Με το ζόρι πέρασε η Ελλάδα στην τελευταία Έκθεση Αξιολόγησης της GRECO (Ομάδα Κρατών κατά της Διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης), η οποία δημοσιεύτηκε πρόσφατα μαζί με την ad hoc έκθεση που συντάχθηκε, όταν ενεργοποιήθηκε η «διαδικασία του άρθρου 34» για τη χώρα μας.
Η «διαδικασία του άρθρου 34», αφορά τις νομοθετικές διατάξεις, για θέματα διαφθοράς, των κρατών μελών της Ε.Ε. που είναι ασυμβίβαστες με τα πρότυπα του Συμβουλίου της Ευρώπης και ενεργοποιήθηκε το 2019 όταν και διαπιστώθηκε πως το αδίκημα της ενεργητικής δωροδοκίας δημοσίων λειτουργών είναι πλημμέλημα, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της εισαγγελικής κρίσης για την βαρύτητα του αδικήματος. Ωστόσο στο μεταξύ η διάταξη άλλαξε και το πλημμέλημα έγινε κακούργημα, με αποτέλεσμα το θέμα που δημιούργησε την «καμπάνα» φαινομενικά λύθηκε. Και λύθηκε φαινομενικά καθώς επί κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας το δικαίωμα αυτεπάγγελτης παρέμβασης του εισαγγελέα για πράξεις απιστίας και διαφθοράς όχι μόνο τραπεζικών στελεχών, αλλά και των φορέων που δεν ανήκουν στον στενό δημόσιο τομέα, έχει στερηθεί. Κάτι τέτοιο αφήνει εξαιρετικά έωλο το αν τελικά στην πράξη θα αντιμετωπίζονται όπως τους πρέπει οι υποθέσεις διαφθοράς από τη στιγμή που ο εισαγγελέας δεν μπορεί να πράξει αυτεπάγγελτα. Κάτι τέτοιο οδηγεί ουσιαστικά σε παράκαμψη δικαστικής εξουσίας και «λύση» μέσα από τις ίδιες τις διοικήσεις, ενώ για να ασκηθεί η δίωξη πρέπει να το αποφασίσει η ΕΑΔ (Εθνική Αρχή Διαφάνειας).
Στην έκθεση της GRECO σύμφωνα με δημοσίευμα της ΕφΣυν υπάρχουν και θετικά σημεία για τη χώρα μας όπως αυτά της… ψηφιοποίησης του κράτους και του αναβαθμισμένου ρόλου της ΕΑΔ.
Ωστόσο όπως αναφέρει το δημοσίευμα οι αυστηρές «συστάσεις» για τη χώρα μας στην τελευταία έκθεση του διεθνούς οργανισμού είναι πολλές.
Σύμφωνα με την έκθεση, «όλοι οι δείκτες διαφθοράς παραμένουν πολύ υψηλοί σε σύγκριση με τον μέσο όρο της Ε.Ε. Πάνω από τους μισούς πολίτες που ρωτήθηκαν, πιστεύουν ότι δωροδοκίες και κατάχρηση εξουσίας έχουν εξαπλωθεί μεταξύ των πολιτικών. Αυτά τα αποτελέσματα μπορεί να ερμηνευθούν ως άμεση συνέπεια των δημόσιων σκανδάλων που ήλθαν στο φως έπειτα από την οικονομική κρίση του 2008». Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στο σκάνδαλο Novartis με το 81% των πολιτών να πιστεύει πως η δωροδοκία στο σύστημα υγείας κυριαρχεί.
Εκτενής είναι η αναφορά στην έλλειψη διαύγειας και ενός αποτελεσματικού πλαισίου για την καταπολέμηση της διαφθοράς στο σύνολο των κυβερνητικών συμβούλων (ειδικοί σύμβουλοι, ειδικοί συνεργάτες και λοιποί μετακλητοί). Παράλληλα κρίνεται ως αντιφατική η νέα νομοθεσία του επιτελικού κράτους, δεδομένου ότι εξαιρούνται από τον δημοσιοϋπαλληλικό κώδικα (διαδικασίες πρόσληψης – απόλυσης, εκπαίδευσης, τυχόν ασυμβατότητες κ.λπ.) οι κάθε λογής σύμβουλοι.
