Λίγο πριν βγει στις αίθουσες το «Wicked», το πρίκουελ του μυθικού «Μάγου του Οζ», ακολουθούμε τη δαιδαλώδη διαδρομή των ηρώων του πιο σκοτεινού τεχνικολόρ παραμυθιού.
Το 1939 ήταν χρονιά-ορόσημο όχι μόνο για τον κινηματογράφο αλλά και για όλο τον πλανήτη. Τα σύννεφα του B΄ Παγκόσμιου Πολέμου πύκνωναν σε όλο τον κόσμο και η Αμερική ακόμη κρατούσε την ανάσα της από τις ολέθριες συνέπειες του οικονομικού κραχ. Την ίδια ώρα ο Ζαν Ρενουάρ έβαζε οριστικά (;) ταφόπλακα στην ελαφρότητα της παρακμάζουσας ευρωπαϊκής αριστοκρατίας με τον καυστικό «Κανόνα του παιχνιδιού», ενώ τα αφεντικά του Χόλιγουντ αποφάσιζαν να πάνε ένα βήμα πιο μπροστά τις μηχανές τους στην παραγωγή του θεάματος.
Κεντρική μορφή στην αμερικανική σόου μπιζ ήταν τότε το αδίστακτο αφεντικό της Metro-GoldwynMayer Λούις Μπερτ Μάγερ, που έδωσε την εντολή να φτιαχτεί ένα ριζοσπαστικό σε ιδέες και μορφή παραμύθι, ταυτόχρονα με τη δημιουργία ενός έπους που θα έσπαγε όλα τα ρεκόρ της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Οι δύο αυτές ταινίες ήταν ο «Μάγος του Οζ» με παραγωγό τον Μέρβιν Λε Ρόι και το «Οσα παίρνει ο άνεμος» στο οποίο το τελικό κουμάντο είχε ο executive παραγωγός Ντέιβιντ Ο. Σέλζνικ, που είχε δώσει 50.000 δολάρια για να αγοράσει τα δικαιώματα του βιβλίου της Μάργκαρετ Μίτσελ. H πρώτη ταινία κόστισε 2,7 εκατ. δολάρια και ήταν η πιο ακριβή παραγωγή της MGM μέχρι τότε.
Ωστόσο δεν είχε την επιτυχία που προσδοκούσε το στούντιο, βγάζοντας ίσα ίσα τα λεφτά της (3 εκατ. δολάρια οι εισπράξεις), σε αντίθεση με το «Οσα παίρνει ο άνεμος» που σάρωσε βραβεία κατακτώντας δέκα Οσκαρ –οκτώ διαγωνιστικά και δύο τιμητικά με την ιστορική νίκη της πρώτης Αφροαμερικανής ηθοποιού Χάτι ΜακΝτάουελ– αλλά και ταμεία, καθώς συγκέντρωσε 390 εκατ. δολάρια από την αμερικανική αλλά και τις διεθνείς αγορές.
Η άστοχη εκτίμηση της MGM
Ομως για ποιο λόγο ο «Μάγος του Οζ» απέτυχε στην εποχή του, ενώ με τα χρόνια κατέκτησε τη φήμη του πιο όμορφου παραμυθιού που φτιάχτηκε ποτέ από το Χόλιγουντ; Μια βασική αιτία είναι πως ο Μάγερ έχασε γρήγορα το ενδιαφέρον του για το φιλμ επειδή καταλάβαινε ότι η δυναμική τού «Οσα παίρνει ο άνεμος» ήταν μεγαλύτερη. Το συγκεκριμένο γεγονός επιβεβαιώνεται και από τις ημερομηνίες εξόδου των δύο ταινιών στις αίθουσες. Ο «Μάγος του Οζ» βγήκε στις αμερικανικές αίθουσες τον Αύγουστο του 1939 ενώ το έπος του Βίκτορ Φλέμινγκ για τον Αμερικανικό Εμφύλιο έκανε τη μεγαλοπρεπή πρεμιέρα του στην Ατλάντα λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους.
Η παραπάνω διαπίστωση ενισχύεται κι από ένα άλλο περιστατικό. Η «μετακόμιση» του Βίκτορ Φλέμινγκ από το σετ του «Μάγου του Οζ» στη σκηνοθετική καρέκλα του «Οσα παίρνει ο άνεμος» ήταν σχεδόν επιβεβλημένη μετά τους ομηρικούς καβγάδες του Σέλζνικ με τον αρχικό σκηνοθέτη της ταινίας Τζορτζ Κιούκορ. Προβλήματα όμως είχε και ο «Μάγος του Οζ» και μάλιστα πολύ προτού ξεκινήσουν τα γυρίσματα.
