενο το δικαίωμα δικαστικής προστασίας.
Η θέσπιση οποιασδήποτε πρόσθετης διαδικαστικής προϋπόθεσης με την οποία επιβάλλεται η σύμπραξη άλλου κρατικού οργάνου προκειμένου να ασκήσει η ΑΔΑΕ τις αρμοδιότητές της σε σχέση με άρσεις απορρήτου εισάγει συνταγματικώς ανεπίτρεπτο περιορισμό στη λειτουργία της ΑΔΑΕ, αφού το μεν ακυρώνει κρίσιμη αρμοδιότητά της, το δε θέτει την άσκηση συνταγματικώς θεσπιζόμενης αρμοδιότητάς της υπό την έγκριση άλλων πολιτειακών οργάνων και έτσι υπονομεύει την αποστολή της να διασφαλίζει το απολύτως απαραβίαστο του απορρήτου των επικοινωνιών, καθόσον η άσκηση των αρμοδιοτήτων της τίθεται είτε εκποδών είτε υπό την έγκριση ή συναίνεση άλλου κρατικού οργάνου.
Με αυτά τα δεδομένα η ΑΔΑΕ μπορεί να κρίνει παρεμπιπτόντως οποιαδήποτε περιοριστική των συνταγματικώς κατοχυρωμένων αρμοδιοτήτων της διάταξη νόμου ως αντισυνταγματική, εφόσον ο περιορισμός περιστέλλει μέχρι ευνουχισμού τις αρμοδιότητες της ανεξάρτητης αρχής και παρακωλύει την άσκηση της συνταγματικής αποστολής της. Παρ’ όλα αυτά, όμως, οι αρμοδιότητες της ΑΔΑΕ για έλεγχο τήρησης των διαδικασιών άρσης του απορρήτου για οποιονδήποτε λόγο δεν μπορεί να ακυρωθούν ή περικοπούν από τις διατάξεις του ν. 5002/2022 που επέβαλε το καθεστώς Μητσοτάκη.
Η ΑΔΑΕ ακωλύτως μπορεί να ερευνά όταν κρίνει αναγκαίο και σκόπιμο, για να διαπιστώσει την προστασία ή παραβίαση του απορρήτου των επικοινωνιών, καθώς και να συλλέγει πληροφορίες και στοιχεία από κρατικές αρχές και παρόχους σταθερής και κινητής τηλεφωνίας, που υποχρεούνται σε συμμόρφωση προς τις εντολές και υποδείξεις της ΑΔΑΕ ως κατεξοχήν αρμόδιας εκ του συντάγματος αρχής διασφάλισης του θεμελιώδους ατομικού δικαιώματος προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών στην Ελλάδα.
