Ο Eρι ντε Λούκα είναι συγγραφέας και ποιητής, φυσιολάτρης και αλπινιστής με πρωτιές στην αγωνιστική αναρρίχηση, ακτιβιστής και αγωνιστής από την εφηβεία του. Γεννήθηκε στη Νάπολη το 1950. Συνιδρυτής της ακροαριστερής οργάνωσης Lotta Continua στα τέλη της δεκαετίας του 1960, βιοπορίστηκε ως εργάτης, οδηγός φορτηγού και οικοδόμος.
Γράφει από παιδί αλλά εκδίδει τα βιβλία του από το 1989. Εχει πια στο ενεργητικό του περισσότερους από 60 τίτλους, ενώ έργα του έχουν μεταφραστεί σε 30 γλώσσες. Το 2009 χαρακτηρίστηκε «συγγραφέας της δεκαετίας» από τον ιταλικό Tύπο και τα έτη 2013 και 2016 του απονεμήθηκε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας.
Για τις ιδέες του βρέθηκε στο εδώλιο του κατηγορουμένου ως υποκινητής δολιοφθοράς, όταν εναντιώθηκε σθεναρά στη διάνοιξη της σήραγγας στην Κοιλάδα της Σούζα για τη λειτουργία της υπερταχείας TAV. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν από καιρό οι ιστορίες του «Η μουσική της θάλασσας» (Περίπλους) και «Τρία άλογα» (Αλεξάνδρεια), ενώ τελευταία ακούμε συχνότερα το όνομά του χάρη στα βιβλία του «Το βάρος της πεταλούδας» (2015), «Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια» (2016) και «Είσαι δικός μου, εσύ» (2017) που μετέφρασε η Aννα Παπασταύρου και κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέλευθος. Το πιο πρόσφατο έργο του, «La natura esposta» (Φύση γυμνή), αναμένεται στα βιβλιοπωλεία το φθινόπωρο.
Τις ιστορίες του τις διαβάζεις απνευστί. Είναι ένας σύγχρονος στοχαστής που γράφει μικρά αριστουργήματα γεμάτα συμβολισμούς. Οπως λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά στο Documento, γράφει γιατί οι λέξεις κάνουν την πραγματικότητα ακριβέστερη.
Τι ήταν αυτό που καθόρισε το γράψιμό σας;
Οι φωνές των γυναικών της Νάπολης. Οπως ιστορούσαν τις εμπειρίες τους από μια ζωή γεμάτη από πολέμους, εκρήξεις ηφαιστείων και φαντάσματα… Ακουγα αυτές τις φωνές μέσα από τους τοίχους και με έκαναν να αντιδράσω με τρόπο φυσικό. Επηρέασαν το σώμα μου. Αυτό είναι το δικό μου «imprinting».
Η λογοτεχνία είναι παιχνίδι, λένε πολλοί λογοτέχνες.
Για μένα είναι ο τρόπος να έχω την καλύτερη παρέα. Είτε ως αναγνώστης είτε ως συγγραφέας.
Από πού προέρχονται οι ιστορίες που γράφετε;
Είναι παλιές ιστορίες που έζησα. Δεν τις επινοώ. Δεν επινοώ πρόσωπα. Για μένα είναι ένας καλός τρόπος να διαιωνίζω το παρελθόν και να «υποχρεώνω» όσους αγάπησα να ξαναβρεθούν μαζί μου. Τις ιστορίες μου μπορεί να τις πει κανείς προφορικά. Οι φράσεις μου δεν έχουν περισσότερη διάρκεια από τον χρόνο που χρειάζεται μια ανάσα για να τις προφέρει.
Η περιπέτειά σας με τις λέξεις ξεκίνησε με τα σταυρόλεξα, όπως γράφετε.
Στα σταυρόλεξα αντιστοιχεί μόνο μία λέξη σε κάθε ορισμό. Εξασκούν στην ακρίβεια. Είναι η καλύτερη σχολή συγγραφής.
Πότε γράψατε την πρώτη σας ιστορία;
Εντεκα χρόνων.
Τη θυμάστε;
Είναι η ιστορία ενός ψαριού. Τα ζώα της Νάπολης ήταν τα περιστέρια και τα ποντίκια. Δεν με ενέπνεαν με τίποτε. Το καλοκαίρι όμως που πήγαινα για διακοπές στο νησί, στην Ισκια, μάθαινα για τη ζωή των ψαριών. Η ιστορία αυτή δεν είναι για ένα ψάρι. Μιλάει το ίδιο το ψάρι. Η επιθυμία μου τότε ήταν να παραμείνω μέσα στην ψυχή αυτού του ψαριού. Μετά την ολοκλήρωση της ιστορίας κατάλαβα ότι είχα βγει. Ετσι έμπαινα και ξανάμπαινα σε άλλες ιστορίες. Σε όλες μιλάει σε πρώτο πρόσωπο ένας αφηγητής. Συνειδητοποίησα ότι σαν συγγραφέας είμαι ένα πλήθος από πολλά εγώ, πολλούς αφηγητές.