Η ατυχία της Ντόροθι
Η ιστορία του «Μάγου του Οζ» αφορά το ονειρικό ταξίδι της μικρής Ντόροθι από το Κάνσας (όπου ζει με τους θείους της στο αγρόκτημά τους) στη μαγική χώρα του Οζ. Ο πρώτος «Μάγος του Οζ» είναι μια βωβή ταινία φαντασίας του 1910 διάρκειας 13 λεπτών της εταιρείας Selig Polyscope που πάντως ελάχιστη σχέση έχει με το μυθιστόρημα του Λ.Φ. Μπάουμ, αφού είναι μια συρραφή απλοϊκών σκετς χωρίς κεντρική πλοκή. Καλύτερες επιδόσεις παρουσιάζει το φιλμ του Λάρι Σίμον, παραγωγής 1925, με την Ντόροθι Ντουάν στον ρόλο της… Ντόροθι, ενώ γούστο έχει ο χαρακτήρας του Ολιβερ Χάρντι ως Τενεκεδένιου αλλά και του Κέρτις ΜακΧένρι στον ρόλο του –γενναίου στο συγκεκριμένο φιλμ– Λιονταριού!
Αρχικά για τον ρόλο της Ντόροθι στην ταινία του 1939 είχε επιλεγεί η Σίρλεϊ Τεμπλ την οποία θα «δάνειζε» η 20th Century Fox στην MGM, αλλά η συμφωνία χάλασε επειδή στη Fox έκριναν ότι δεν έπρεπε να δώσουν τη μεγάλη σταρ τους στον βασικό ανταγωνιστή. Η Γκάρλαντ, που ήταν ήδη γνωστή από μια σειρά ταινιών που είχε με τον μόνιμο παρτενέρ της Μίκι Ρούνεϊ, δεν ήταν καν στη λίστα των υποψηφίων επειδή ήταν ήδη στα 17 και η Ντόροθι έπρεπε να είναι δώδεκα ετών. Τελικά το παιδικό παρουσιαστικό τής άναψε το πράσινο φως και η Γκάρλαντ πήρε τον ρόλο με τον οποίο ταυτίστηκε για ολόκληρη τη ζωή της.
Ωστόσο το παρασκήνιο της ταινίας ήταν πολύ πιο σκοτεινό απ’ ό,τι υποσχόταν το τεχνικολόρ παραμυθένιο θέαμα στη χώρα του εκκεντρικού μάγου. Ο Μάγερ, με τη σύμφωνη γνώμη της μητέρας της Γκάρλαντ που ήταν επίσης θεατρίνα, υποχρέωσε την πρωταγωνίστριά του να κάνει αυστηρή δίαιτα ενώ της χορηγούσε και ειδικά χάπια για πιο σίγουρα αποτελέσματα. Στην ταινία του 2019 σε σκηνοθεσία Ρούπερτ Γκουλντ με τίτλο «Τζούντι» η εφιαλτική ζωή της νεαρής Τζούντι Γκάρλαντ στα γυρίσματα του φιλμ δίνεται μέσα από τη συγκινητική ερμηνεία της Ρενέ Ζελβέγκερ αλλά και από σοκαριστικά επεισόδια. Σε κάποια από αυτά παρακολουθούμε την ευάλωτη και ευαίσθητη Τζούντι να είναι το αγαπημένο παιχνίδι του αδίστακτου Μάγερ (με μια υποψία παιδεραστίας να απλώνεται στα καρέ) καθώς και την απάνθρωπη πειθαρχία που της επιβάλλεται.
