Η διαχρονικής αξίας έρευνα του περιοδικού Hot Doc από τον Μάιο του 2014, γίνεται σήμερα ακόμα πιο επίκαιρη, μετά τη καταγγελία ενός εκ των διασωθέντων του μοιραίου τρένου στα Τέμπη, ότι ο Σταύρος Θεοδωράκης έστησε ερώτηση κατά τη διάρκεια τη συνέντευξης με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη.
Διαβάστε επίσης: Συνέντευξη Μητσοτάκη στον Θεοδωράκη: Σοβαρή καταγγελία – «Μου απέδωσαν ερώτημα που δεν έκανα» (Video)
Στις 8 Μαΐου 2014 στο περιοδικό Hot Doc δημοσιεύτηκε μια εκτενής έρευνα η οποία αποκάλυπτε περιστατικά για τον τρόπο με τον οποίο ασκούσε «δημοσιογραφία» ο Σταύρος Θεοδωράκης. Ο παρουσιαστής μιας τύπου λάιφσταϊλ «εναλλακτικής» κοινωνικοπολιτικής εκπομπής καταγγελλόταν ότι έστησε ιστορίες προκειμένου να είναι θελκτικές και να διαμορφώνουν κινηματογραφικό κλίμα στους «Πρωταγωνιστές» του. Σε πολλές ακόμη περιπτώσεις η εκπομπή ή αν θέλετε η δημοσιογραφική ματιά του Θεοδωράκη σκηνοθέτησε μια ωραία πραγματικότητα στη θέση ενός εγκλήματος.Το Documento αναδημοσιεύει το ρεπορτάζ.
Χρειάστηκε ο Σταύρος Θεοδωράκης να βρέξει τα πόδια του στο Ποτάμι της πολιτικής για να γίνει ξαφνικά αντικείμενο κριτικής. Αλλοι από αντιπαλότητα αλλά οι περισσότεροι επειδή τους δόθηκε το δικαίωμα να κρίνουν αυτόν που ήταν δαφνοστεφανωμένος από το μιντιακό σύστημα άρχισαν να υπονοούν ότι οι δάφνες δεν ήταν τίποτε άλλο από καρύκευμα του καλομαγειρεμένου στιφάδου της διαπλοκής. Η κριτική όμως δεν περιορίζεται στο τι κατεβάζει το Ποτάμι και ποιες είναι οι πηγές του. Επεκτείνεται σε ένα πεδίο που αμφισβητεί τη δημοσιογραφική εντιμότητα του δημοσιογράφου, εστιάτορα και πολιτικού. Στήνει ο Στ. Θεοδωράκης εκπομπές; Το ερώτημα αυτό πριν από μερικούς μήνες θα ήταν αδιανόητο. Οπως λέει με δόση κακεντρέχειας παλιός φίλος του Θεοδωράκη: «Ο Σταύρος ενδιαφέρεται πού θα στηθούν οι κάμερες που τον τραβάνε, πού να βρει χρόνο για τα υπόλοιπα». Η απόδοση του στημένου ρεπορτάζ σε κάποιον δημοσιογράφο είναι αναμφίβολα βαριά κατηγορία. Αλλωστε η ματιά με την οποία αντιμετωπίζει όσα συμβαίνουν ο δημοσιογράφος μπορεί αρκετές φορές να χαρακτηριστεί ως στήσιμο από κάποιον που διαφωνεί. Σε μία όμως τουλάχιστον περίπτωση που αφορά εκπομπή του Θεοδωράκη ο δημοσιογράφος καταγγέλλεται ότι έστησε ιστορίες για να είναι θελκτικές και να διαμορφώνουν κινηματογραφικό κλίμα στην εκπομπή. Σε πολλές ακόμη περιπτώσεις η εκπομπή ή αν θέλετε η δημοσιογραφική ματιά του Θεοδωράκη σκηνοθέτησε μια ωραία πραγματικότητα στη θέση ενός εγκλήματος.
Τον Μάρτιο του 2014 ο Μάκης Τριανταφυλλόπουλος υποστήριξε πως κατά τη διάρκεια γυρισμάτων που έκανε στις φυλακές ανηλίκων Αυλώνα όταν χρειάστηκε να πάρει συνεντεύξεις από κάποιους τροφίμους αυτοί τον ρώτησαν «πώς να τις κάνουμε τις συνεντεύξεις, κανονικές ή όπως τις έκανε ο Θεοδωράκης;». Ο Τριανταφυλλόπουλος ρώτησε τι εννοούν και του απάντησαν ότι ο Στ. Θεοδωράκης σε αντίστοιχη εκπομπή από τις φυλακές είχε βάλει κάποιον κρατούμενο να πει πράγματα που ήθελε ο ίδιος ως στοιχεία της προσωπικής του περιπέτειας. Συγκεκριμένα, όταν ο νεαρός μετανάστης από το Αφγανιστάν του είπε πως είχε φτάσει στην Ελλάδα από την Τουρκία ο Θεοδωράκης, σύμφωνα με τις καταγγελίες, ζήτησε να του πει μια άλλη ιστορία που τον ήθελε να ταξιδεύει μέσω Ιταλίας και Αγγλίας γαντζωμένος στις ρόδες του φορτηγού. Οσα κατέγραψε ο Τριανταφυλλόπουλος δεν έτυχαν αναπαραγωγής από τα μέσα ενημέρωσης αν και ήταν σοβαρές καταγγελίες. Οπως ήταν φυσικό, δεν μείναμε στις καταγγελίες Τριανταφυλλόπουλου αλλά κάναμε τη δική μας έρευνα φτάνοντας ως τους ανθρώπους της φυλακής. Απ’ ό,τι προκύπτει, ο Θεοδωράκης δεν άφησε την πραγματικότητα να του χαλάσει μια καλή ιστορία που είχε στο μυαλό του.
