Συνέντευξη με τις «Τρεις αδελφές»: Καριοφυλλιά Καραμπέτη, Αθηνά Μαξίμου και Μαρία Κεχαγιόγλου
Ένας αδρανής κόσµος, ένας κόσµος που στρέφεται στο παρελθόν ή διακτινίζεται στο µέλλον αποφεύγοντας το παρόν: αυτός είναι ο κόσµος των «Τριών αδελφών» του Αντόν Τσέχωφ που σκηνοθετεί ο ∆ηµήτρης Καραντζάς στο Θέατρο Βεάκη. Η Όλγα, η Μάσα και η Ιρίνα –Καρυοφυλλιά Καραµπέτη, Μαρία Κεχαγιόγλου και Αθηνά Μαξίµου– µιλούν για το έργο που στην πραγµατικότητα είναι ένας χορικός θρήνος για την απουσία της ζωής στον ενεστώτα χρόνο.
«Ένα έργο τέχνης θα πρέπει να εκφράζει µια µεγάλη ιδέα» συνήθιζε να λέει ο Τσέχωφ. Ποια είναι η µεγάλη ιδέα που περικλείουν οι «Τρεις αδελφές»;
Kαρυοφυλλιά Καραµπέτη: Ένα από τα θέµατα του έργου είναι η έννοια της µαταίωσης της ύπαρξης, των ελπίδων και των προσδοκιών. Οχι µόνο των τριών αδερφών αλλά και όλων των χαρακτήρων του έργου, δεδοµένου ότι βουλιάζουν στο τέλµα µιας ζωής στην επαρχία που δεν καλύπτει τις ανάγκες που έχουν για τη ζωή, για τον έρωτα, για ένα καλύτερο µέλλον. Από την άλλη υπάρχει τεράστια αδράνεια. Ενώ όλοι επιθυµούν καλύτερο µέλλον, δεν κάνουν τίποτε για να πραγµατοποιηθεί αυτή η προσδοκία. Ακόµη και όταν υπάρχει επιθυµία για δουλειά –ένας τρόπος για να νοηµατοδοτηθεί η ύπαρξη–, έρχεται η στιγµή που το µόνο που προσφέρει η εργασία είναι τεράστια κόπωση και τίποτε άλλο. Επίσης, υπάρχει το ασύλληπτο του έρωτα: κάποιοι ερωτεύονται τους λάθος ανθρώπους ή σε λανθασµένο τάιµινγκ. Στο τέλος το µόνο που οι ηρωίδες του Τσέχωφ µπορούν να εκφράσουν ως ελπίδα είναι ότι τουλάχιστον οι ζωές αυτές που ζουν –που και αυτές θα τις πάρει το πέρασµα του χρόνου, ο θάνατος– αν δεν έχουν κάποιο νόηµα για τις ίδιες, ίσως να έχουν για τις επερχόµενες γενιές.
Αθηνά Μαξίµου: Στο έργο επαναλαµβάνεται η ερώτηση «τι νόηµα έχουν όλα αυτά;». Καθώς υπάρχει αυτή η αγωνία να βρει κανείς το νόηµα, ξεχνάει να ζήσει. Αυτός νοµίζω πως είναι ο βασικός πυρήνας: τι νόηµα έχει η ζωή.
Ο Δηµήτρης Καραντζάς κάνει µια µεγάλη πραγµατολογική και ηλικιακή ανατροπή δυσχεραίνοντας ακόµη περισσότερο την κατάσταση των ηρωίδων, γιατί αλλιώς αντιµετωπίζεις το τέλµα στην ηλικία των 30 και αλλιώς σε µεγαλύτερες ηλικίες.
Καριοφυλλιά Καραμπέτη: Είµαστε τρεις ερµηνεύτριες που απέχουµε ηλικιακά από την ηλικία των 20-28 χρόνων των ηρωίδων στην πρώτη πράξη. Η παράσταση ξεκινά σε έναν άδειο χώρο όπου τα σώµατα αυτών των τριών αδερφών θαρρείς και έχουν βγάλει ρίζες και σταδιακά υπάρχει µια προσπάθεια και από τις τρεις τους να γεµίσουν αυτό το κενό της ύπαρξής τους αναβιώνοντας την εποχή εκείνη που ακόµη υπήρχαν ελπίδα και προσδοκίες. Γεµίζουν τον χώρο µε µνήµες, αντικείµενα, άλλους ανθρώπους. Μέχρι που στο τέλος ασφυκτιούν και εγκλωβίζονται µε χειρότερο τρόπο. Σχεδόν δεν µπορούν να κινηθούν υπό το βάρος αυτών των πραγµάτων που συµβολίζουν το φορτίο της ζωής όλων µας.