Τα χρόνια της αναγνώρισης
Κι ενώ η ταινία του 1939 είχε πέσει στην αφάνεια, όλα άρχιζαν να αλλάζουν με την επανέκδοσή της το 1949. Στην Αγγλία μάλιστα αποθεώθηκε από την κριτική αλλά και από ανθρώπους των πνευμάτων όπως ο Γκράχαμ Γκριν, που είχε μάλιστα γράψει και την ένθερμη άποψή του για το φιλμ. Στο περιθώριο εκείνου του κειμένου ο συγγραφέας είχε καυτηριάσει και τη βρετανική επιτροπή λογοκρισίας που θεώρησε ότι το φιλμ είναι κατάλληλο μόνο για ενήλικες («ας ξεμπερδεύουμε με εκείνους τους δεινοσαύρους που ακόμη και τη “Χιονάτη” την είχαν κρίνει ως κατάλληλη για άτομα από 16 ετών και άνω!»), ενώ αποθέωνε την αξεπέραστη φαντασία της ταινίας των Βίκτορ Φλέμινγκ και Κινγκ Βίντορ. Η πραγματική αναγνώριση για το φιλμ πάντως ήρθε με την έλευση της τηλεόρασης. Από τα μέσα των 50s, οπότε κι άρχισε να προβάλλεται στην αμερικανική και τη βρετανική τηλεόραση, απέκτησε εκατομμύρια θαυμαστές. Πλέον ο «Μάγος του Οζ» παρακολουθείται ανελλιπώς κάθε Χριστούγεννα από τους τηλεοπτικούς δέκτες σε όλη την υφήλιο.
Ο Οζ της νέας εποχής
Μπορεί η Ντόροθι να λείπει από το «Wicked», αλλά δύο ηρωίδες αναλαμβάνουν να καλύψουν το κενό της. Η Ελφαμπα, μια παρεξηγημένη λόγω του ασυνήθιστου πράσινου δέρματός της νεαρή κοπέλα, και η προνομιούχα συμφοιτήτριά της Γκαλίντα γίνονται φίλες στο πανεπιστήμιο Σιζ της φανταστικής χώρας του Οζ. Το επιμύθιο της νέας ιστορίας ξετυλίγεται μετά τη συνάντηση των δύο κοριτσιών με τον Μάγο του Οζ, με τις ζωές τους να παίρνουν διαφορετικά μονοπάτια. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους συναντάμε τις Αριάνα Γκράντε και Σίνθια Ερίφο, ενώ τον Μάγο του Οζ υποδύεται με άφταστη μεγαλοπρέπεια ο Τζεφ Γκόλντμπλουμ.
INFO
Το «Wicked» βγαίνει στις αίθουσες στις 5 Δεκεμβρίου σε διανομή Tanweer
Τρεις ταινίες από τη χώρα του Οζ
1985
Επιστροφή στη χώρα του Οζ
Ο Γουόλτερ Μερτς σκηνοθετεί την ιστορία της Ντόροθι (Φεϊρούζα Μπαλκ) που επιστρέφει στο σπίτι της μιλώντας διαρκώς για τη χώρα του Οζ, με συνέπεια η οικογένειά της να την κλείσει σε ψυχιατρική κλινική, όπου θέλουν να τη θεραπεύσουν με ηλεκτροσόκ. Ενα σκοτεινό παιδικό φιλμ με κομμένα κεφάλια, μηχανόβια τέρατα και έντονη ψυχεδέλεια από τον μάστερ του sound design Γουόλτερ Μερτς στη μοναδική ταινία που σκηνοθέτησε.
2011
Dorothy and the witches of Oz
O Λι Σκοτ αγκαζάρει την Πόλι Ρόχας στον ρόλο της Ντόροθι Γκέιλ, η οποία είναι μια συγγραφέας που ανακαλύπτει ότι το πιο πετυχημένο και ευπώλητο μυθιστόρημά της βασίζεται σε παιδικές της αναμνήσεις από το ταξίδι της στη χώρα του Οζ που είχαν χαθεί από τη μνήμη της. Ψυχαναλυτικά παιχνίδια με φόντο το υποσυνείδητο και μια αύρα μεταφυσικής στην ταινία του Σκοτ.
2013
Οζ: Μέγας και παντοδύναμος
Η πραγματική ιστορία ενός γυναικά Μάγου του Οζ (Τζέιμς Φράνκο) ο οποίος βρίσκεται από την εύθραυστη –και ασπρόμαυρη, όπως ακριβώς συμβαίνει με το αρχικό φιλμ– πραγματικότητα ενός κόσμου παραδομένου στην απατεωνιά –είναι ο φαφλατάς αλλά και καταφερτζής ταχυδακτυλουργός ενός τσίρκου– στον πολύχρωμο παράδεισο των θελκτικών μαγισσών. Τρομερή εικαστική μεγαλοπρέπεια καθώς και αίσθηση πρίκουελ στην ανυπέρβλητη φαντασία του Σαμ Ράιμι για λογαριασμό της Disney.