Η δημοσιογραφική αλήθεια πέφτει στις ρόδες
Στις 10 Μαΐου 2011 ο Στ. Θεοδωράκης παρουσίασε στην εκπομπή του στο Mega ιστορίες από τις φυλακές ανηλίκων Αυλώνα. Οπως γράφει στο σάιτ του καναλιού, ο Θεοδωράκης και μέλη της ομάδας του πέρασαν μερικές μέρες μέσα στο σωφρονιστικό κατάστημα, καταγράφοντας τις ιστορίες των έγκλειστων πρωταγωνιστών. Η εκπομπή κατέγραψε τις διηγήσεις των παιδιών, αλλά όπως πάντα με πρωταγωνιστή τον Στ. Θεοδωράκη. Η κάμερα τον καταγράφει να περπατάει, να ακουμπάει τα κάγκελα, να κοιτάει με περισυλλογή, να σημειώνει στο σημειωματάριο. Ανάμεσα στις ιστορίες που καταγράφει είναι και του Χασάν. Ο μικρός Αφγανός διηγείται πώς ταξίδεψε ως το Λονδίνο κάτω από ένα φορτηγό επί 24 ώρες χωρίς φαΐ και ψωμί.
Οπως καταγγέλλει ο διευθυντής του σχολείου των φυλακών Νίκος Αρμένης η ιστορία δεν είναι πραγματική. Ο Θεοδωράκης ζήτησε από τον μικρό να διηγηθεί αυτή την ηρωική ιστορία για τις ανάγκες της εκπομπής, αντί της πραγματικής και συνηθισμένης που τον ήθελε να φτάνει στην Ελλάδα από τα τουρκικά παράλια.
Ο Ν. Αρμένης είναι κατηγορηματικός σε όσα λέει, τα οποία δεν έχει σχολιάσει ή διαψεύσει ο Στ. Θεοδωράκης: «Ο Θεοδωράκης θέλησε να κάνει κάποιες συνεντεύξεις από κάποια παιδιά, σε ένα εκ των οποίων ήμουν μπροστά. Ηταν ένας Αφγανός, ο οποίος ξεκίνησε να πει μια τυπική ιστορία ενός παράνομου μετανάστη για το πώς έφτασε τελικά στην Ελλάδα και βρέθηκε στη φυλακή. Τον διέκοψε και στην πορεία του είπε να εμπλουτίσει την ιστορία του με άλλα στοιχεία. Να την κάνει λίγο πιο φανταχτερή, θα έλεγα, δεν θυμάμαι ακριβώς και την έκφραση που του είπε, τέλος πάντων τον παρακίνησε να πει πως πήγε στο Λονδίνο κάτω από ένα φορτηγό. Εφτασε να περιγράφει μία ιστορία, ότι από εδώ μπήκε σε ένα φορτηγό, με το φορτηγό έφτασε μέχρι την Αγγλία, στην Αγγλία τον έπιασαν και επέστρεψε. Λοιπόν, εγώ δεν παρενέβην. Ολα αυτά ήταν ψέματα. Μάλιστα αυτό έγινε και ανέκδοτο στη φυλακή, ότι έχει πάει στην Αγγλία ας πούμε, ενώ δεν έχει πάει ποτέ. Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι αυτό έγινε παρουσία μου και δεν υπήρχε παρέμβαση από τη δική μου τη μεριά γιατί πίστευα ότι έτσι γίνονται τα ντοκιμαντέρ. Να σας δώσω να καταλάβετε, ότι εντάξει, μπορεί να μην είναι αποτύπωση γεγονότων, αλλά να έχει μια πιο καλλιτεχνική ματιά, να το πω έτσι. Το σχέδιο ήταν να τα λέει ο ίδιος και ο άλλος να τα παραδέχεται, με βάση το σχεδιάκι που έχει γίνει από πριν, ας πούμε, ότι θα πεις αυτό, θα πεις εκείνο κ.λπ. Επρεπε να παρέμβω εκείνη την ώρα, βέβαια φρουρός της δεοντολογίας της δημοσιογραφικής δεν μπορεί να είναι ένας δάσκαλος στη φυλακή, έτσι; Θα πρέπει ειδικά ένας φτασμένος δημοσιογράφος να το έχει αυτό».
