Οι δύο ηθοποιοί μιλούν στο Docville και την Αφροδίτη Ερμίδη με αφορμή την παράσταση «Ρίττερ, Ντένε, Φος» του Τόµας Μπέρνχαρτ
Ηταν ο Τόµας Μπέρνχαρτ µισάνθρωπος; Ισως. Απεχθανόταν τους συµπατριώτες του Αυστριακούς; Σίγουρα. Σιχαινόταν τους ηθοποιούς; Ετσι δήλωνε. Απέρριπτε κάθε µικροαστική νόρµα; Το επιβεβαίωνε σε κάθε του δηµόσια εµφάνιση. Ωστόσο αυτές οι ιδιαίτερες εκφάνσεις της προσωπικότητας και της γραφής του δεν τον εµπόδισαν να καθιερωθεί ως ένας από τους σηµαντικότερους γερµανόφωνους θεατρικούς συγγραφείς της µεταπολεµικής εποχής.
Το θεατρικό «Ρίττερ, Ντένε, Φος» (δεν είναι τα ονόµατα των ρόλων όπως κάποιος θα περίµενε –όχι από τον Μπέρνχαρτ!–, αλλά τα επώνυµα των ηθοποιών για τους οποίους έγραψε το έργο το 1984) ανεβάζει η σκηνοθέτιδα Μαρία Πρωτόπαππα στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν. Οι δυο αδερφές αναµένουν τον επί χρόνια έγκλειστο σε ψυχιατρείο αδερφό τους. Οµως η βραδιά θα ξετυλίξει τα ενδοοικογενειακά και κοινωνικά τους αδιέξοδα. Συνάντησα τους δύο ηθοποιούς µετά την πρόβα τους στο Υπόγειο –έναν site specific χώρο– για να στηθεί το ανθρωποφαγικό τρίο των αδερφών.
Είναι η πρώτη φορά και για τους δυο σας που µπαίνετε στον σκοτεινό κόσµο του Τόµας Μπέρνχαρτ. Πόσο εύκολη ήταν η συµπόρευση µε τα κείµενά του και συγκεκριµένα µε το εν λόγω έργο;
Στεφανία Γουλιώτη: Aκόµη και το ίδιο το κείµενό του έχει ιδιοµορφίες: δεν έχει κανένα σηµείο στίξης! Σε συγκεκριµένα σηµεία για κάποιον λόγο αλλάζει η φράση, ενώ κάποια άλλα είναι bold. Από τη µία σου δίνει µια ελευθερία µε την απουσία στίξης, από την άλλη σου δίνει σηµαδούρες για να κολυµπάς. Ηταν και ο ίδιος αντιφατικός, τρόλαρε τον εαυτό του· ακόµη και οι µελετητές του δεν καταλάβαιναν πότε ειρωνευόταν. Είναι λίγο χαώδης. Στο συγκεκριµένο έργο βλέπουµε τρεις ανθρώπους εγκλωβισµένους στον πλούτο τους, εξαρτώµενους ο ένας από τον άλλο αλλά σε βαθµό µισανθρωπίας.
Αργύρης Ξάφης: Ο λόγος του Μπέρνχαρτ δεν είναι ρεαλιστικός. Χρησιµοποιεί έναν πολύ φτιαχτό λόγο. Οµως αφήνει χώρο για την ποίηση – όχι µόνο αυτήν που κριτικάρει και καταδεικνύει αλλά την ποίηση της επιλογής µιας καλύτερη ζωής που ενδεχοµένως δεν έχεις ζήσει. Κάνουµε την κλασική δουλειά του ηθοποιού: αναλαµβάνουµε εµείς να το ζήσουµε για εσάς, για να ξέρετε προς τα πού να µην πάτε. Είναι τροµακτικά έξυπνα γραµµένο. Προτού δουλέψω πάνω σε έργο του δεν πήγαινα τον Μπέρνχαρτ. Ηταν ένας αλαζόνας κακοπροαίρετος, ο οποίος µισούσε τους ηθοποιούς.
Διαβάστε επίσης: Συνέντευξη του Ορφέα Αυγουστίδη στο Docville του Documento
Στ.Γ.: Το έργο έχει πολλά δάνεια. Από την εποχή και από τους ανθρώπους που συναναστρεφόταν ο συγγραφέας και είναι µπλέξιµο. Εάν πας να εξηγήσεις λογικά όλες του τις εµπνεύσεις, δεν βγάζεις άκρη. Καλύτερα να το αντιµετωπίσεις σαν έναν κόσµο στον οποίο παρελαύνουν η Μαρλένε Ντίτριχ, η οικογένεια Βόρινγκερ, ο Βίτγκενσταϊν, ο Χίτλερ. Μόνο έτσι θα µαγευτείς· εάν πας µε τη µελέτη, θα χαθείς.