Γράφετε: «Είχε και η ζήλια για την ανωτερότητα του ζώου μερτικό». Ποια είναι η ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και στα υπόλοιπα πλάσματα;
Το βρήκα γραμμένο στην Παλαιά Διαθήκη: ξαφνικά ο άνθρωπος έμαθε ότι είναι γυμνός. Είναι το μοναδικό πλάσμα που έχει τη συναίσθηση ότι είναι γυμνό. Αυτή είναι η πρώτη διαφορά. Τα ζώα είναι οι δάσκαλοι στη φύση. Είναι άλλωστε στη Γη πολύ πριν από μας και έχουν μεγαλύτερη εμπειρία! Πάντα είχαν και ζήλια και θαυμασμό για τα ζώα οι άνθρωποι. Εφηύραμε την αεροναυπηγική επειδή ζηλεύαμε τα πουλιά.
Μάθατε αρχαία εβραϊκά, σουαχίλι, γίντις. Τι σας ώθησε σε αυτές τις γλώσσες;
Ο θαυμασμός μου για κάποια κείμενα, για κάποιους συγγραφείς και κάποιους ποιητές. Ηθελα να τους ξετρυπώσω από τη φωλιά τους.
Μεταφράσατε αποσπάσματα από τη Βίβλο.
Την «Εξοδο», τον «Εκκλησιαστή», το «Βιβλίο της Ρουθ» και το «Βιβλίο του Ιωνά» γιατί είναι το μόνο που μιλάει για τη θάλασσα. Σ’ αυτά τα βιβλία βρήκα στο πρωτότυπό τους πώς το εργαλείο της γλώσσας έφτασε στο υψηλότερό του σημείο. Ο λόγος εκείνης της Θεότητας δεν χρησιμεύει στην επικοινωνία, χρησιμεύει στη Δημιουργία. Αυτή ήταν η έλξη μου: ο Λόγος-Δημιουργός.
Πιστεύετε στον Θεό;
Οχι, δεν είμαι πιστός. Τα βιβλία δεν έχουν καμιά σχέση με την πίστη. Γιατί τότε, αλίμονο στους αναλφάβητους!
Υπάρχουν πολιτικοί ηγέτες που θαυμάζετε και εμπιστεύεστε;
Τον πάπα Φραγκίσκο. Σαν πολιτικό. Οχι ως θρησκευτικό ηγέτη.
Τη δεκαετία του ’60 είχατε έντονη πολιτική δράση. Πιστεύετε ότι γεννιούνται επαναστατικά κινήματα σήμερα;
Δεν νομίζω ότι υπάρχουν σήμερα κινήματα που μπορούν να παρασύρουν, να εμπνεύσουν. Εγώ είμαι του περασμένου αιώνα. Του αιώνα των επαναστάσεων. Τότε μια μικρή σπίθα σε έναν τόπο μπορούσε να βάλει φωτιά σε όλο τον κόσμο. Σήμερα οτιδήποτε συμβαίνει σε μια μεριά του κόσμου δεν διαδίδεται. Σαν να έχει χαθεί ένα καλώδιο από την ένωση που μεταβιβάζει τη σπίθα της αλλαγής. Είναι όλα σαν κλειστά κυκλώματα που δεν έχουν επαφή μεταξύ τους. Εχουμε περισσότερες πληροφορίες, όχι όμως πραγματική επικοινωνία.
Τι σημαίνει Αριστερά σήμερα;
Πάντα το ίδιο πράγμα σημαίνει: ισότητα, ελευθερία και αυτό το αίσθημα της αδελφοσύνης. Αλλά η οποιαδήποτε Αριστερά αν δεν βάλει σε εφαρμογή αυτές τις ιδιότητες, δεν είναι Αριστερά.
Υπάρχει σήμερα Αριστερά στην Ευρώπη;
Στην Ισπανία. Οι Podemos.
Παρακολουθείτε την ελληνική κατάσταση;
Αυτό που ξέρω σίγουρα είναι ότι είστε πνιγμένοι από τα χρέη. Αν όμως βάζατε φόρο ένα εκατοστό του ευρώ σε κάθε ελληνική λέξη που χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο, θα ήσασταν οι πιο πλούσιοι από όλους! Οταν ακούω για το ελληνικό χρέος, σκέφτομαι πάντα το χρέος που έχουν όλες οι γλώσσες του κόσμου απέναντι στην ελληνική γλώσσα.
Αγωνίζεστε για τα δικαιώματα του ανθρώπου, συμμετέχετε σε εκστρατείες ανθρωπιστικής βοήθειας. Ποια είναι τα άμεσα σχέδιά σας;
Είμαι ένας πολίτης που συμμετέχω στην κοινωνική ζωή. Δεν έχω σχέδια. Εξαρτώνται όλα από τον τρόπο που ο κόσμος, έξω από μένα, με επηρεάζει. Υπάρχουν πράγματα μερικές φορές που με πιάνουν από τον γιακά και πρέπει να συμμετάσχω.