Η συγκεκριμένη εκπομπή είναι ακόμη αναρτημένη στο διαδίκτυο. Βρήκαμε το απόσπασμα όπου ο Θεοδωράκης συνομιλεί με τον Χασάν, τον οποίο όμως εμφανίζει ως Αλί. Ο Αφγανός πρόσφυγας, όπως φαίνεται στο βίντεο, δεν λέει με άνεση την ιστορία που υποτίθεται ότι είναι δική του. Ετσι ο Θεοδωράκης εμφανίζεται να λέει και να συμπληρώνει όσα δεν λέει ο ίδιος.
Αυτή είναι η συνομιλία:
Θεοδωράκης: Από πού είσαι;
Αλί (Χασάν): Αφγανιστάν.
Θεοδωράκης: Με τα πόδια ήρθες;
Αλί: Με το καράβι μέσα από Τουρκία. Ελλάδα ήρθα με το καράβι.
Θεοδωράκης: Α, Μυτιλήνη ε;
Αλί: Ναι. Εχω πάει μέχρι Αγγλία…
Θεοδωράκης: Πήγες στην Αγγλία; Και;
Αλί: Με διώξανε πάλι. Με πιάσανε, με διώξανε.
Θεοδωράκης: Στην Αγγλία πώς πήγες;
Αλί: Από Πάτρα.
Θεοδωράκης: Από Πάτρα;
Αλί: Ναι.
Θεοδωράκης: Πώς;
Αλί: Κρύφτηκα σε ένα αμάξι, το αμάξι μπήκε μέσα στο καράβι και μετά από 24 ώρες έφτασε στην Αγγλία.
Θεοδωράκης: Πού, από κάτω απ’ το αμάξι;
Αλί: Κάτω από το αμάξι, ναι.
Θεοδωράκης: Σε φορτηγό;
Αλί: Φορτηγό ήταν, ναι.
Θεοδωράκης: Και πώς άντεξες εκεί; Πώς μπήκες;
Αλί: Μπήκα γιατί ήξερα τον τρόπο.
Θεοδωράκης (επιμένει): Ανάμεσα στις ρόδες;
Αλί: Ναι.
Θεοδωράκης: Νερό;
Αλί: Τίποτα.
Θεοδωράκης: Φαγητό;
Αλί: Τίποτα.
Ο μικρός Χασάν ή Αλί εμφανίζει μια ηρωική ιστορία, και αδύνατη φυσικά, με υποβολέα των απαντήσεων εμφανώς τον Στ. Θεοδωράκη. Το στήσιμο της εκπομπής επιβεβαιώνει και ο φίλος του Χασάν, Τσαμσέτ, κρατούμενος την εποχή εκείνη στις φυλακές ανηλίκων Αυλώνα: «Οταν είδαμε την εκπομπή τότε ανακαλύψαμε πως ο Χασάν έλεγε μια ιστορία που δεν είχε σχέση με την αλήθεια. Ποτέ δεν είχε πάει στην Αγγλία με φορτηγό. Είχε έρθει όπως όλοι από Τουρκία. Δεν είχε κρυφτεί στις ρόδες φορτηγού για να πάει στην Αγγλία. Ο Χασάν δεν μπορούσε να φτιάξει αυτή την ιστορία. Την είπε γιατί φανταζόταν πως έτσι θα τον βοηθούσαν να βγει πιο γρήγορα από τις φυλακές».
Οι καλλιτεχνικές παρεμβάσεις του Θεοδωράκη, όπως λένε οι υπάλληλοι των φυλακών, δεν σταμάτησαν εκεί. Ζήτησε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων να υπάρχει γυναίκα στον χώρο για να την τραβάει η κάμερα ως θηλυκό φόντο στην εφηβική δυστυχία. Ο δάσκαλος Ν. Αρμένης λέει: «Την τελευταία ημέρα θέλησε να πάρει κάποια πλάνα από τις πρόβες της θεατρικής ομάδας που έχουμε στο δημοτικό σχολείο. Μου ζητήθηκε την προηγούμενη ημέρα να έχουμε και κάποια γυναικεία παρουσία για τηλεοπτικούς λόγους στα πλάνα, πράγμα το οποίο δεν έγινε. Ηθελε να πάρει στη διάρκεια της πρόβας κάποια πλάνα που να υπήρχε και γυναικεία παρουσία εκεί. Πράγμα που δεν υπήρχε, ας πούμε. Δεν είχαμε εμείς γυναίκες στη διάρκεια της πρόβας, το αρνηθήκαμε, και στην πορεία, την επόμενη ημέρα, πήρε τα πλάνα από το σκάκι ή από την πρόβα».
Ο Γιώργος Τσουνής, υπεύθυνος για τους αγώνες σκακιού στη φυλακή, υποστηρίζει ότι ο Θεοδωράκης τράβηξε επίσης φωτογραφίες από το σωφρονιστικό κατάστημα με τις οποίες έγινε έκθεση φωτογραφίας στο Ευγενίδειο Ιδρυμα. Ανακοίνωσε πως τα έσοδα από την πώληση των φωτογραφιών θα πήγαιναν στην κοινωνική υπηρεσία της φυλακής. Οι υπηρεσίες της φυλακής δηλώνουν ότι ουδέποτε πήραν χρήματα από την έκθεση. Από την πλευρά του το Ευγενίδειο Ιδρυμα δηλώνει πως η έκθεση διοργανώθηκε, αλλά δεν είχε καμία σχέση με την πώληση των φωτογραφιών.
Οι μετανάστες πέθαναν, η δημοσιογραφία πνίγηκε
Τα ξημερώματα της 20ής Ιανουαρίου 2014 δώδεκα μετανάστες πνίγονται όταν η βάρκα που τους μεταφέρει από τα τουρκικά παράλια ανατρέπεται. Οι οκτώ είναι παιδιά. Το επίσης δραματικό είναι ότι πνίγονται ενώ ρυμουλκούνται από σκάφος του λιμενικού. Φτάνοντας στη Λέρο οι διασωθέντες, τραγικές φιγούρες όλοι, καταγγέλλουν πως αιτία του πνιγμού είναι οι λιμενικοί, οι οποίοι τους ρυμούλκησαν για να τους επαναπροωθήσουν παράνομα στα τουρκικά ύδατα. Μπροστά στις κάμερες, θρηνώντας, περιγράφουν ότι οι λιμενικοί τους έβλεπαν να πνίγονται και δεν τους βοηθούσαν. Μερικές μέρες μετά το λιμενικό εμφανίζει καταθέσεις των θυμάτων που λένε ακριβώς τα αντίθετα. Οργανώσεις για τους πρόσφυγες, διεθνή μέσα ενημέρωσης και φυσικά οι ίδιοι οι μετανάστες καταγγέλλουν πως οι καταθέσεις είναι ψεύτικες.
Τις επόμενες μέρες φτάνει στη Λέρο ο Στ. Θεοδωράκης για να κάνει εκπομπή γι’ αυτό που περιγράφεται από τους περισσότερους ως έγκλημα του λιμενικού. Στις 18 Φεβρουαρίου η εκπομπή προβάλλεται στο Mega, για να δημιουργήσει σωρεία ανακοινώσεων που φωτογραφίζουν τον Θεοδωράκη ότι έκανε μια εκπομπή για να ξεπλύνει το λιμενικό και το πρωτοφανές έγκλημα. Ο ίδιος υποστηρίζει πως αυτή ήταν η δημοσιογραφική του προσέγγιση και δεν ήταν καθόλου ξέπλυμα. Ας επιχειρήσουμε λοιπόν μια δημοσιογραφική προσέγγιση γι’ αυτήν τη δημοσιογραφική προσέγγιση.
Καταρχάς ο Στ. Θεοδωράκης ξεκινάει να κάνει μια εκπομπή έρευνας με σημεία αιχμής αν το λιμενικό προκάλεσε το δυστύχημα, αν αντί να διασώσει τους ανθρώπους τούς άφησε να πνιγούν και αν τελικώς σε δεύτερη φάση προσπάθησε να συγκαλύψει το έγκλημα. Επίσης η εκπομπή ονομάζεται «Πρωταγωνιστές» και είναι μάλλον απαιτούμενο να μιλούν οι πρωταγωνιστές της υπόθεσης. Οπως όμως μπορεί να δει κάποιος, από όλους τους πρωταγωνιστές υπάρχει μόνο ο κυβερνήτης του σκάφους του λιμενικού και όχι οι πρωταγωνιστές-δράστες που περιγράφουν οι μετανάστες. Το σημαντικό όμως είναι πως, ενώ οι κύριοι πρωταγωνιστές, δηλαδή τα θύματα-μετανάστες που κάνουν τις καταγγελίες, είναι διαθέσιμοι, για το επίμαχο σημείο εμφανίζονται μόνο ως ατάκες. Ολοι οι άλλοι που πλαισιώνουν την εκπομπή είναι πάροχοι απόψεων αλλά όχι αυτόπτες μάρτυρες. Πουθενά δεν υπάρχουν οι αυθόρμητες και συγκλονιστικές μαρτυρίες των μεταναστών που έχουν κάνει τον γύρο του κόσμου, στις οποίες θρηνώντας περιγράφουν τι ακριβώς έγινε.
Η εκπομπή ξεκινάει με συναισθηματικές γενικότητες για τους μετανάστες. Λέει χαρακτηριστικά ο δημοσιογράφος: «Διασχίζουν βουνά, ποτάμια, πέφτουν στις θάλασσες χωρίς να ξέρουν να κολυμπούν». Ενώ υπάρχει η ανάγκη από τα γεγονότα για να προσεγγίσει τον σκληρό πυρήνα τους, ο Θεοδωράκης μιλάει γενικώς για τους μετανάστες, οι οποίοι γενικώς πνίγονται γιατί φυσικά δεν ξέρουν να κολυμπούν. Οπως επίσης σημειώνει ο δημοσιογράφος, τα ξένα μέσα ενημέρωσης αποκαλούν το περιστατικό ελληνική Λαμπεντούζα. Ο ίδιος δεν το αποκαλεί, παραχωρεί για μία ακόμη φορά, όπως συνηθίζει, τα πράγματα στη γενική ευθύνη χωρίς φταίχτη ή πιθανό ένοχο. Κάνει αναφορές στην ιστορία του Φαρμακονησίου και του Καίσαρα, στα ιαματικά του φυτά, αλλά με διάθεση φαρμακωμένου πλησιάζει την ουσία και την ευθύνη.
«Το Φαρμακονήσι, λένε οι Κώες» σπικάρει κάποια στιγμή ο παρουσιαστής «ήταν ο τόπος που ο Ιπποκράτης συνέλεγε τις πρώτες ύλες για τα φάρμακά του. Ενας βράχος γεμάτος βοτάνια». Και συνεχίζει με ποιητικό εγωκεντρισμό: «Αλλά εγώ δεν ήρθα εδώ για να μαζέψω κάππαρη και αλισμαρί». Τι πήγε όμως αλήθεια να κάνει ο Στ. Θεοδωράκης;
Οι μετανάστες-πρωταγωνιστές έχουν την τιμητική τους στο πρώτο ένα τρίτο της εκπομπής, όπου περιγράφουν την περιπέτειά τους πριν από το περιστατικό. Ο Στ. Θεοδωράκης είναι γενναιόδωρος δημοσιογραφικά όταν μιλάνε για το πόσα πλήρωσαν, για τους δουλέμπορους ή την κατάσταση στη χώρα τους. Ο γενικός ουμανισμός όμως θα φρενάρει όταν φτάνουν στην ουσία. Στο τι συνέβη δηλαδή όταν ένα σκάφος του λιμενικού έδεσε τη βάρκα τους και άρχισε να τους ρυμουλκεί. Εκεί οι μετανάστες μιλάνε για δευτερόλεπτα και περιγράφουν πάλι ουδέτερα πράγματα: «Η βάρκα έγειρε απ’ τη μία μεριά», «μας έδεσαν, αλλά το σχοινί κόπηκε», «ήμασταν τόσο κοντά στη σωτηρία». Τι έγινε όμως και αντί για σωτηρία πνίγηκαν οκτώ παιδιά; Σε αυτό το σημείο αρχίζει η συγκινητική διήγηση των λιμενικών. Ο κυβερνήτης του σκάφους υποστηρίζει πως έκαναν ό,τι μπορούσαν. Μιλάει για τα δικά του παιδιά και τις διασώσεις που έχει κάνει. Στη συνέχεια άλλοι λιμενικοί που δεν είναι αυτόπτες μάρτυρες περιγράφουν τη δύσκολη δουλειά του λιμενικού. Οι διηγήσεις τους διανθίζονται με πλάνα παλιών διασώσεων.
Κάποια στιγμή ένας συνεντευξιαζόμενος λέει: «Το λιμενικό μάς τράβαγε με κάμερα την ώρα που πνιγόμασταν. Να δώσουν τα πλάνα για να φανεί η αλήθεια». Αλλά ο Στ.Θεοδωράκης, ο οποίος πιασμένος στα ρέλια του λιμενικού σκάφους που προσφέρθηκε για τα γυρίσματά του πλασάρεται αυτάρεσκα στην κάμερα ακόμη και όταν μιλάει για πνιγμένα βρέφη, δεν μεταφέρει το ερώτημα στους λιμενικούς που του δίνουν συνέντευξη.
Το αποκορύφωμα είναι όταν εμφανίζει τις ψεύτικες καταθέσεις των θυμάτων ως την άποψή τους για τα γεγονότα. Η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ όπως και η Διεθνής Αμνηστία ζητάνε διερεύνηση του εγκλήματος, αλλά η άποψή τους δεν υπάρχει πουθενά. Ούτε οι διαβεβαιώσεις ότι επισήμως οι μετανάστες έχουν πει στον ΟΗΕ όσα είπαν και στις συνεντεύξεις τους μόλις διασώθηκαν. Ο Στ. Θεοδωράκης επιμένει στην αλήθεια όσων έχουν διαψευστεί.
Ο δημοσιογράφος που το 1999 είχε καταγγείλει τους συναδέλφους του που κάλυπταν τον πόλεμο στο Κόσοβο πως δεν αποκάλυπταν τα εγκλήματα του Μιλόσεβιτς αλλά χρησιμοποιούσαν την εξουσία του, το 2014 ακουμπά με μεγάλη άνεση σε όσα λέει η εξουσία για να ξεπλύνει μέσα στην απαλλακτική συναισθηματικότητα ένα έγκλημα στην Ελλάδα.
Την επόμενη μέρα προβολής της εκπομπής δεκάδες οργανώσεις βγάζουν ανακοινώσεις καταγγελίας του Θεοδωράκη. Ο Νασίμ Λομανί, ο Αφγανός μετανάστης που μεσολάβησε για να δοθούν από τους μετανάστες οι συνεντεύξεις στην εκπομπή, στέλνει επιστολή διαμαρτυρίας στον Θεοδωράκη. Ακόμη και σήμερα δηλώνει οργισμένος.
«Αυτό που είδα στην εκπομπή ήταν τραγικό από κάθε άποψη. Εκανε κανονικό ξέπλυμα στο λιμενικό. Εβγαλε και τις ψεύτικες καταθέσεις, εκείνες που είχε δώσει στη δημοσιότητα το λιμενικό, χωρίς να πει ότι αυτές έχουν διαψευστεί από πρόσφυγες και οργανώσεις. Τα έδειξε με απίστευτα πειστικό τρόπο. Κάθε συνέντευξη με τους πρόσφυγες είχε διάρκεια μισή ώρα έως 40 λεπτά κι εκείνος έβγαλε μόνο αποσπάσματα. Ακόμη και αυτά που παρουσιάστηκαν ήταν κομμένα. Δεν ήταν καν σωστή η μετάφραση. Στις συνεντεύξεις υπήρχε διερμηνέας, του είπα όμως να τον βοηθήσω, μεταφράζοντας ολόκληρο το υλικό που είχε καταγράψει. Ο Θεοδωράκης εξήγησε ότι θα βάλει δικούς τους μεταφραστές. Ο Θεοδωράκης άλλαξε όλη την ατζέντα. Παρουσίασε το γεγονός από την άλλη πλευρά. Στο τέλος της εκπομπής είχαν ευχαριστίες, μεταξύ των οποίων και το δικό μου όνομα. Ζήτησα να αφαιρεθεί το όνομά μου, γιατί δεν βοήθησα με τον τρόπο που ήθελε αυτός, και να ζητήσει συγγνώμη από τους ανθρώπους που τον είχαν εμπιστευτεί. Οι πρόσφυγες παρακολούθησαν εκείνο το βράδυ την εκπομπή. Δεν καταλάβαιναν φυσικά, αλλά εισέπρατταν την αίσθηση. Αργότερα έμαθαν τι ακριβώς παρουσιάστηκε και στενοχωρήθηκαν πάρα πολύ. Μετά από αυτό ελάχιστες συνεντεύξεις δέχτηκαν. Δημιουργήθηκε μια αίσθηση ότι δεν τους προστατέψαμε. Οταν γύρισε από τη Λέρο με πήρε τηλέφωνο και μου είπε: “Γιατί οι πρόσφυγες λένε ψέματα;” Ηταν σαν να είχε πειστεί από τους λιμενικούς. Τσακωθήκαμε στο τηλέφωνο και του είπα ότι εμείς πιστεύουμε τους πρόσφυγες. Αλλωστε, συνέχισα, για ποιο λόγο να πουν ψέματα άνθρωποι που έχουν τόσο πόνο και εναντίον ποιων;».
Ο Στ. Θεοδωράκης, απαντώντας μετά την προβολή της εκπομπής σε αρθρογράφο, ο οποίος τη χαρακτήριζε απαράδεκτη, έγραφε χωρίς να τοποθετείται επί της ουσίας ότι η εκπομπή του ήταν καλή και ότι τον ευχαρίστησε γι’ αυτό η αφγανική κοινότητα. Λίγες ημέρες μετά η ίδια κοινότητα που δήθεν ευχαριστούσε τον δημοσιογράφο έβγαλε ανακοίνωση στην οποία μεταξύ άλλων ανέφερε: «Οσον αφορά τους “Πρωταγωνιστές” του Σταύρου Θεοδωράκη και τα ψευδή συγχαρητήρια που θα ήθελαν να ακούσουν ο “δημοσιογράφος” και οι συνεργάτες του, δηλώνουμε ότι η εκπομπή μάς εξέπληξε, όπως και πολλούς άλλους που την παρακολούθησαν, με τον τρόπο που παρουσίασε τα γεγονότα του Φαρμακονησίου. Στην ουσία, όχι μόνο ήταν άδικο προς τους πρόσφυγες που εμπιστεύτηκαν τον δημοσιογράφο και τους συνεργάτες του, αλλά έφτασε και στο σημείο να κατηγορηθούν οι ίδιοι “γιατί δεν έτρεχαν να σώσουν τις γυναίκες και τα παιδιά τους όταν αυτοί πνίγονταν”. Η παρουσίαση των “ψευδών” καταθέσεων (χωρίς αναφορά βέβαια στις σοβαρές καταγγελίες που τις αμφισβητούν) αντί των μαρτυριών των ίδιων των διασωθέντων, που πάρθηκαν στα γραφεία μας, είναι τουλάχιστον αντιδεοντολογική από την πλευρά του δημοσιογράφου. Οι “Πρωταγωνιστές” του Σταύρου Θεοδωράκη θα είχαν σίγουρα πολλά συγχαρητήρια από την πλευρά των λιμενικών – εμείς, ακόμα κι αν τα δίναμε (που στην προκείμενη περίπτωση αποκλείεται), θα είχαν μόνο εκμεταλλευτική χρήση εναντίον μας».
Αφού ο Στ. Θεοδωράκης ολοκλήρωσε την εκπομπή του με τα αναγκαία πλάνα που περιφρουρούν το τρέντι στιλ του, κατέληξε στον επίλογό του: «Οσο πληθαίνουν οι μαρτυρίες τόσο η απόσταση από τη μία και μοναδική αλήθεια μακραίνει. Γιατί στην πραγματικότητα δεν υπάρχει μία και μοναδική αλήθεια. Το έχετε δει και στο σπίτι σας, αλλιώς τα βλέπει ο γιος τα πράγματα, αλλιώς ο πατέρας». Με αυτό το μάθημα σχετικότητας, που ενδεχομένως να θεωρεί ότι δικαιολογεί τη στάση του, ίσως και το ψέμα, ο Θεοδωράκης βγαίνει από τη θάλασσα της δημοσιογραφίας με την ακριβή νιτσεράδα του, δίνοντας την εικόνα του θαλασσοδαρμένου αν και σε πλήρη μπουνάτσα, για να κατέβει το ποτάμι της πολιτικής.
Κανιβαλική δημοσιογραφία πάνω στο συναίσθημα
Στις 12 Φεβρουαρίου 2008 το Mega προέβαλε την εκπομπή του Στ. Θεοδωράκη με τίτλο «Η πολιτεία των τρελών». Ο δημοσιογράφος παρουσιάζει τον κόσμο του Δρομοκαΐτειου. Ψυχικά ασθενείς που περιγράφουν στην κάμερα τη ζωή τους. Η εκπομπή σημείωσε μεγάλη θεαματικότητα και αντιμετωπίστηκε από μερικούς τηλεκριτικούς ως το απαύγασμα της ευαισθησίας, με βάση τη λογική πως μια κάμερα έμπαινε στον κόσμο των τρελών.
Δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία ότι ήταν μια καθαρή εκπομπή. Δεν μπορεί να κατηγορήσει κάποιος τον δημοσιογράφο πως έστησε εκπομπή για να ικανοποιήσει κάποια επιδίωξη. Οχι τουλάχιστον με την έννοια που μπορεί να τον κατηγορήσει κάποιος για στήσιμο όπως στην υπόθεση με τον Χασάν στις φυλακές ανηλίκων. Αν όμως κάποιος άλλος, κάποιος άτυχος ρεπόρτερ, είχε στρέψει την κάμερα στο πρόσωπο ενός ανυπεράσπιστου ασθενή του ψυχιατρείου, θα τον είχαν κατασπαράξει τηλεκριτικοί και εφημερίδες. Θα είχαν μιλήσει για καταπάτηση δικαιωμάτων, για μη τήρηση της δεοντολογίας και κανιβαλισμό.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, ήταν ο Θεοδωράκης. Εβαλε με ειδική άδεια, όπως σημειώνει ο ίδιος στην εκπομπή, κάμερα στο ψυχιατρείο για να καταγράψει «τον κόσμο των τρελών». Να καταγράψει εκείνο το απλανές και διαταραγμένο βλέμμα που θα προκαλούσε χωρίς αμφιβολία το βλέμμα του τηλεθεατή. Εστησε πάνω στην περιέργεια και την προκλητική άγνωστη εικόνα πρώτα το συναίσθημα και μετά τον κανιβαλισμό. Γιατί ο Στ. Θεοδωράκης μπήκε στο ψυχιατρείο με κάμερα; Δεν έκανε τον κόπο τότε να τον ρωτήσει κανένας από τους υμνητές του. Ούτε οι αρμόδιοι υπουργοί που πιθανόν να τύγχαναν και πελάτες στο εστιατόριό του. Οταν τη δεκαετία του ’80 η κάμερα εισέβαλε στο ψυχιατρείο-κολαστήριο της Λέρου, οι δημοσιογράφοι το έκαναν όχι για να δούμε τα αξιοπερίεργα βλέμματα των τρελών ούτε για να ακούσουμε ως μουσική υπόκρουση οποιοδήποτε τραγούδι υπάρχει με τη λέξη «τρελός», όπως έκανε ο Θεοδωράκης. Το έκαναν για να καταδείξουν ότι το Ψυχιατρείο της Λέρου ήταν ένα κολαστήριο, μια αποθήκη ψυχών. Ο Στ. Θεοδωράκης γιατί το έκανε; Ανάμεσα στις ιστορίες που προβάλλει η εκπομπή και που εκ των πραγμάτων προκαλούν το συναίσθημα κάνουν την εμφάνισή τους εν είδει σποτ οι φυσιογνωμίες των διαταραγμένων, που ανεβαίνοντας από την άβυσσο της ψυχής τους γίνονται κράχτες της συνέχειας της εκπομπής.
Δύο νοσηλευόμενοι περπατάνε στο προαύλιο του νοσοκομείου. «Τρελοί από έρωτα» γράφει στο σημείο αυτό η κάρτα της εκπομπής. «Πόσο καιρό γνωρίζεστε;» τους ρωτάει ο Θεοδωράκης. «Από παιδιά» απαντά η γυναίκα. «Μην την ακούς, τρία χρόνια» απαντά ο άντρας και συνεχίζει: «Είναι καλή, φαίνεται ότι δεν είναι καλά, αλλά είναι».
Λίγο παρακάτω ένας ασθενής τραγουδά το «Ομορφη Θεσσαλονίκη» και εξηγεί στην κάμερα ότι αυτός έγραψε το τραγούδι. Ενας πιτσιρικάς περπατά στο κενό σε επαφή μόνο με ένα κασετόφωνο. Η κάμερα, αφού φεύγει από τα δαχτυλίδια και τα σακίδια του Θεοδωράκη, τον καταγράφει ως ένα άλλο αξεσουάρ της εκπομπής. Κάποιος άντρας σκύβει στην κάμερα και υποστηρίζει πως κέρδισε το λαχείο αλλά το έσκισε. Μια γυναίκα προειδοποιεί για το τέλος του κόσμου: «Ερχεται ο Χριστός και όλα θα δουλέψουν ρολόι».
Τα αργά και προσεγμένα τηλεοπτικά βήματα του Στ. Θεοδωράκη πιο κάτω συναντούν κάποιον ο οποίος διαβεβαιώνει: «Παλεύει ο Θεός και ο διάβολος για μένα για το ποιος θα με κερδίσει. Δεν μπορούν όμως, τους παίζω και τους δυο στα δάχτυλα». Ο Σταμάτης λέει ότι ακούει φωνές την ώρα που ο Θεοδωράκης ακούει τον σκηνοθέτη για ένα ακόμη πλάνο με τα περίεργα του κόσμου. Ο Μιχάλης είναι σχιζοφρενής αλλά του αρέσει η λεμονάδα και μια ακόμη κοπέλα διαβεβαιώνει πως θα γίνει γιατρός χειρουργός για να δώσει ακόμη και την καρδιά της που τόσο την πληγώνουν.
Ο διαταραγμένος κόσμος, ο κόσμος των φαντασμάτων και των φωνών γίνεται ο κόσμος της τηλεθέασης. Η κάμερα κινείται σε ένα δωμάτιο. Αφήνει το μπλοκάκι του Θεοδωράκη, το σακίδιο, το κοντινό στα δάχτυλα που στηρίζουν με σκέρτσο το πρόσωπο του παρουσιαστή και πάει στα λουριά. Μια γυναίκα δεμένη στο κρεβάτι για να μην αυτοκτονήσει. Ο Σταύρος πλησιάζει και κάθεται δίπλα της. Με αυτοπεποίθηση τηλεοπτικού ειδικού και ολίγον φιλοσόφου της λέει: «Είναι δυνατόν να το βάζεις στα πόδια;». Η γυναίκα παραμένει δεμένη, αλλά ο Θεοδωράκης με την κάμερα θα φύγουν για να συναντήσουν έναν άλλο δεμένο, που όπως ενημερώνει ο παρουσιαστής «πάσχει από τη σπάνια ασθένεια του χορευτή. Φεύγει συνέχεια μόλις δει ανοιχτή πόρτα». Μια σκιά από άνθρωπο στέκεται πότε στο ένα πόδι και πότε στο άλλο αναζητώντας τη φυγή. Δεν μπορεί να φύγει από την κάμερα ούτε κάποιος τον ρώτησε αν θέλει να φύγει απ’ αυτή.
Η εκπομπή του Θεοδωράκη, αυτό το οικοδόμημα εξευτελιστικού και συναισθηματικού λαϊκισμού, θα προβληθεί μάλιστα σε επανάληψη, ενώ οι τηλεκριτικοί, πελάτες και αυτοί στο Αλάτσι του Θεοδωράκη, θα συνεχίσουν να υμνούν επί μέρες την ευαίσθητη ματιά του παρουσιαστή. Κάποιοι γιατροί ψελλίζουν στο ψυχιατρείο ότι αυτό που έγινε ήταν απαράδεκτο, αλλά κάποιοι τους διαμηνύουν πως δεν πρέπει να μιλάνε. Αλλωστε η εκπομπή είχε πάει τόσο καλά…
Ο Στ. Θεοδωράκης με τον οποίο επικοινωνήσαμε διέψευσε τις καταγγελίες περί στημένων εκπομπών και μας παρότρυνε, ειρωνευόμενος, να συνεχίσουμε την έρευνά μας.
