Νέα έκθεση για το επίπεδο της ελευθερίας του Τύπου στις χώρες της ΕΕ κατά το πρώτο εξάμηνο το 2022 δημοσιεύει σήμερα η σύμπραξη επτά διεθνών δημοσιογραφικών οργανώσεων MFRR.
Στην έκθεση, περιλαμβάνεται ξεχωριστό κεφάλαιο για την περίπτωση της Ελλάδας, ενώ γίνεται και χωριστή αναφορά και στο ζήτημα του σκανδάλου των υποκλοπών με αιχμή την παρακολούθηση του Θανάση Κουκάκη.
Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη και θεσμικά αναγνωρισμένη έκθεση που καταγράφει τις πρωτοφανείς διώξεις που υπέστη ο δημοσιογράφος και εκδότης του Documento, Κώστας Βαξεβάνης, όταν κατηγορήθηκε ως μέλος εγκληματικής οργάνωσης στο Ειδικό Δικαστήριο, για τις αποκαλύψεις της εφημερίδας του στο σκάνδαλο Novartis.
Τονίζεται ότι το κεφάλαιο της έκθεσης για την Ελλάδα, ξεκαθαρίζει εξαρχής ότι «η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα συνέχισε την καταγεγραμμένη επιδείνωσή της μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου 2022», προοικονομώντας έτσι ακόμη μεγαλύτερες επιπτώσεις στη θέση της Ελλάδας στις διεθνείς κατατάξεις.
Η έκπληξη πάντως της έκθεσης είναι το γεγονός ότι, όπως είναι λογικό, δεν περιορίζει την κριτική και τις καταγραφές της στις πολλές και ποικίλες επιθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης κατά της ελευθερίας του Τύπου και της ερευνητικής δημοσιογραφίας, αλλά θέτει σε υψηλή προτεραιότητα και το ζήτημα της ασφάλειας των δημοσιογράφων. Σε αυτό το πλαίσιο αξιολογεί πολύ αρνητικά τις επιθέσεις με αυτοσχέδιες βόμβες στα σπίτια δημοσιογράφων του ΣΚΑΪ Δημήτρη Καμπουράκη και Άρη Πορτοσάλτε, γεγονότα που επιβαρύνουν τη θέση της Ελλάδας σε σχέση με την ασφάλεια των δημοσιογράφων, ιδιαίτερα εφόσον υπάρχουν τα πολύ πρόσφατα προηγούμενα της δολοφονίας του Γιώργου Καραϊβάζ, αλλά και του συμβολαίου θανάτου κατά του Κώστα Βαξεβάνη.
Αναφορά γίνεται επίσης και στην επίθεση που δέχτηκε τον Ιανουάριο του 2022 ο δημοσιογράφος που συνεργάζεται μεταξύ άλλων και με το Documento, Χρήστος Αβραμίδης στη Θεσσαλονίκη, στις απειλές κατά του φωτορεπόρτερ Ιάσωνα Ραΐση και την κράτηση για έξι ημέρες του Νορβηγού φωτογράφου Knut Bry στη Λέσβο.
Τέλος αξίζει να τονιστεί ότι την έρευνα διενήργησαν για το MFRR οι οργανώσεις, IPI, EFJ και ECPMF. To MFRR συναποτελείται από τις οργανώσεις European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF) including ARTICLE 19 Europe, the European Federation of Journalists (EFJ), Free Press Unlimited (FPU), International Press Institute (IPI) και CCI/Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa (OBC Transeuropa) και χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η εξαμηνιαία αναφορά συμπεριλαμβάνει όλα τα περιστατικά παραβίασης της ελευθερίας του Τύπου που έχουν γίνει από την 1η Ιανουαρίου 2022 έως τις 30 Ιουνίου 2022. Συνεπώς για τον λόγο αυτόν, η συγκεκριμένη έρευνα είναι και η πρώτη που καταγράφει την δίωξη Βαξεβάνη – Παπαδάκου, ενώ αντιθέτως, η εμπρηστική επίθεση κατά του Real FM, δεν καταγράφεται καθώς έγινε στο δεύτερο εξάμηνο του έτους και συγκεκριμένα τον Ιούλιο. Δεν καταγράφεται επίσης η πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης να εισάγει μια επιτροπή «Λογοκρισίας», γεγονός που ήδη έχει στηλιτευθεί από διεθνείς οργανώσεις Τύπου και αναμένεται να επηρεάσει εκ νέου αρνητικά τις επιδόσεις της χώρας στο πλαίσιο της ελευθεροτυπίας.