Κρίνοντας απολύτως ανεπαρκείς τους τρόπους επιλογής τους, η GRECO συστήνει ολοκληρωμένο κώδικα δεοντολογίας για όλα τα πρόσωπα στα οποία έχουν ανατεθεί υψηλά εκτελεστικά καθήκοντα και την ενίσχυση της εποπτείας των «πόθεν έσχες» τους, ενώ πολλές είναι και οι συστάσεις για τις «μεταπηδήσεις» σε θέσεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα των προσώπων που αναλαμβάνουν υψηλά εκτελεστικά καθήκοντα. Δεν υπάρχουν επαρκείς έλεγχοι της ενδεχόμενης σύγκρουσης συμφερόντων και της δυνατότητας έξωθεν επιρροών, ούτε υπάρχει ολοκληρωμένος κώδικας δεοντολογίας (σε θέματα όπως επαφές με λόμπι και άλλα τρίτα μέρη, πρόληψη συγκρούσεων συμφερόντων, δωροληψιών και άλλων προνομίων).
Παράλληλα οι ευρωπαίοι εκφράζουν ενδοιασμούς σχετικά με τον πρωτεύοντα ρόλο του πρωθυπουργού στη λήψη αποφάσεων στον συγκεκριμένο τομέα και ζητά τον περιορισμό του, ώστε να ενδυναμωθεί με αντικειμενικό τρόπο το σύστημα επιλογής και αξιολόγησης ατόμων στα οποία έχουν ανατεθεί υψηλά εκτελεστικά καθήκοντα.
Όπως αναφέρεται στην έκθεση, που επικαλείται το δημοσίευμα της εφημερίδας, οι πολίτες πιστεύουν πως δεν προστατεύεται όποιος καταγγέλλει υποθέσεις διαφθοράς, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του σκανδάλου της Novartis, όπου στις μαρτυρίες των προστατευόμενων μαρτύρων βασίστηκε η αμερικανική δικαιοσύνη και καταδίκασε την εταιρεία σε πρόστιμο 310 εκ. δολαρίων μόνο για τις πρακτικές της στην Ελλάδα και τονίζεται η ανάγκη ανάπτυξης πλαισίου προστασίας μαρτύρων.
«Το Ειδικό Ευρωβαρόμετρο του 2019 αποκαλύπτει ότι το 32% των Ελλήνων πολιτών θεωρεί ότι η έλλειψη προστασίας για άτομα που αναφέρουν διαφθορά είναι ένας από τους κύριους λόγους που μία περίπτωση διαφθοράς δεν αναφέρεται. Στην έρευνα του ΟΟΣΑ το 2016 το 91% των δημοσίων υπαλλήλων δήλωσε ότι είναι «πολύ πιθανόν» ή «πιθανόν» κάποιος που θα ανέφερε δωροδοκία ή κλοπή στην εργασία, να αντιμετωπίσει επιπτώσεις», σημειώνει η έκθεση ενώ στις βασικές συστάσεις αναφέρεται πως:
«Η προστασία των πληροφοριοδοτών αποτελεί βασικό στοιχείο για την αποκάλυψη σχεδίων διαφθοράς. Αυτό συνέβη, για παράδειγμα, στην περίπτωση της δικαστικής έρευνας για την Novartis. Είναι φανερό ότι στην Ελλάδα πρέπει να αναπτυχθεί και να αυξηθεί το πλαίσιο προστασίας των πληροφοριοδοτών. Στον δεύτερο Κύκλο αξιολόγησης (σ.σ. η τωρινή έκθεση είναι ο 5ος Κύκλος) η GRECO, εξέδωσε μία πρόταση προς την Ελλάδα για το θέμα που όμως δεν εφαρμόστηκε. Δεκαέξι έτη μετά την υιοθέτηση εκείνης της έκθεσης, το θέμα απέχει πολύ από την λύση του. Πιο πρόσφατα, το 2018, ο ΟΟΣΑ εξέδωσε Τεχνική Έκθεση για την Προστασία των Πληροφοριοδοτών στον Δημόσιο Τομέα στην Ελλάδα όπου επισημαίνει τα κενά του συστήματος και περιγράφει συνοπτικά την μελλοντική πορεία. Η δε Έκθεση της ΕΕ το 2021 για το Κράτος Δικαίου στην Ελλάδα επισημαίνει επίσης ότι στον συγκεκριμένο τομέα χρειάζεται περισσότερη προσοχή. Η Νομοθετική πρωτοβουλία για την ίδρυση ενός αποτελεσματικού μηχανισμού προστασίας πληροφοριοδοτών είναι μέρος του Δικτύου Εισαγγελέων για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς (NACAP). Η GRECO επιμένει στην μεγάλη σημασία που έχει η ενδελεχής ρύθμιση του θέματος ως θέμα κατά προτεραιότητα»
Το κλιμάκιο έκρινε ότι «ακόμα και με την κάποια βελτίωση του συστήματος προστασίας πληροφοριοδοτών, η Ελλάδα υπολείπεται των απαιτούμενων προτύπων»
Ακόμα ένα σημείο που στέκεται η έκθεση είναι πως η Ελλάδα ούτε έχει υπογράψει ούτε έχει επικυρώσει τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόσβαση σε Επίσημα Έγγραφα (CETS). Δεν υπάρχει επί του παρόντος καμία πράξη ειδική για την ελευθερία διακίνησης πληροφοριών στην Ελλάδα. Ενώ το Σύνταγμα κατοχυρώνει ένα γενικό δικαίωμα στην πληροφόρηση, ο Κώδικας Διοικητικής Δικονομίας ορίζει ότι τα «ενδιαφερόμενα» άτομα (και όχι «οποιοδήποτε» άτομο) μπορούν να καταθέσουν αιτήματα πληροφόρησης. Επίσης, θεωρείται πως η προθεσμία 60 ημερών για την απάντηση στα αιτήματα πληροφόρησης είναι μεγάλη, ενώ κρίνει πως η πρόσβαση στην πληροφόρηση πρέπει να είναι έγκαιρη και για την πρόληψη διαφθοράς.