Το πρόσφατο βιβλίο σας, «La natura esposta», το περιμένουμε στην Ελλάδα το φθινόπωρο. Τι αφορά;
Είναι η ιστορία ενός γλύπτη που έχει κληθεί να αποκαταστήσει ένα μαρμάρινο άγαλμα γυμνού Εσταυρωμένου στην αρχική του μορφή, καθώς σε αυτό έπειτα από διάταγμα της Συνόδου του Τρέντο το 1545 για την απαγόρευση του γυμνού στα έργα τέχνης είχε προστεθεί πάνω του ένα ρούχο. Ο ίδιος άνθρωπος, παράλληλα, βοηθά μετανάστες να περάσουν στην Ιταλία παράνομα από το βουνό.
Γράφετε αυτόν τον καιρό;
Αυτήν τη στιγμή όχι. Τώρα θα κυκλοφορήσει στην Ιταλία η ιστορία που έγραψα από την εμπειρία μου πριν από ένα μήνα σε ένα καράβι με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα στο Λιβυκό Πέλαγος για 15 μέρες όπου βοηθήσαμε 800 ναυαγούς από την Αφρική.
Τι μπορούν να κάνουν οι λέξεις; Πόσο επηρεάζει ένας συγγραφέας την κοινωνία;
Οι λέξεις καθιστούν την πραγματικότητα ακριβέστερη. Είναι σαν να βάζεις γυαλιά στη μύτη σου για να δεις τα πράγματα με περισσότερη σαφήνεια. Κάποιος που ασχολείται με τις λέξεις είτε μιλάει για αυτούς που δεν έχουν φωνή είτε για αυτούς που δεν μπορούν να ακουστούν. Και αυτό είναι μια ελευθερία που πρέπει να εξαπλωθεί.
Για μία λέξη βρεθήκατε προ καιρού στο εδώλιο του κατηγορούμενου, προκαλώντας μάλιστα διεθνή κινητοποίηση για την ελευθερία της έκφρασης. Απαλλαχτήκατε. Αισθάνεστε δικαιωμένος;
Αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι αυτά που λέω να ταιριάζουν με αυτά που κάνω. Εφόσον ήθελα να εναντιωθώ στο συγκεκριμένο τόσο καταστροφικό έργο για το περιβάλλον στην Κοιλάδα της Σούζα έπρεπε να το κάνω με πράξεις. Αθωώθηκα αλλά και να είχα καταδικαστεί θα ήταν το ίδιο. Αν και αυτοί συνεχίζουν το έργο, όπως και ο αγώνας εδώ και 20 χρόνια όσων εναντιώνονται και έχουν καταφέρει να το σαμποτάρουν πολλές φορές.
Εχει αξία ο αγώνας ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα;
Βεβαίως. Αυτή είναι η σχολή της δημοκρατίας.
Στο βιβλίο σας «Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια» επαναλαμβάνεται συχνά τη φράση: «Λέγε, μη σπαταλάς χρόνο». Ποια είναι η σχέση σας με τον χρόνο;
Δεν βιάζομαι. Μια φράση του Μεξικανού συγγραφέα Χουάν Ρούλφο λέει: «Η βιασύνη είναι το βλακώδες φορμά του χρόνου».
Κάποιοι άνθρωποι έχουν έρθει σ’ αυτόν τον κόσμο για να παραμείνουν πολύ…
Τίποτε από αυτά που κάνουμε εμείς δεν μένει εδώ.
Τι μένει;
Πιο πολύ και από τα γραπτά που έχουν τυπωθεί, οι λέξεις των ανθρώπων όταν τις πρόφεραν…
INFO: Ο Ερι ντε Λούκα βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη προσκεκλημένος στη 14η Διεθνή Εκθεση Βιβλίου. Ευχαριστούμε για τη διερμηνεία στη συνάντηση που είχαμε μαζί του τη μεταφράστριά του στην Ελλάδα Αννα Παπασταύρου, καθώς και για την άδειά τους να δημοσιεύσουμε το παραπάνω ανέκδοτο στα ελληνικά ποίημά του που απήγγειλαν από κοινού στις δύο γλώσσες το περασμένο Σάββατο στη ΔΕΒΘ. Ο Ντε Λούκα έγραψε αυτό το ποίημα ύστερα από εκδήλωση μνήμης στα θύματα ενός ναυαγίου στη Λαμπεντούζα, όπου πηγαίνει τακτικά τα τελευταία χρόνια, και όπως μας περιέγραψε «αντί λουλούδια πετάξαμε αλάτι στη θάλασσα, γιατί αυτή είναι μια πληγή που δεν μπορεί να κλείσει»