Για τα ίχνη που άφησε η οθωμανική κυριαρχία στην Αθήνα μιλάει στο Documento ο δρ Βυζαντινής Αρχαιολογίας Σταύρος Αρβανιτόπουλος λίγο πριν από την ομιλία του στο HUB Events με θέμα «Η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Τουρκοκρατίας στην Αθήνα».
Τα οθωμανικά κτίρια ξεχώριζαν από το υπόλοιπο οικιστικό περιβάλλον της Αθήνας;
Δεν ξεχώριζαν, εκτός από τα τζαμιά, τα οποία έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, π.χ. δεν έχουν αψίδες όπως οι ναοί. Τα υπόλοιπα κοσμικά κτίρια, τα σπίτια, τα ανάκτορα, τα τείχη δεν είχαν σημαντικές διαφορές. Αλλωστε αυτοί που τα έχτιζαν ήταν οι ίδιοι, οι υποταγμένοι Ελληνες, που συνέχισαν να δουλεύουν με τον τρόπο που ήξεραν. Δεν υπάρχει σαφής διαφοροποίηση εκτός από τα τεμένη, που και πάλι η τοιχοποιία σε ερειπωμένα τζαμιά είναι η ίδια. Οι γνώσεις μας περιορίζονται στα κτίσματα του 17ου-19ου αι. Τα παλαιότερα δεν διασώθηκαν.
Ποια είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά οθωμανικά κτίρια που διασώζονται έως σήμερα;
Είναι κτίρια κυρίως γύρω από τη Ρωμαϊκή Αγορά και τη Βιβλιοθήκη του Ανδριανού. Πρόκειται για τα τρία από τα τέσσερα τζαμιά που έχτισαν στην περιοχή. Τα δύο είναι ακέραια: το Φετιχιέ Τζαμί και του Τζισταράκη στην πλατεία Μοναστηρακίου. Σε ερειπιώδη κατάσταση είναι το Κιουτσούκ Τζαμί, το οποίο είναι πάνω από τη Ρωμαϊκή Αγορά και αποκαλύφθηκε όταν έγινε η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων. Υπάρχουν επίσης κατάλοιπα από το Βοεβοδαλίκι στον χώρο της Βιβλιοθήκης του Ανδριανού. Απέναντι από τον Πύργο των Ανέμων –είχε τη χρήση τεκέ για τους δερβίσηδες– διασώζεται η πρόσοψη του μεντρεσέ, του ιεροδιδασκαλείου που είχε οικότροφους φοιτητές. Τα υπόλοιπα είναι κυρίως κατοικίες, όπως του Μπενιζέλου, του Τσερτς στην Πλάκα και άλλα διάσπαρτα μικρά σπίτια.
Γιατί διασώθηκαν τόσο λίγα κτίρια εκείνης της εποχής;
Τα σπίτια είχαν καταστραφεί τα περισσότερα, αδιακρίτως σε ποιον ανήκαν, κατά τη διάρκεια των μαχών. Ο Πιττάκης, που είναι ο πρώτος Ελληνας αρχαιολόγος, μας λέει ότι είχαν καταστραφεί «…όλα πλην εξήκοντα οικιών». Αλλά ούτε αυτά επιβίωσαν, επειδή είτε ανακαινίστηκαν είτε γκρεμίστηκαν για να χτιστούν καινούργια, να ανοιχθούν δρόμοι ή να γίνουν ανασκαφές. Σχεδόν όλα τα σπίτια χάθηκαν στη διάρκεια του πολέμου. Και αυτό δικαιολογεί και το γιατί οι Αθηναίοι από το 1927, όταν έφυγε από την πόλη ο Κιουταχής, επέστρεψαν το 1930 από τα γειτονικά νησιά όπου είχαν καταφύγει. Τα δημόσια κτίρια των Οθωμανών κατεδαφίστηκαν και γιατί θύμιζαν το παλιό καθεστώς, αλλά και επειδή ήταν πάνω στις αρχαιότητες, τις οποίες οι Ελληνες ήθελαν να ανασκάψουν και να αναδείξουν. Τα τζαμιά ωστόσο είχαν στη συνέχεια διάφορες χρήσεις, όπως σχολεία, αποθήκες, φούρνοι για τον στρατό και έτσι διασώθηκαν.
Οι σύγχρονοι Αθηναίοι πώς βλέπουν τον «διάλογο» με αυτό το κομμάτι του παρελθόντος;
Δεν έχουν ιδιαίτερη επαφή με αυτό το κομμάτι της ιστορίας. Οσον αφορά τα κτίρια, μπορεί να αναγνωρίζουν τα τζαμιά λόγω της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής τους, αλλά και πάλι έχουν θολή εικόνα. Αντιμετωπίζουν με μια προκατάληψη την Τουρκοκρατία, τη «φριχτή, σκοτεινή περίοδο». Και τα βυζαντινά χρόνια και τα μεταβυζαντινά τα «έσβησε» ο Διαφωτισμός κάνοντας ένα άλμα 2.500 ετών πίσω. Συνδεθήκαμε με το απώτατο παρελθόν και το ενδιάμεσο δεν υπάρχει καθόλου.
INFO
Δευτέρα 20 Μαρτίου, στις 18:30, στον πολυχώρο The Hub Events (Αλκμήνης 5, Κάτω Πετράλωνα), ελεύθερη είσοδος
