H oμάδα των ΗΠΑ κέρδισε δεκάδες μετάλλια στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Στίβου που ολοκληρώνεται απόψε στο Ορεγκον, αλλά μόνο ένα από αυτά ήταν καθαρά αμερικανικό χωρίς προσμείξεις: το χάλκινο της Τζανέε Κασαναβόιντ στη σφυροβολία. Η 27χρονη κοπέλα με το κοκκινωπό δέρμα ανήκει στη φυλή των Κομάντσι, είναι δηλαδή Ινδιάνα: αυτόχθων ιθαγενής του βόρειου τμήματος της αμερικανικής ηπείρου. Ο λαός της κυνηγήθηκε ανελέητα από τους εποικιστές, αλλά περίπου 15.000 γενναίοι επιβιώνουν μέχρι σήμερα στο Λότον της Οκλαχόμα. Οχι σε καταυλισμό με αντίσκηνα, αλλά σε τσιμεντένια κουτιά του Νέου Κόσμου. Η Τζανέε Κασαναβόιντ έρχεται από κάποια άλλη εποχή.
Οι γραμματιζούμενοι σκάλισαν τα κιτάπια της Ιστορίας και ανακάλυψαν μια σύμπτωση. Η περιοχή όπου έγιναν οι αγώνες, στο σημερινό Γιουτζίν στις ακτές του Ειρηνικού, ανήκε στην ινδιάνικη φυλή των Καλαπούγια. Το αμερικανικό κράτος την απαλλοτρίωσε τη δεκαετία του 1850 και εκτόπισε τους αυτόχθονες, οι οποίοι μετέφεραν τα υπάρχοντά τους σε προστατευμένη περιοχή στο δυτικό Ορεγκον. Το πανεπιστημιακό στάδιο που φιλοξένησε το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Στίβου χτίστηκε πάνω στην γη όπου οι Καλαπούγια έθαβαν τα οστά των προγόνων τους.
Η Τζανέε Κασαναβόιντ δεν φοράει φτερά αετού στα κατάμαυρα κοτσιδάκια της και δεν κρατάει τόξο. Οι Ινδιάνοι του 21ου αιώνα ντύνονται όπως εμείς, μιλούν όπως εμείς, έχουν επιχειρήσεις που διέπονται από ξεχωριστή νομοθεσία (π.χ. επιτρέπεται στα εδάφη τους η δημιουργία καζίνο), έχουν τη δική τους θρησκεία που μπερδεύει γλυκά τις αρχαίες δοξασίες με τον χριστιανισμό και φροντίζουν να περιχαρακώνονται από τη σύγχρονη μεσαιωνική καφρίλα της «λευκής υπεροχής».
Τα ονοματεπώνυμά τους είναι δυτικότροπα αλλά… όχι πάντα. Οποιος αναζητήσει τον λογαριασμό της Τζανέε στο Instagram θα την εντοπίσει καμουφλαρισμένη πίσω από ένα ψευδώνυμο που θυμίζει το «Μπλεκ» της νιότης μας ή την ταινία «Χορεύοντας με τους λύκους»· Nae Throws Heavy Rock: Η Νέε που Ρίχνει τη Βαριά Πέτρα. Δηλαδή, η (Τζα)Νέε η σφυροβόλος!
Το πρώτο μετάλλιο
Ποτέ άλλοτε δεν είχε κερδίσει αυτόχθων Αμερικανός ή Αμερικανίδα μετάλλιο σε παγκόσμιο πρωτάθλημα. Βεβαίως, η ινδιάνικη κοινότητα έχει κορόνα στο κεφάλι της τα αρχαία επιτεύγματα του ολυμπιονίκη Τζιμ Θορπ (ινδιανιστί, Φωτεινό Μονοπάτι), ο οποίος ανήκει στο πάνθεον του παγκόσμιου αθλητισμού.
Συμπτωματικά, η ΔΟΕ αποφάσισε να αφαιρέσει τους τελευταίους αστερίσκους από τους τίτλους του Θορπ την ίδια μέρα που η Κασαναβόιντ ξεκινούσε την προσπάθειά της στον προκριματικό της σφυροβολίας. Το νεαρό κορίτσι από τη φυλή των Κομάντσι τίμησε στο έπακρο τη μνήμη του άντρα που φώτισε το μονοπάτι.