Πολύ μακριά από το ουράνιο τόξο
Το πραγματικό όνομα της Τζούντι Γκάρλαντ που γεννήθηκε στις 10 Ιουνίου 1922 στη Μινεσότα ήταν Φράνσις Εθελ Γκαμ. Προερχόμενη από γονείς που σχετίζονταν με το βοντβίλ (αμερικανικό λαϊκό θέατρο), η Γκάρλαντ από δύο ετών όπως και οι δύο μεγαλύτερες αδερφές της μπήκε στη βιομηχανία του θεάματος, ενώ στη διαλυμένη εφηβεία της που σημαδεύτηκε από την επιτυχία του «Μάγου του Οζ» εθίστηκε στα χάπια και στις ουσίες. Εκανε πέντε αποτυχημένους γάμους, από τους οποίους απέκτησε τρία παιδιά (ο γάμος της με τον σκηνοθέτη Βινσέντε Μινέλι το 1945 είχε αποτέλεσμα τη γέννηση της Λάιζα Μινέλι, που ακολούθησε τα χνάρια της μητέρας της), ενώ η εύθραυστη υγεία της σημαδεύτηκε από φριχτούς εφιάλτες όταν κάποτε κατάφερνε να κοιμηθεί χάρη στη χρήση υπνωτικών χαπιών.
Τιμήθηκε στον «Μάγο του Οζ» με ειδικό Οσκαρ «για ανερχόμενη νεαρή ηθοποιό», ενώ ήταν ακόμη δύο φορές υποψήφια για το βραβείο Α΄ γυναικείου ρόλου στο ριμέικ «Ενα αστέρι γεννιέται» (A star is born, 1954) και Β΄ γυναικείου ρόλου στην ταινία «Η δίκη της Νυρεμβέργης» (Judgement at Nuremberg, 1961). Οταν έχασε το πρώτο –και μάλιστα σε μια τελετή στην οποία δεν παρευρέθηκε επειδή γεννούσε το τρίτο της παιδί– από την Γκρέις Κέλι («Η χωριατοπούλα») ο Γκράουτσο Μαρξ τής έστειλε ένα γράμμα που έγραφε: «Ηταν η μεγαλύτερη ληστεία από την εποχή του Brink» (ληστεία που έγινε στη Μασαχουσέτη τον Ιανουάριο του 1950 και απασχόλησε για χρόνια την κοινή γνώμη). Το καλοκαίρι του 1969 η Τζούντι Γκάρλαντ έδωσε στο Λονδίνο μια σειρά sold out παραστάσεων αλλά εμφανίστηκε σε τραγική κατάσταση (μεθυσμένη, ξεχνούσε τα λόγια της, ενώ καθυστερούσε συνεχώς) και το βράδυ της 22ας Ιουνίου βρέθηκε νεκρή από τον τελευταίο σύζυγό της Μίκεϊ Ντινς στο μπάνιο του ενοικιαζόμενου σπιτιού τους στο Τσέλσι του Λονδίνου. Ο θάνατός της αποδόθηκε στην υπερβολική δόση ναρκωτικών.
Στο μεταίχμιο δύο αιώνων
Ο «Θαυμάσιος Μάγος του Οζ» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τον Μάιο του 1900 και ήταν το πρώτο μιας σειράς δεκατριών βιβλίων με κεντρική ηρωίδα ένα κορίτσι από το Κάνσας, την Ντόροθι, η οποία μαζί με το σκυλάκι της παρασύρονται από έναν κυκλώνα και καταλήγουν στην άγνωστη χώρα του Οζ.
Το βιβλίο του Λάιμαν Φρανκ Μπάουμ σε εικονογράφηση του Ουίλιαμ Ουάλας Ντένσλοου εξελίχθηκε αμέσως σε μεγάλη εκδοτική επιτυχία και δύο χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του διασκευάστηκε σε μιούζικαλ για το Μπρόντγουεϊ. Την εποχή που γυρίστηκε η πρώτη ταινία το βιβλίο είχε ήδη ξεπεράσει το 1 εκατ. αντίτυπα, ενώ άγγιξε τα 3 εκατ. το 1956, όταν πλέον ήταν ελεύθερο πνευματικών δικαιωμάτων.
Το βιβλίο είναι βασισμένο σε προσωπικά βιώματα του Μπάουμ, ενώ μέσα από τις περιπέτειες των παραμυθένιων χαρακτήρων, της μάγισσας, του Σκιάχτρου, του Λιονταριού και του Τενεκεδένιου, αποτυπώνονται οι ανησυχίες μιας ολόκληρης κοινωνίας η οποία προσπαθεί να ισορροπήσει στο μεταίχμιο δύο αιώνων.
Έμυ Ντούρου