Ολόκληρη η αναφορά του MFRR για την Ελλάδα
«Η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα συνέχισε την καταγεγραμμένη επιδείνωσή της μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου 2022. Η MapMF κατέγραψε συνολικά 17 παραβιάσεις που αφορούσαν 19 άτομα ή οντότητες που δέχθηκαν επίθεση που σχετίζονται με τα μέσα ενημέρωσης. Ένα μεγάλο σκάνδαλο υποκλοπών ενός οικονομικού συντάκτη με ένα κακόβουλο εργαλείο που ονομάζεται Predator προκάλεσε νέες ανησυχίες σχετικά με τις παρακολουθήσεις, ενώ, μια μεγάλη εμπρηστική επίθεση που πραγματοποιήθηκε από αναρχική ομάδα προκάλεσε ανησυχίες περί της φυσικής ασφάλειας των δημοσιογράφων. Καταχρηστικά SLAPPs και νομικές απειλές κατά των μέσων ενημέρωσης παρέμειναν σοβαρό ζήτημα.
Ένα από τα πιο ανησυχητικά μοτίβα παραβιάσεων της ελευθερίας του Τύπου στη χώρα ήταν αυτοσχέδιες βόμβες που εξερράγησαν μπροστά σε σπίτια δημοσιογράφων, που είχαν δεχθεί απειλές λόγω του ρεπορτάζ τους. Τον Ιανουάριο, το σπίτι του δημοσιογράφου και παρουσιαστή του ΣΚΑΪ Δημήτρη Καμπουράκη, έγινε στόχος με εκρηκτικό γκαζάκι. Τον Ιούνιο, αυτοσχέδιος εκρηκτικός μηχανισμός εξερράγη έξω από το σπίτι του δημοσιογράφου και σχολιαστή του ΣΚΑΪ Άρη Πορτοσάλτε στην Αθήνα, προκαλώντας φωτιά και σημαντικές ζημιές στο κτίριο.
Αυτές οι επιθέσεις υπογράμμισαν τις σοβαρές και συνεχείς απειλές που αντιμετωπίζει η ασφάλεια των δημοσιογράφων στην Ελλάδα από τη δολοφονία του 2021 του ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ.
Τον Απρίλιο, ένα σκάνδαλο παρακολούθησης ξέσπασε όταν το ελληνικό μέσο ενημέρωσης Inside Story αποκάλυψε ότι το κινητό του χρηματοοικονομικού και τραπεζικού συντάκτη Θανάση Κουκάκη που εργάζεται για το CNN και άλλα διεθνή μέσα ενημέρωσης, παρακολουθούνταν για τουλάχιστον δέκα εβδομάδες το 2021 χρησιμοποιώντας ένα ελάχιστα γνωστό εργαλείο spyware που ονομάζεται Predator από άγνωστη πηγή.
Αποκαλύφθηκε επίσης ότι παρακολουθήθηκε χωριστά και από την ελληνική υπηρεσία πληροφοριών με τη θολή αιτιολογία της «εθνικής ασφάλειας». Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτήν την υπόθεση, δείτε το θέμα κεφάλαιο για την παρακολούθηση δημοσιογράφων.
Περισσότερες από τις μισές υποθέσεις (58,8%) κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022 ήταν νομικές υποθέσεις.
Σε ένα υπόθεση που πυροδότησε μεγάλες ανησυχίες για την ελευθερία του Τύπου, τον Ιανουάριο, δύο δημοσιογράφοι και δύο εκδότες των οποίων τα μέσα ενημέρωσης είχαν αναφερθεί εκτενώς για το λεγόμενο σκάνδαλο Novartis, κλήθηκαν να καταθέσουν στο Ειδικό Ανώτατο Δικαστήριο αντιμετωπίζοντας πολλαπλές ποινικές κατηγορίες για συνωμοσία, κατάχρηση εξουσίας, δυσφήμιση και παράνομη εκβίαση χρημάτων.
Οι κατηγορίες ενάντια στους Κώστα Βαξεβάνη, Γιάννα Παπαδάκου και Αλέξανδρο Τάρκα, επικρίθηκαν σχετικά με πολιτικά κίνητρα. Τον Ιούνιο του 2022, το Δικαστικό Συμβούλιο του Ανώτατου Δικαστηρίου έκρινε ότι όλες οι κατηγορίες που έγιναν εναντίον των δημοσιογράφων και των εκδοτών ήταν αβάσιμες και αρνήθηκαν να τους παραπέμπψουν στην πλήρη δίκη στο Ειδικό Δικαστήριο.
Ταυτόχρονα, οι στρατηγικές αγωγές κατά της δημόσιας συμμετοχής (SLAPPs) παρέμειναν απειλή για την ερευνητική δημοσιογραφία.
Υψηλές οικονομικές απαιτήσεις από 8.000 € έως 200.000 € υποβλήθηκαν από ιδιώτες και πολιτικούς.
Οι απειλές και η σωματική βία εναντίον δημοσιογράφων από την αστυνομία συνεχίστηκαν και αποτελούν σχεδόν το ένα τέταρτο (23,5%) των περιστατικών που καταγράφηκαν στο MapMF. Τον Ιανουάριο, ο δημοσιογράφος Χρήστος Αβραμίδης δέχτηκε κλωτσιές και ύβρεις από αστυνομικούς όταν κάλυπτε διαδήλωση στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Τον Μάιο, ο ανεξάρτητος φωτορεπόρτερ Ιάσων Ραΐσης έβγαλε μια αμφιλεγόμενη φωτογραφία ενός αστυνομικού σε δίκη υψηλού προφίλ που τον οδήγησε σε πιέσεις και απειλές από την αστυνομία.
Στις παρακολουθούμενες περιπτώσεις περιλαμβάνονται και αυθαίρετες συλλήψεις, όπως π.χ όπως η κράτηση του Νορβηγού φωτογράφου Knut Bry, ο οποίος κρατήθηκε για έξι ημέρες από τις ελληνικές αρχές κατηγορούμενος για κατασκοπεία αφού έβγαλε φωτογραφίες στρατιωτικού σκάφους το νησί της Λέσβου».
Η ειδική αναφορά στο σκάνδαλο των υποκλοπών
Ξεχωριστή αναφορά γίνεται και στο σκάνδαλο των παρακολουθήσεων στην Ελλάδα.
Μάλιστα η αναφορά του MFRR δείχνει να είναι πλήρως ενημερωμένη σχετικά με τις κυβερνητικές κινήσεις στο θέμα, καθώς καταγράφει και τις αρχικές διαψεύσεις της παρακολούθησης Κουκάκη, αλλά και το νομικό τέχνασμα με τον νόμο που απαγόρεψε αναδρομικά στην ΑΔΑΕ να ενημερώνει τους πολίτες των οποίων η παρακολούθηση έχει ολοκληρωθεί χωρίς να βρεθούν ενοχοποιητικά στοιχεία.
Παράλληλα, κάνει μια αναφορά και στον Γρηγόρη Δημητριάδη και τις φερόμενες σχέσεις που είχε με την εταιρεία Intellexa που εμπορεύεται το λογισμικό Predator.
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα, η αναφορά του MFRR αναφέρει:
«Σε μια μεγάλη υπόθεση στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 2022 αποκαλύφθηκε ότι ο χρηματοοικονομικός και τραπεζικός συντάκτης Θανάσης Κουκάκης, ο οποίος εργάζεται για το CNN Greece και άλλα διεθνή μέσα, παρακολουθούνταν για τουλάχιστον δέκα εβδομάδες το καλοκαίρι του 2021 με το εργαλείο παρακολούθησης που ονομάζεται Predator.
Ήταν η πρώτη περίπτωση δημοσιογράφου που αναφέρθηκε να έχει παραβιαστεί το τηλέφωνό του χρησιμοποιώντας τη συγκεκριμένη τεχνολογία.
Οι ερευνητές δεν μπόρεσαν να προσδιορίσουν ποια ήταν η πηγή. Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε την ανάμειξή της. Το εργαλείο αναπτύχθηκε αρχικά από την εταιρεία Cytrox της Βόρειας Μακεδονίας, η οποία εξαγοράστηκε από την Intellexa, μια εταιρεία που πουλά προϊόντα ψηφιακής επιτήρησης στην Ελλάδα και η οποία έχει γραφείο στην Αθήνα.
Ο Γρηγόρης Δημητριάδης, πρώην γενικός γραμματέας και ανιψιός του Πρωθυπουργού, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, είχε δοσοληψίες με την Intellexa.
Μετά την εμφάνιση των αποκαλύψεων, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος είπε ότι ένας ιδιώτης ήταν υπεύθυνο για τη στόχευση του Κουκάκη.
Ωστόσο, μια άδεια για το κακόβουλο λογισμικό φέρεται να κοστίζει 14 εκατομμύρια ευρώ και τέτοια εξελιγμένα εργαλεία πωλούνται συνήθως μόνο σε κρατικές υπηρεσίες. Η ελληνική κυβέρνηση έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν έχει επιχειρηματική σχέση με την Intellexa και δεν χρησιμοποιεί τα προϊόντα της.
Αυτές οι αρνήσεις περιπλέκονται από το γεγονός ότι τον Απρίλιο του 2022 αποκαλύφθηκε ότι ο Κουκάκης είχε τεθεί υπό παρακολούθηση από την Ελληνική Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) πριν από την επίθεση του Predator, τον Μάιο του 2020. Η υπηρεσία είχε τεθεί υπό την άμεση επίβλεψη του γραφείου του Πρωθυπουργού το 2019. Όταν ο Κουκάκης υποψιάστηκε για πρώτη φορά ότι παρακολουθείτο, ζήτησε να το επιβεβαιώσει η Αρχή για την Ασφάλεια και το Απόρρητο των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ).