Μαρία Κεχαγιόγλου: Θα µπορούσαµε να πούµε ότι αυτό που τις κινεί να επιστρέφουν σε παλιότερη ηλικιακή φάση είναι η φράση του Βερσίνιν «πώς θα ήταν αν η µία ζωή που έζησα ήταν το προσχέδιο και µια δεύτερη ευκαιρία ήταν το τελικό κείµενο;». Υπάρχει περίπτωση να άλλαζε κάτι αν το ξαναζούσα; Φυσικά δεν αλλάζει, αλλά αυτό το ερώτηµα είναι ζωτικό γι’ αυτές τις τρεις γυναίκες. Ας ξαναδούµε τα πράγµατα από την αρχή: αν ξαναζούσαµε, θα υπήρχε η δυνατότητα κάτι να µετατοπιστεί; Ισως εδώ εδράζεται η συγκεκριµένη σκηνοθετική σύλληψη.
Στην πραγµατικότητα ο Καραντζάς προτείνει ένα τοπίο άχρονο και άτοπο αλλά η προσπάθεια των τριών ηρωίδων είναι να προσδιορίσουν τον χρόνο και τον τόπο· µε άλλα λόγια το δικό τους στίγµα στη ροή της ιστορίας. Αυτή η προσπάθεια όµως καταλήγει χωρίς αποτέλεσµα.
Αθηνά Μαξίμου: Είναι σισύφεια.
Καριοφυλλιά Καραμπέτη: Στο τέλος και πάλι έρχονται αντιµέτωπες µε την αρχική κατάσταση. Υπάρχει ξανά εγκλωβισµός, ξανά ενταφιασµός. Βέβαια καταβάλλουν µια προσπάθεια κάποια στιγµή να βγουν από τον εσωτερικό χώρο σε έναν εξωτερικό –που συµβολίζει την ουτοπία της Μόσχας–, ένα φωτεινό τοπίο, κατάλευκο, φωτισµένο, µια φαντασίωση, αλλά στο τέλος πάλι οι πόρτες κλείνουν στο πρόσωπό τους και οι ίδιες εγκιβωτίζονται ξανά µέσα στη φυλακή τους, η οποία είναι η φυλακή της ίδιας της ύπαρξής τους/µας.
Αθηνά Μαξίμου: Αυτό όµως δεν παύει –όσο κι αν όλο αυτό προκαλεί πληγές και δηµιουργεί ακυρώσεις– να τρέφει τη βαθιά τους ανάγκη και επιµονή να πάρουν τη ζωή τους από την αρχή, µε την πίστη ότι µπορεί κάτι να συµβεί.
Καριοφυλλιά Καραμπέτη: Το νόηµα τελικά µπορεί να υπάρχει στο µέλλον, στις ζωές των άλλων ανθρώπων.
Εσείς, κ. Καραµπέτη, είχατε παίξει και στο παρελθόν στις «Τρεις αδελφές».
Καριοφυλλιά Καραμπέτη: Το σπουδαίο αυτό έργο του Τσέχωφ είναι ένα από τα αγαπηµένα µου στο παγκόσµιο ρεπερτόριο. Ακουµπά βαθιές χορδές της ψυχής µου. Το είχα παίξει και παλιότερα, την περίοδο 1989-90, σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη. Τότε έπαιζα τη Μάσα στην κατάλληλη ηλικία (γέλια). Ο Τσέχωφ είναι ο ποιητής της καθηµερινότητας, αγγίζει την ψυχή των καθηµερινών ανθρώπων. Και είµαι σίγουρη ότι όλοι οι θεατές µε κάποιον ή µε κάποια κατάσταση θα ταυτιστούν και µέσα από αυτή την τρυφερότητα µε την οποία αντιµετωπίζει ο δραµατουργός τους ανθρώπους θα µαλακώσει, θα γλυκάνει η ψυχή τους. Το κείµενο του Τσέχωφ σου δίνει την ελευθερία και την ευκαιρία να στοχαστείς πάνω στα ανθρώπινα, να αγαπήσεις τους ανθρώπους, να κατανοήσεις τα κίνητρά τους και τον ίδιο σου τον εαυτό. Ολο αυτό το ταξίδι τρυφερεύει την ψυχή σου.
Αφού σε γεµίσει απελπισία, βέβαια. Είναι το µόνο έργο από τα τρία βασικά της δραµατουργίας του («Ο γλάρος», «Ο θείος Βάνιας» και «Τρεις αδελφές») που ο ίδιος ο Τσέχωφ έχει χαρακτηρίσει δράµα.
