Η Λίνα Μενδώνη, οι αδιαφανείς διαδικασίες του «επαναπατρισμού» της συλλογής Στερν, ένα «ίδρυμα» και δύο ιδιωτικά μουσεία.
Κυβέρνηση αρχαιοκάπηλων ή κυβέρνηση που αβαντάρει τους αρχαιοκάπηλους και καλύπτει µε προστατευτικό πέπλο τους αποδέκτες προϊόντων λαθρανασκαφών και αρχαιοκαπηλίας; Πλέον –και περιµένοντας ακόµη (!) το πόθεν έσχες της αρχαιολογικής συλλογής της οικογένειας Μητσοτάκη– µπορείτε να επιλέξετε άφοβα και τα δύο. Με την ψήφιση της κύρωσης της συµφωνίας του «επαναπατρισµού» 161 κυκλαδικών ειδωλίων της συλλογής του Λέοναρντ Στερν η κυβέρνηση κέρδισε επαξίως και τους δύο χαρακτηρισµούς.
Ο ανέφελος κόσµος ενός πολυεκατοµµυριούχου
Ο Νεοϋορκέζος Λέοναρντ Στερν, ο πολυεκατοµµυριούχος επιχειρηµατίας που δραστηριοποιείται στον χώρο του real estate, έχει ένα χόµπι – ή τουλάχιστον ένα από τα χόµπι του αφορά το ελληνικό υπουργείο Πολιτισµού και τις υπηρεσίες του. Θαµπωµένος από το αρχαιοελληνικό κάλλος, είναι µανιώδης συλλέκτης αρχαιοτήτων. Η υπουργός έχει κάθε δικαίωµα να νιώθει ιερή συγκίνηση που ένας «αλλότριος» έχει µαγευτεί από την αρχαιοελληνική τέχνη. Ως θεσµικό πρόσωπο όµως έχει την υποχρέωση να πυροδοτήσει τη διαδικασία ώστε να ελεγχθούν τα 161 κυκλαδικά ειδώλια προκειµένου να διαπιστωθεί εάν αυτά ή κάποια από αυτά αποτελούν προϊόντα παράνοµης διακίνησης. Τι έκανε η υπουργός Πολιτισµού µε τη σύµφωνη γνώµη του προϊσταµένου της Κυριάκου Μητσοτάκη;
Την προπερασµένη Πέµπτη κατατέθηκε σχέδιο νόµου στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων, το οποίο την περασµένη Πέµπτη έφτασε στην ολοµέλεια της Βουλής προς ψήφιση. Πώς έχει η υπόθεση; Εδώ και περίπου δυόµισι χρόνια το γραφείο της υπουργού Πολιτισµού έχει ξεκινήσει την επαφή µε την πλευρά του Νεοϋορκέζου συλλέκτη εν κρυπτώ και αποκλείοντας τις αρµόδιες υπηρεσίες του υπουργείου.
Κι εδώ προκύπτουν τα πρώτα ερωτήµατα. Για ποιο λόγο εν κρυπτώ; Γιατί η Λίνα Μενδώνη δεν ενηµέρωσε, ως όφειλε, για τη διαδικασία διαπραγµάτευσης; Ποιος έκανε το πρώτο βήµα; Ο Λέοναρντ Στερν νιώθοντας πίεση από την πλευρά της εισαγγελίας της Νέας Υόρκης ή το ΥΠΠΟΑ (το δεύτερο ενδεχόµενο είναι σχεδόν αδύνατο σύµφωνα µε την επιχειρηµατολογία που ανέπτυξε η υπουργός, η οποία δήλωσε άγνοια για την ύπαρξη της συλλογής, αν και επτά ειδώλια από τα 161 είχαν εµφανιστεί στην έκθεση «Masterpieces of Cycladic art» στη Merrin Gallery το 1990); Στην ίδια έκθεση είχε παρουσιαστεί και η παράνοµη Θεά της Σαρδηνίας, το προϊστορικό ειδώλιο το οποίο ανήκε στη συλλογή Στάινχαρντ. Τον Νοέµβριο του 2014, προτού το ειδώλιο δηµοπρατηθεί από τον οίκο Christie’s της Νέας Υόρκης, ο αρχαιολόγος δρ Χρήστος Τσιρογιάννης αποκάλυψε ότι είναι προϊόν παράνοµης διακίνησης, γεγονός που οδήγησε στον επαναπατρισµό του στην Ιταλία τον Ιανουάριο του 2022 µε επέµβαση της εισαγγελίας του Μανχάταν.
Καθώς η υπόθεση εσκεµµένα παραµένει από το υπουργείο στο σκοτάδι, ας υποθέσουµε ότι ο Στερν εµφανίζεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (The Met) –γνωστό για την εµπλοκή του και σε άλλες περιπτώσεις έκθεσης αντικειµένων προϊόντων αρχαιοκαπηλίας, από τις αποθήκες του οποίου επανειληµµένως η εισαγγελική αρχή της πόλης έχει κατασχέσει εκθέµατα και ευρήµατα– και αναφέρει πως θέλει να δωρίσει τη συλλογή του µε κυκλαδικά ειδώλια. Το Met απευθύνεται στο ελληνικό υπουργείο Πολιτισµού αλλά και στο Ιδρυµα Γουλανδρή, το οποίο µέσω του Κυκλαδικού Μουσείου έχει το authority στις κυκλαδικές αρχαιότητες. Επαναλαµβάνουµε: όλα έγιναν σε πλαίσιο πλήρους αδιαφάνειας.
Μπορεί η υπουργός να είναι αρχαιολόγος, ωστόσο δεν θεωρούµε ότι υποκατέστησε τους αρµόδιους στο έργο τους, που συνίσταται στην καταγραφή των ειδωλίων, την πιστοποίηση της αυθεντικότητάς τους, στον έλεγχο της πρόσκτησης της συλλογής, στην ενηµέρωση της εισαγγελικής αρχής για τη διερεύνηση της υπόθεσης. Σε περίπτωση που η κατά νόµο διαδικασία ολοκληρωνόταν και αποδεικνυόταν πως τα έργα κυκλαδικής τέχνης είναι προϊόντα λαθρανασκαφής και παράνοµης διακίνησης θα έπρεπε να κατασχεθούν και να επαναπατριστούν, αλλιώς να ξεκινήσει δικαστική διαµάχη εναντίον του Λέοναρντ Στερν.
Ιδρυµα- εταιρεία µε έδρα φορολογικό παράδεισο
Αντ’ αυτών ιδρύθηκε µια εξωχώρια εταιρεία µε τον τίτλο του ιδρύµατος (Ίδρυμα Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισµού) στον φορολογικό παράδεισο του Ντέλαγουερ, στην οποία περνά η κατοχή της συλλογής Στερν. Το ίδρυµα παραχωρεί στο Met τα ειδώλια για 25 χρόνια και στη λήξη της 25ετίας τα συµβαλλόµενα µέρη αποφασίζουν αν θα ανανεωθεί η έκθεση για άλλα 25 χρόνια ή τα γλυπτά θα επιστρέψουν στην Ελλάδα για να εκτεθούν στο Κυκλαδικό Μουσείο, όχι σε δηµόσιο µουσείο δηλαδή. Σε αυτή την περίπτωση το ελληνικό δηµόσιο αναλαµβάνει την υποχρέωση να στείλει στο Met ισάριθµα και ίδιας αξίας κυκλαδικά έργα για 25 χρόνια, ενώ στη διάρκεια της πρώτης 25ετίας θα αντικαθιστά τόσα ειδώλια όσα αποσπώνται από τον εκθεσιακό του χώρο για να παρουσιαστούν στο Κυκλαδικό Μουσείο.
Μικρή αλλά όχι ασήµαντη λεπτοµέρεια: στο πενταµελές ∆Σ του νεοσυσταθέντος «ιδρύµατος» συµµετέχουν εκπρόσωποι της οικογένειας Γουλανδρή και του ιδιωτικού Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης µαζί µε τον 56άχρονο δευτερότοκο γιο του Στερν, Εντουαρντ, και ένα στέλεχος των επιχειρήσεών του, τον Ρόναλντ Μπανγκς.
Αυτήν τη διαδικασία η Λίνα Μενδώνη ονοµάζει επαναπατρισµό των ειδωλίων και µας καλεί να συναισθανθούµε τη συγκίνησή της για το γεγονός. Σε άλλες ιστορίες αυτή την πλοκή την ονοµάζουν συγκάλυψη αρχαιοκαπηλίας, ξέπλυµα προϊόντων λαθρανασκαφών, διάνοιξη νέων ευοίωνων προοπτικών για τους αποδέκτες προϊόντων εγκληµατικών πράξεων. ∆εν είναι απλώς το λούνα παρκ του καπιταλισµού, είναι το λούνα παρκ του καπιταλισµού που στο πρώτο βαγονάκι του κάθεται ο Κυριάκος Μητσοτάκης και στο αµέσως επόµενο η Λίνα Μενδώνη.