Α.Ξ.: Προσωπικά θα διαφοροποιηθώ. O ρόλος που υποδύοµαι, ο Λούντβιχ, ήταν ιστορικό πρόσωπο, ο περίφηµος φιλόσοφος της λογικής Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν. Ενώ είχε τροµερά προβλήµατα επικοινωνίας µε τους ανθρώπους, ό,τι έγραψε σχετιζόταν µε αυτό. Αν και είχε εποπτεία των µαθηµατικών, της γεωµετρίας, της αρχιτεκτονικής, είχε αφεθεί στην τρέλα. Ζούσε οικειοθελώς σε ψυχιατρείο στη Νορβηγία. Προερχόταν από ενδεκαµελή οικογένεια από την οποία επέζησαν εκείνος και δύο αδερφές του. Ηταν µάλιστα ζάπλουτοι. Οχι πλούσιοι, τέσσερα levels πάνω από αυτό. Μια οικογένεια-µύθος, αρκετά εσωστρεφής και κλειστή. Μισούσαν την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Με τις αδερφές του διατηρούσαν µοναδική σχέση εξάρτησης. Η φράση που για εµένα περιγράφει πολύ καλά τη σχέση τους είναι «η περιουσία που έπεσε στα χέρια µας (όταν πέθαναν οι γονείς τους) έκανε όλους τους άλλους άχρηστους». Ενώ από τη µία έχουν την ανάγκη συναναστροφής, από την άλλη η µεγάλη τους αλαζονεία δεν τους το επιτρέπει. Και µεταξύ τους ακόµη θα προτιµούσαν ο ένας να έχει φάει τον άλλο.
Σε πρώτο επίπεδο βλέπουµε µια παθογενή οικογένεια αποτελούµενη από µέλη ηθικά και πνευµατικά κατεστραµµένα. Σε δεύτερο επίπεδο το έργο θα µπορούσε να διαβαστεί σαν αλληγορία για την ανοχή των Αυστριακών απέναντι στο ναζιστικό καθεστώς;
Στ.Γ.: Νοµίζω ότι αυτό τον κινητοποιεί. Μοιάζει να είναι η αφετηρία του αλλά δεν καταλήγει σε αυτό. Εχει αδήριτη ανάγκη να δηµιουργήσει τρεις χαρακτήρες οι οποίοι να εµφανίζονται σαν να είναι η γλίτσα της Αυστρίας. Κάποια στιγµή η µεγάλη αδερφή προσπαθεί να µπουκώσει τον Βίκτορ για να τον σταµατήσει να µιλάει, ουσιαστικά να τον σταµατήσει να υπάρχει. Αυτό συνέβαινε στην Αυστρία: κανείς δεν µπορούσε να µιλήσει, εξού και η υποταγή τους στον ναζισµό. Μπουκώνονταν από αγαθά, από πλούτο.
Είστε και οι δύο καλλιτέχνες που δεν έχουν δηλώσει δηµοσίως τα πολιτικά πιστεύω τους. Ωστόσο νιώθω ότι το κάνετε µέσα από την επιλογή της εκάστοτε δουλειάς σας.
Στ.Γ.: Πολιτικά δεν µπορείς να κρυφτείς. Εάν µας δεις στο θέατρο, καθένας θα καταλάβει ότι αυτό είναι µια στάση. Οι άνθρωποι που επιλέγουµε να δουλεύουµε µαζί τους, µε τι σεβασµό ακούµε τον άλλο. Είµαστε µια µικρή κοινωνία µε ρόλους και πολύ συγκεκριµένες ιεραρχίες. Οταν όµως γίνεται προσπάθεια να το καλουπώσεις αυτό, µε θυµώνει πολύ. Είναι σαν να µην επιτρέπεται να ανήκεις πουθενά. Θεωρείσαι απολιτίκ. Ας πούµε, το γεγονός ότι ο Αργύρης ασχολείται πολύ µε τα ζητήµατα των ηθοποιών είναι πολιτική. Αλλά υπάρχει τροµερή καχυποψία και αµέσως σχολιάζουν: «Πού ανήκει τώρα αυτός; Τι εξυπηρετεί;». Ο κόσµος έχει ανάγκη να σε κατηγοριοποιήσει για να νιώσει ασφάλεια.