Αμέσως μετά, η κυβέρνηση άλλαξε τον νόμο που εμποδίζει την ΑΔΑΕ να ενημερώνει αναδρομικά τους πολίτες εάν είχαν παρακολουθηθεί.
Όταν ρωτήθηκε αρχικά για τις υποκλοπές, η κυβέρνηση αρνήθηκε ανάμειξη. Καθώς προστέθηκαν στοιχεία, ο αρχηγός κατασκοπείας της ΕΥΠ, ο οποίος αργότερα παραιτήθηκε, παραδέχτηκε κατά τη διάρκεια μιας κλειστής συνεδρίασης της Βουλής ότι το πρακτορείο είχε παραβιάσει το τηλέφωνο του Κουκάκη για λόγους «εθνικής ασφάλειας».
Δεν δόθηκε καμία εξήγηση σχετικά με το γιατί ένας δημοσιογράφος που ερευνούσε την οικονομική διαφθορά εκείνη την εποχή αποτελούσε απειλή για την εθνική ασφάλεια. Υπάρχουν στοιχεία ότι ένας άλλος ερευνητής ρεπόρτερ, ο Σταύρος Μαλιχούδης, παρακολουθήθηκε από την ΕΥΠ σε σχέση με το ρεπορτάζ του για το προσφυγικό και τη μετανάστευση.
Αυτές οι περιπτώσεις κατέδειξαν τους διαφορετικούς τύπους παρακολούθησης που είναι διαθέσιμοι σε όσους επιθυμούν να στοχοποιήσουν δημοσιογράφους και έχουν οδηγήσει σε πρόσθετες ανησυχίες σχετικά με την επιδείνωση της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα.
Καθώς η Εξεταστική Επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου συνεχίζει την έρευνά της για τη χρήση του Pegasus και άλλων αντίστοιχων λογισμικών κατασκοπείας σε ολόκληρη την ΕΕ, είναι σαφές ότι απαιτούνται μεγαλύτερη διαφάνεια και διασφαλίσεις για την πρόληψη καταχρήσεων της τεχνολογίας κατά δημοσιογράφων και άλλων και για τη ρύθμιση της χρήσης των προηγμένων εργαλείων κυβερνοεπιτήρησης σε ολόκληρη την ΕΕ»
H ελευθερία του Τύπου στις υπόλοιπες χώρες
Σύμφωνα με την έρευνα κατά τους πρώτους έξι μήνες του έτους, καταγράφηκαν 311 παραβιάσεις της ελευθερίας του Τύπου σε 29 χώρες. Σε αυτές εμπλέκονται 552 άτομα ή οντότητες που σχετίζονται με τα μέσα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων, εταιρειών μέσων ενημέρωσης, μελών οικογενειών, δημοσιογράφων και ΜΚΟ που αγωνίζονται για την ελευθερία του Τύπου.
Οι λεκτικές επιθέσεις, συμπεριλαμβανομένων της παρενόχλησης και των απειλών, ήταν οι πιο συνηθισμένοι τύποι παραβιάσεων, αποτελώντας το 39,2% του συνολικού αριθμού επιθέσεων. Ακολούθησαν νομικά επεισόδια (30,9%) και σωματικές επιθέσεις (19,3%). Οι επιθέσεις σε ιδιοκτησία αποτελούσαν το 14,2% των ειδοποιήσεων και το 12,9% των ειδοποιήσεων συνδέονταν με λογοκρισία, όπως η αποκλεισμένη πρόσβαση σε πληροφορίες.
Μεταξύ αυτών των επιθέσεων ήταν η δολοφονία του Güngör Arslan, Διευθύνοντος Συντάκτη της τουρκικής εφημερίδας Ses Kocaeli.
Όσον αφορά τους δράστες, οι ιδιώτες παρέμειναν η κύρια πηγή επιθέσεων σε δημοσιογράφους και εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης (36,3%), ακολουθούμενοι από την αστυνομία και την κρατική ασφάλεια (17,7%) και τους κυβερνητικούς και δημόσιους αξιωματούχους (11,6%).
Όσον αφορά τα πλαίσια στα οποία σημειώθηκαν παραβιάσεις, οι διαδικτυακές και ψηφιακές επιθέσεις αυξήθηκαν σημαντικά (22,8%) ακολουθούμενες από επιθέσεις κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών (22,2%), τις παραβιάσεις σε δικαστήρια (15,1%) και σε δημόσιους χώρους ή στο δρόμο (11,3%).
Διαβάστε ή κατεβάστε ολόκληρη την εξαμηνιαία αναφορά του MFRR:
Πηγή:koutipandoras.gr