Τα ωραιότερα τραγούδια από όλες τις περιόδους του ρεμπέτικου αλλά και επιλεγμένα λαϊκά θα ακουστούν για δύο Παρασκευές (10 & 17/5) στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο στη Ρεμπέτικη Σύνοδο Κορυφής, στην οποία συμμετέχουν οι Δημήτρης Μυστακίδης (κιθάρα, τραγούδι), Μανόλης Πάππος (μπουζούκι, τραγούδι), Κυριάκος Γκουβέντας (βιολί), Ηρακλής Βαβάτσικας (ακορντεόν, τραγούδι), Μιχάλης Δάρμας (κοντραμπάσο) και Ανατολή Μαργιόλα (τραγούδι). Λίγες μέρες προτού ανέβουν στη σκηνή συναντήσαμε το σχήμα στην πρόβα του στην Αθήνα και μιλήσαμε με τρία μέλη του.
Το ρεμπέτικο είναι συνεχώς παρόν. Οπως λέει ο Δ. Μυστακίδης, «το σημερινό κοινό έχει κατανοήσει την ουσία του και έρχεται πιο συνειδητοποιημένο». Ποιοι ακούν ρεμπέτικα σήμερα; «Είναι πολύ μεγάλο το φάσμα» απαντά. «Νομίζω ότι πλέον υπάρχει κοινό χώρων και ανθρώπων. Υπάρχουν εκείνοι που ακούν ρεμπέτικα στην ταβέρνα, υπάρχει το κοινό του Μεγάρου, αλλά κι εκείνοι που έρχονται στις μουσικές σκηνές».
Συζητάμε για την τάση πειραματισμού των τελευταίων χρόνων σε παλιότερα τραγούδια. «Κι εμείς τα πειράζουμε» λέει ο Κ. Γκουβέντας. «Αυτή η μουσική αφορά την προφορική παράδοση. Κάποτε λέγανε “γιατί θες να ξαναπαίξεις αυτά τα τραγούδια αφού υπάρχουν στο γραμμόφωνο;” Αν όμως είσαι μουσικός που ζει στην εποχή του, θέλεις να πάρεις αυτή την παράδοση και να την πας παρακάτω». Τον ρωτάω πόσο πειραματισμό αντέχει το είδος. Μπορεί δηλαδή κάποιος να πάρει ένα ρεμπέτικο και να το κάνει μποσανόβα; «Και οι ρεμπέτες το έκαναν αυτό. Ο Χιώτης ρεμπέτης ήταν και έκανε λάτιν καριέρα, έκανε σουίνγκ» απαντά. «Ποιος θα το κρίνει αυτό;» παρεμβαίνει ο Δ. Μυστακίδης και συνεχίζει: «Η μουσική είναι σαν τη γλώσσα. Δεν μπορεί να σταματήσει να δέχεται καινούργια στοιχεία, να τα φιλτράρει και να τα αφομοιώνει. Στο τέλος πάντως μένουν τα καλά στοιχεία, γιατί η μουσική έχει την ικανότητα της αυτοκάθαρσης».
Στην κουβέντα μπαίνει ο Ηρ. Βαβάτσικας. «Αν παίζαμε κλασική μουσική, θα έπρεπε να είμαστε πιο πειθαρχημένοι. Επιλέγουμε αυτήν τη μουσική για την ελευθερία που προσφέρει μεταξύ άλλων». Αυτή η ελευθερία είναι που προφυλάσσει το είδος από το να γίνει μουσειακό; «Από τη στιγμή που θα περάσει το ερέθισμα μέσα από το σώμα του μουσικού και θα το ακτινοβολήσει στον ακροατή και εκείνος θα είναι δεκτικός, δεν κινδυνεύει το είδος από αυτό. Κινδυνεύει κάτι να γίνει μουσειακό αν το συντηρήσεις πολύ, αν το κάνεις πολύ κλασιφικαρισμένο» εξηγεί ο Κ. Γκουβέντας.
Οι σπάνιες ηχογραφήσεις της Αμερικής
Συζητάμε για τις περιόδους του ρεμπέτικου και στεκόμαστε στις ηχογραφήσεις της Αμερικής. Τους λέω ότι δεν θυμάμαι να ακούγαμε αυτά τα τραγούδια τη δεκαετία του ’80. «Σε καμία από τις αναβιώσεις δεν ακούστηκαν τα τραγούδια αυτής της περιόδου» λέει ο Δ. Μυστακίδης και συνεχίζει: «Στην πρώτη αναβίωση της δεκαετίας του ’60 –με τον Μπιθικώτση και τις εκτελέσεις που έκανε ο Ζαμπέτας με τον Βαμβακάρη– όπως και στη δεύτερη της δεκαετίας του ’80, που έφερε τον ακουστικό ήχο και τα μικρά σχήματα, ήρθαν οι κλασικές περίοδοι του ρεμπέτικου».