Α.Ξ.: Κατά τη γνώµη µου η τέχνη δεν είναι φτιαγµένη για να κάνει κατάληψη στην κοινωνία ουρλιάζοντας και δείχνοντας τον εαυτό της.
Διαβάστε επίσης: Δημήτρης Ήμελλος: «Στο θέατρο δεν υπάρχει θεατής αλλά αυτόπτης μάρτυρας»
Στ.Γ.: Το βασικό χαρακτηριστικό που έχει η τέχνη είναι να σου αφήνει ανοιχτά πεδία για να είσαι ενεργητικός στη σκέψη απέναντι στα πράγµατα. Να σε αφυπνίσει και να µη δέχεσαι τίποτε ως δεδοµένο· αυτό είναι πολιτική θέση. Ο καλλιτέχνης έχει αυτή την ιδιότητα. Αλλά ο ηθοποιός –εδώ ίσως διαφωνήσει ο Αργύρης– δεν πιστεύω ότι είναι δηµιουργός. ∆ανείζει το σώµα του, το είναι του και πρέπει να ξεχάσει τον εαυτό του. Οσο καλύτερα το κάνει χωρίς να προτάσσει τη δική του άποψη τόσο θα πετύχει να γεννηθεί κάτι σ’ εσένα που τον παρακολουθείς.
Α.Ξ.: ∆εν πιστεύω ότι διαφωνώ σε αυτό που λες. Αλλά έχει να κάνει µε τον λόγο για τον οποίο ο καθένας κάνει αυτήν τη δουλειά.
Αλήθεια, γιατί κάνετε αυτήν τη δουλειά;
Α.Ξ.: Άκου την απατεώνισσα τι ρώτησε! Σιγά µην το απαντήσουµε τώρα. Αυτή θα είναι η τελευταία µας φράση προτού πεθάνουµε! Στον τάφο µου θα το γράφει (γέλια).
Στ.Γ.: Κι αν το καταλάβει κανείς έτσι όπως θα το πεις (γέλια)!
Βιοπορίζεστε από το επάγγελµα ή το ασκείτε λόγω… τρέλας;
Α.Ξ.: Ταυτόχρονα διδάσκουµε, κλείνουµε ασταµάτητα δουλειές, αλλιώς θα δουλεύουµε µόνο τρεις µήνες τον χρόνο. Οι µισθοί δεν είναι καλοί και εάν το διαιρέσεις µε τον χρόνο των προβών δεν θέλεις να ξέρεις πόσο βγαίνει. Το είχα υπολογίσει παλιότερα σε ένα θέατρο: 0,17 ευρώ την ώρα! Στην κρίση γεννήθηκαν πολλοί ηθοποιοί… πολλά θέατρα, γιατί πια είναι φτηνό να κάνεις θέατρο. Απελευθερώθηκαν τα εργασιακά, οι χώροι έγιναν φτηνοί. Ηταν εύκολο να κανείς µια παραγωγή.
Στ.Γ.: Για εµένα είναι εξοργιστικό ότι δεν πληρώνονται οι πρόβες. Εµείς το φάγαµε αυτό, αλλά τα νέα παιδιά; Αφού δεν µου αφήνεις χρόνο για να κάνω και άλλη δουλειά, από τι θα ζήσω; Και βλέπουµε και το άλλο: σε υπερπαραγωγές να µην πληρώνονται οι ηθοποιοί. Στέκονται στο γεγονός ότι είναι µια καύλα αυτό το επάγγελµα.
Α.Ξ.: Εγώ θα τονίσω και ότι πλέον υπάρχουν πάρα πολλοί ηθοποιοί. Οσο και να τους αγαπάω και να έχω σχέση µε τους νέους, υπάρχει εκµετάλλευση από ένα σύστηµα δραµατικών σχολών που τους παίρνουν τα δίδακτρα και τους πετάνε σε µια αγορά στην οποία δουλεύουν απλήρωτοι. Ουσιαστικά έχουν άγνοια του τι σηµαίνει να είσαι ηθοποιός και τι προσωπικό κόστος έχει. Απαιτεί κόπο και αφοσίωση. Κατά τη γνώµη µου δεν πρέπει να υπάρχουν τόσο πολλές δραµατικές σχολές και τα στάνταρ τους πρέπει να ανέβουν πολύ.
INF0
«Ρίττερ, Ντένε, Φος» του Τόμας Μπέρνχαρτ, σε σκηνοθεσία Μαρίας Πρωτόπαππα. Ερμηνεύουν: Λουκία Μιχαλοπούλου, Στεφανία Γουλιώτη, Αργύρης Ξάφης.
Υπόγειο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν έως τις 12 Ιανουαρίου 2020