Μαρία Κεχαγιόγλου: Ναι, ισχύει. Οι ήρωες όµως έχουν και µια γελοία πλευρά, όπως όλοι οι άνθρωποι. Και αυτό βοηθάει τον θεατή να µπει στη διαδικασία της ταύτισης. Βλέπω ότι δεν είµαι µόνο εγώ που µπορεί να είµαι γελοίος, ποταπός, µικροπρεπής, που µπορεί να έχω αρνητικές πλευρές ή να µην τα καταφέρνω. Αυτό είναι κοινός τόπος, µας αφορά όλους. Η στόχευση του θεάτρου είναι αυτή: να βλέπεις ότι δεν είσαι µόνος σου. Τα προβλήµατα που αντιµετωπίζεις εσύ είναι κοινά για όλους.
Η αριστοκρατία και η µεγαλοαστική τάξη του Τσέχωφ σβήνουν απελπισµένες στο τέλµα τους. Και η ζωτική δύναµη που προβάλλει µέσα από τις «Τρεις αδελφές» είναι η Νατάσα, η γυναίκα του Αντρέι, εκπρόσωπος της µεσαίας τάξης. Εχει ταξική ανάγνωση το έργο του Τσέχωφ;
Καριοφυλλιά Καραμπέτη: Κοιτάξτε, ο Τσέχωφ αντιλαµβανόταν τα µηνύµατα των καιρών και έβλεπε τις µεγάλες αλλαγές που έρχονταν. Το έργο είναι γραµµένο µόλις πέντε χρόνια πριν από την επανάσταση του 1905 και 17 από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Υπάρχει στο έργο συνεχώς αυτή η αναφορά στον καινούργιο κόσµο που έρχεται, τον καινούργιο άνθρωπο, στην καινούργια κοινωνία. Εµείς ερχόµαστε 100 χρόνια µετά τις επαναστάσεις και βιώνουµε τη διάψευση αυτών των ελπίδων. Οπότε έχουµε να κάνουµε και µια επιπλέον δουλειά: πέρα από την ατοµική µαταίωση έχουµε να κάνουµε και µε µια µεγάλη κοινωνική και πολιτική µαταίωση.
Αθηνά Μαξίμου: Ο Τσέχωφ δεν είναι όπως ο Γκόρκι, ένας συγγραφέας πολιτικοποιηµένος. Αγαπάει τον µουζίκο του αλλά αγαπάει και την αριστοκρατία. ∆εν θα πει «αυτό είναι σωστό», «αυτό είναι λάθος», «έτσι πρέπει να ζούµε και το άλλο πρέπει να καταστραφεί». Αναφέρεται περισσότερο στο τι κάνουµε για να µπορούµε να πούµε ότι είµαστε ευτυχισµένοι. Οι «Τρεις αδελφές» είναι µια ψυχική τραγωδία που υπονοεί ότι πάντα θα είµαστε ελλιπείς και µισοί, ανεξαρτήτως της τάξης στην οποία ανήκουµε.
Καριοφυλλιά Καραμπέτη: Και στην απέναντι µεριά έχουµε τη Νατάσα, που έρχεται από χαµηλότερα κοινωνικά στρώµατα αλλά είναι ένας από τους πιο χυδαίους χαρακτήρες του παγκόσµιου ρεπερτορίου. ∆εν εναποθέτει εκεί τις ελπίδες του.
Οι τρεις αδερφές πιστεύουν κάπου;
Αθηνά Μαξίμου: Ναι, στη Μόσχα!
Σε µια χίµαιρα δηλαδή;
Καριοφυλλιά Καραμπέτη: Σε µια ουτοπία.
Αθηνά Μαξίμου: Πιστεύουν στον έρωτα. Και ο έρωτας είναι η διαδικασία αναζήτησης της ευτυχίας. Ασχετα αν κάθε φορά σπας τα µούτρα σου. Φυσικά δεν µιλάω µόνο για τον έρωτα για έναν άνθρωπο· µπορεί να είναι γι’ αυτό που κάνεις, για την αποστολή που εκπληρώνεις στη διάρκεια της ζωής σου. Είναι τελικά ο έρωτας για την ίδια τη ζωή.
Συνήθως όµως η συνθήκη του έρωτα δεν οδηγεί στην ευτυχία.
Μαρία Κεχαγιόγλου: Τι λέτε; Προτού µαταιωθείς…
Καριοφυλλιά Καραμπέτη: …είσαι ο ευτυχέστερος των θνητών.
Αθηνά Μαξίμου: Εξαρτάται και από το είδος των ερωτικών εµπειριών που έχει καθένας. Αν ήταν τυχερός να ζήσει έναν πλήρη έρωτα.
INFO
Θέατρο Βεάκη
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Παίζουν: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Αιμίλιος Χειλάκης, Αθηνά Μαξίμου, Μαρία Κεχαγιόγλου, Ορφέας Αυγουστίδης, Δημήτρης Πιατάς