Ο Κ. Γκουβέντας διευκρινίζει: «Ο κόσμος έμαθε για την περίοδο της Αμερικής μέσα από τους δύο δίσκους που έγιναν από το Αρχείο Ρεμπέτικου Τραγουδιού, με ηχογραφήσεις που προέρχονταν από τα αρχεία συλλεκτών όπως ο Γιώργος Παπαδάκης και ο Παναγιώτης Κουνάδης. Οι άνθρωποι αυτοί ταξίδεψαν στην Αμερική, στο Κάιρο, στις πρωτεύουσες της Ευρώπης, συνέλεξαν αρκετούς δίσκους γραμμοφώνου, τους καθάρισαν και έβγαλαν αυτήν τη συλλογή. Μέσα από αυτούς τους δίσκους μάθαμε τι είναι η εστουδιαντίνα, το διπλόχορδο, τα μακάμια, οι αμανέδες κ.λπ.».
Σύμφωνα με τον ίδιο πρόκειται για απύθμενη περίοδο, σαν τον πάτο του ωκεανού, «στην οποία σημειώθηκε έξαρση δημιουργίας από ορχήστρες που έπαιζαν οπερέτες, με τον Τέτο Δημητριάδη και τη Μαρίκα Παπαγκίκα, την οποία άλλοι θεωρούν ρεμπέτισσα, άλλοι κλασική τραγουδίστρια και άλλοι παραδοσιακή. Η περίοδος εκείνη είναι ανεξιχνίαστη ακόμη σήμερα».
Η διάσωση και η διάδοση του ρεμπέτικου
Τι ρόλο έχει παίξει το YouTube στη διάδοση του ρεμπέτικου τα τελευταία χρόνια; «Είναι η αιτία που βγήκαν στην επιφάνεια αρκετά τραγούδια» λέει ο Ηρ. Βαβάτσικας και προσθέτει: «Υπάρχουν περίπου 30.000 κομμάτια που ηχογραφήθηκαν μέχρι το 1960. Και αυτός είναι ένας μουσικός πλούτος που οφείλουμε να αξιοποιήσουμε». Θα έπρεπε κάτι τέτοιο να γίνει μέσω ενός μουσείου; «Το μουσείο είναι τα πόδια μας που χορεύουν αυτήν τη μουσική» απαντά ο Κ. Γκουβέντας και συνεχίζει: «Το μουσείο οδηγεί στη συντήρηση. Τα πράγματα που γίνονται μέσα σε αυτό είναι προσβάσιμα με όρους, ωράρια και πόρτες. Το σημαντικό είναι τα τραγούδια αυτά να είναι ανοιχτά και προσβάσιμα προφορικά. Η δύναμή τους είναι στην αμεσότητα και την προφορικότητα».
Ναι, αλλά δεν θα έπρεπε να υπάρχει μια βάση στην οποία να στηρίζονται οι ερευνητές ώστε να μη γράφουν πράγματα που δεν ισχύουν; «Οι ερευνητές ούτως ή άλλως γράφουν αυτά που νομίζουν, γιατί η συγκεκριμένη μουσική δεν έχει θεωρητικό υπόβαθρο. Ο μόνος τρόπος για να το αποφύγεις αυτό είναι η ανάλυση ρεπερτορίου, για την οποία χρειάζεται συνεργασία πολλών επιστημονικών πεδίων. Δεν θα έλεγα πάντως ότι η μουσική πρέπει να συγκεντρωθεί σε κάποιο μουσείο, μάλλον ένα είδος αποθετηρίου χρειάζεται» λέει ο Δ. Μυστακίδης και προσθέτει: «Να ξέρετε, υπάρχουν πλέον σχεδόν όλα τα τραγούδια. Πολύ λίγα είναι ακόμη και σήμερα κρυμμένα και αυτό οφείλεται σε κάποιους συλλέκτες που τα κρατούν για τους δικούς τους λόγους».
Τι είναι αυτό που κάνει διαχρονικό το ρεμπέτικο; «Οι αλήθειες που βρίσκονται στα τραγούδια αυτά» απαντά ο Ηρ. Βαβάτσικας και συνεχίζει: «Οι τότε αλήθειες είναι που μας λείπουν σήμερα. Ισως από τη σημερινή δημιουργία λείπουν ο πλούτος και η ελευθερία έκφρασης με τη μορφή που είχε τότε». Δεν έχουμε σήμερα δηλαδή αντίστοιχης συναισθηματικής αξίας παραγωγή; «Γράφονται πολύ καλές μουσικές και πολύ καλά τραγούδια από νέα παιδιά, απλώς τα τραγούδια θέλουν χρόνο» λέει ο Δ. Μυστακίδης και διευκρινίζει: «Τα παιδιά αυτά έχουν τρομερό πρόβλημα να βγουν να παίξουν ζωντανά τις μουσικές τους. Προσπαθούν να παίξουν κάπου, ο χώρος μαζεύει είκοσι τριάντα άτομα και δεν τους ξαναφωνάζει. Θαρρείς και μπορεί να γίνει sold out μια συναυλία από την πρώτη εμφάνιση. Αν δεν υποστηρίξει ένας χώρος, αν δεν έχεις όραμα γι’ αυτό το πράγμα που κάνεις, πώς θα βοηθήσεις τους νέους ανθρώπους;».
INFΟ
«Ρεμπέτικη σύνοδος κορυφής» στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο στις 10 και 17 Μαΐου. Ωρα έναρξης 22.30