Η Τζανέε Κασαναβόιντ δήλωσε «ευγνώμων και ευλογημένη» για την ευκαιρία που της δόθηκε «να εκτοξεύσει κοτρόνες». Η σφύρα προσγειώθηκε στα 74,86 μ. και η αμερικανική σημαία τοποθετήθηκε στον τρίτο ιστό για την απονομή. Εάν η όμορφη Νέε μπορούσε, θα την αντικαθιστούσε με το μπλε και κόκκινο λάβαρο των Κομάντσι, των «Αρχόντων των Νότιων Πεδιάδων».
Στη σημαία της φυλής εικονίζεται ένας έφιππος πολεμιστής που κραδαίνει τη σημαία της επέλασης. Στην παράδοση των Κομάντσι, που μάχονταν σε δυάδες, ο πολεμιστής και ο γιατρός, ο «μάγος της φυλής» αν αγαπάτε, είναι ιερά πρόσωπα. Ποτέ κανείς δεν βαδίζει πίσω από τον πολεμιστή. Στο γεύμα η τελευταία μπουκιά ανήκει πάντοτε στον άντρα που θα πάει στη μάχη. Είναι «η δύναμή του», όπως λέμε εδώ. Εάν κάποιο παιδάκι κάνει το λάθος να την αρπάξει από το τραπέζι, η μάνα του το μαλώνει αυστηρά: «Τι είσαι εσύ και παίρνεις την τελευταία μπουκιά; Πολεμιστής;».
«Ο στόχος μου είναι να προσφέρω έμπνευση και δύναμη» έγραψε η χαλκέντερη Κασαναβόιντ στην πανηγυρική ανάρτησή της όταν έσβησαν τα φώτα της γιορτής. «Να χρησιμοποιήσω την πλατφόρμα που μου δίνεται για να μοιραστώ το ταξίδι μου με την επόμενη γενιά αθλητών. Η δική μου ιστορία μπορεί να συσχετιστεί με πολλές άλλες νέων ανθρώπων που περνούν παρόμοιες δοκιμασίες και βάσανα. Σας ευχαριστώ όλους εσάς που με βοηθήσατε. Ο αθλητισμός δίνει δύναμη. Μην το βάζετε κάτω! Εάν ζείτε με ένα όνειρο, τρέξτε και κυνηγήστε το! Ο δρόμος μοιάζει μοναχικός και δεν θα είναι ποτέ εύκολος. Αγαπημένοι μου αυτόχθονες, φίλοι μου, άντρες και γυναίκες, συνεχίστε να ονειρεύεστε. Δουλέψτε σκληρά, μόλις τώρα ξεκινάμε…».
Ποιοι είναι οι Κομάντσι
Oι Κομάντσι ανήκαν στην ευρύτερη οικογένεια των Σοσόνε και ήταν μία από τις πολυπληθέστερες φυλές Ινδιάνων στον 18ο και 19ο αιώνα. Οι καταυλισμοί τους απλώνονταν σε έξι, τουλάχιστον, σημερινές πολιτείες των δυτικών ΗΠΑ και του Μεξικού. Ηταν κυνηγοί και έμποροι και ζούσαν μια ειρηνική νομαδική ζωή, μέχρι που πλάκωσαν απρόσκλητοι οι Ευρωπαίοι τυχοδιώκτες.
Οι Κομάντσι έγιναν τρομεροί πολεμιστές στην προσπάθειά τους να υπερασπιστούν τα εδάφη τους και αιχμαλώτισαν αμέτρητους λευκούς, τους οποίους ενσωμάτωσαν σταδιακά στη δική τους κοινωνία. Τελικά τους θέρισαν οι αρρώστιες που έφεραν μαζί τους οι έποικοι. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα οι λίγοι Κομάντσι που άντεξαν υποχρεώθηκαν να μετοικήσουν στη λεγόμενη «Ινδιάνικη Περιοχή», κυρίως στην Οκλαχόμα.
Σήμερα, το έθνος των Κομάντσι αριθμεί περίπου 17.000 αυτόχθονες, από τους οποίους οι μισοί ζουν στις επαρχίες του Λότον. Οι υπόλοιποι είναι σκορπισμένοι σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας και ενίοτε αναδεικνύουν κορυφαίους αθλητές.
Ο κορυφαίος αθλητής του κόσμου
«Εσείς, κύριε, είστε ο κορυφαίος αθλητής στον κόσμο» υποκλίθηκε ο βασιλιάς της Σουηδίας Γουσταύος Ε΄ μπροστά στον χρυσό ολυμπιονίκη του δέκαθλου και του πένταθλου το 1912 στη Στοκχόλμη. «Είναι τιμή μου να σας σφίξω το χέρι».
Αλλά το χέρι του Τζιμ Θορπ είχε αγγίξει χρήματα. Για τους κανονισμούς της εποχής, που έμειναν σε ισχύ μέχρι τη δεκαετία του ’80, ήταν «λερωμένο». Οταν μαθεύτηκε ότι ο Ινδιάνος ολυμπιονίκης ήταν τύποις επαγγελματίας η αμείλικτη ΔΟΕ της εποχής αποφάσισε να του αφαιρέσει τα δύο μετάλλια. Το έγκλημα του Θορπ ήταν ότι τσέπωσε 22 δολάρια για να παίξει μπέιζμπολ σε ένα καλοκαιρινό τουρνουά. «Ημουν ένα Ινδιανάκι σχολιαρόπαιδο και δεν ήξερα από τέτοια» έγραψε στην επιστολή του προς την Ολυμπιακή Επιτροπή των ΗΠΑ ο αφελής «ερυθρόδερμος» από τα βάθη της Ινδιάνικης Περιοχής (στη σημερινή Οκλαχόμα). Οι Αμερικανοί χαρτογιακάδες θεώρησαν το ανορθόγραφο γράμμα του ομολογία ενοχής και το προώθησαν στους Αθανάτους. Η αποκαθήλωση του Θορπ μήνες ολόκληρους μετά το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν πλέον αναπόφευκτη. «Η άγνοια δεν είναι δικαιολογία» έλεγε ο πρώην πρόεδρος της ΔΟΕ Εϊβερι Μπράντατζ.
Ο Θορπ ανήκε στη φυλή των Σακιγουάκι ή Σάουκ ή Σακ εντ Φοξ, όπως είναι γνωστή σήμερα. Οι απόγονοί του είναι λιγότεροι από 4.000 και ζουν –οι περισσότεροι– στην Οκλαχόμα. Και οι δύο γονείς του υπεραθλητή ήταν μιγάδες, αλλά τα εμφανώς ινδιάνικα χαρακτηριστικά του νεαρού τον έκαναν εύκολο θύμα για τους ρατσιστές της εποχής. Πολλοί αυτόχθονες δεν είχαν έγγραφα και συνεπώς δεν αναγνωρίζονταν ως πολίτες των ΗΠΑ. Στα χρόνια μετά τον θάνατο του Θορπ (1887-1953) ιδρύθηκε από τους κληρονόμους και υποστηρικτές του η οργάνωση Δυνατό Φωτεινό Μονοπάτι (από το ινδιάνικο όνομα του Θορπ), με μοναδικό αίτημα την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Η ΔΟΕ πήρε τη μεγάλη απόφαση το 1982 αλλά ακόμη και τότε φόρεσε φερετζέ: «Συν-ολυμπιονίκης» έγραψαν στα επίσημα αρχεία. Χρειάστηκε να φτάσουμε στο σωτήριον έτος 2022 για να αναγνωριστεί ο Τζιμ Θορπ ως μοναδικός χρυσός ολυμπιονίκης το 1912 στο πένταθλο και το δέκαθλο. «Το φως του μεγαλείου δεν γίνεται να θαμπώσει όσο και αν προσπαθούν οι δυνάμεις του σκότους» σχολίασε ο Φον Σαρπ, πρόεδρος του Κογκρέσου των Αμερικανών Αυτοχθόνων. Το Φωτεινό Μονοπάτι του 1912 οδήγησε την Κομάντσι Τζανέε Κασαναβόιντ στο βάθρο του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Στίβου .