«Η αστυνομική βιαιότητα τρέφει και αποκρύπτει τη διαφθορά»
Την ίδια ώρα στην έκθεση εντοπίζονται σοβαρότατες ελλείψεις στον αντίστοιχο σχεδιασμό για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην αστυνομία και ειδικότερα στο πειθαρχικό της σύστημα, δεδομένου ότι αυτός ο τομέας δεν υπάρχει καν στο Εθνικό Σχέδιο που εκπονείται. Η έκθεση επιμένει εκτενώς στο ζήτημα της αστυνομίας και στις ελλιπείς εγγυήσεις που απαιτούνται σε ό,τι αφορά την αντικειμενικότητα της ανάκρισης, την αμεροληψία και την επαρκή διαφάνεια. Διαπιστώνεται μεγάλος αριθμός καταγγελιών για βιαιότητα και ανάρμοστη συμπεριφορά στην αντιμετώπιση υπόπτων που στερήθηκαν τα δικαιώματά τους (π.χ. υπερβολική χρήση βίας κατά τη σύλληψη, άσκηση σωματικής και ψυχολογικής πίεσης στη διάρκεια αστυνομικών ανακρίσεων με στόχο την ομολογία και λεκτική κακοποίηση με ρατσιστικές / ξενοφοβικές συμπεριφορές κατά των κρατούμενων).
Σύμφωνα με την έκθεση, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η αστυνομική βιαιότητα αυξήθηκε κατακόρυφα (ο Συνήγορος του Πολίτη κατέγραψε αύξηση 75%).
Η έκθεση κρίνει πως είναι επιβεβλημένη η αλλαγή προσέγγισης στις μεθόδους αστυνομικής έρευνας, ανάπτυξη οδηγιών και κανόνων για την ανάκριση υπόπτων, διασφάλιση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καταπολέμηση της απροθυμίας συνεργασίας της ΕΛ.ΑΣ. με το Συνήγορο του Πολίτη. Ενώ στα αρνητικά σημειώνονται η ατιμωρησία των οργάνων τάξης, οι προσχηματικές και με μεγάλες καθυστερήσεις ΕΔΕ.
Η Έκθεση τονίζει την κρίσιμη σημασία της ανεξάρτητης έρευνας ως εργαλείο – κλειδί για τη διασφάλιση της λογοδοσίας της αστυνομίας στο κοινό. Σημειώνει ότι οι καταγγελίες πολιτών διερευνώνται και καθορίζονται κατά κύριο λόγο από υπηρετούντες αστυνομικούς και συστήνει: 1. Να εισαχθούν πρόσθετες διασφαλίσεις για την παροχή ανεξάρτητης και αποτελεσματικής διερεύνησης των καταγγελιών. 2. Να δημιουργηθεί ένα σύστημα παρακολούθησης των δημόσιων καταγγελιών
Όπως τονίζει το κλιμάκιο, αποδεικνύεται, χρόνο με τον χρόνο, ότι η κακή συμπεριφορά από την αστυνομία είναι σοβαρό θέμα στην Ελλάδα, συγκεκριμένα εναντίον ξένων πολιτών και ατόμων από την κοινότητα των Ρομά. «Η αστυνομική βιαιότητα ενδυναμώνει μια αστυνομική κουλτούρα αποσιώπησης που τρέφει και αποκρύπτει τη διαφθορά».
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών