Ενα πανηγύρι ψυχής στην Αμαλιάδα, μια πρόσκληση για συμμετοχή σε ένα αρχέγονο δρώμενο.
Τα πολύ παλιά χρόνια, κάπου στη Μικρά Ασία, όταν ο καταραμένος όφις μπήκε στα αντίσκηνα των Ρομά – Τσιγγάνων για να τους κατασπαράξει, ο Αϊ-Γιώργης, καβάλα στο άλογό του, πρόφτασε και τον σκότωσε. Από τότε οι Ρομά – Τσιγγάνοι όλου του κόσμου γιορτάζουν τον προστάτη άγιό τους.
«Ολοι έχουμε ανάγκη από ένα Εντερλέζι»
Κείμενο
Νίκος Μπατζαλής
Συγγραφέας του βιβλίου «Γκογκί [Μνήμη]» (εκδόσεις Απαρσις)
Το Εντερλέζι που έµεινε βαθιά χαραγµένο στη µνήµη µου και συγκινούµαι όταν έρχονται στη θύµησή µου εικόνες του έγινε στις αρχές της δεκαετίας του ’80. ∆υο τρία χρόνια νωρίτερα οι ανατολίτες χριστιανοί Τσιγγάνοι είχαν πάρει ελληνική ιθαγένεια και ταυτότητα. Είναι η χρονιά αναβίωσης του εθίµου της Κωνσταντινούπολης.
Αρκετοί Γιώργηδες της γειτονιάς των Ελλήνων Ροµά – Τσιγγάνων της Αµαλιάδας, προσφέροντας ο καθένας τον οβολό του, έστησαν το πρώτο πανηγύρι Εντερλέζι στην Ελλάδα. Προφανώς και πριν από αυτήν τη µέρα τηρούσαν το έθιµο αλλά κυρίως σε επίπεδο οικογενειακό.
Τραπέζια και καρέκλες του Καρασκούτη από το Ρουπάκι, ορχήστρα από τη «φυλή των µουσικών» του Πύργου, σε ένα άνοιγµα της γειτονιάς που το βάφτισαν πλατεία, µπροστά ακριβώς από το σπίτι του Γιώργου Μυλωνά. Η γυναίκα κάθε σπιτικού στόλισε το δικό της τραπέζι. Οσο πιο όµορφα µπορούσε. Με λευκό κεντητό τραπεζοµάντιλο.
Περιµένοντας να νυχτώσει επέστρεψαν στα σπίτια που είχαν χτίσει δίχως άδεια, στα αγορασµένα δικά τους οικόπεδα, για να ζυµώσουν το ψωµί για τη γιορτή. Ακούω ακόµη τις ευχές της µάνας µου Νεραντζούλας: «Ο Εντερλέζι τε αρακκχέλ, τε ντικκχέλ κατέ κολάρ σα ε ντουνιαβά, τα σοβρά αµέν» (Ο Αϊ-Γιώργης να βρει, να δει και να φυλάξει όλο τον κόσµο και µετά εµάς).
Ο πατέρας έχει σφάξει δύο αρνιά από το Μεγάλο Σάββατο – θηλυκό για το Πάσχα, αρσενικό για το Εντερλέζι. Ετσι προστάζει το αντέτι, το έθιµο. Το στρόγγυλο ζυµωτό ψωµί µε χριστιανικές παραστάσεις έχει την ανώτερη θέση στην ηµέρα. Προτού ξεκινήσουν οι χοροί σηκώνονται τα αντρόγυνα κρατώντας το στα χέρια. Το κρατούν µε τέτοιο τρόπο ώστε να σπάσει στη µέση. Ο άντρας µε το ένα χέρι και η γυναίκα µε τα δύο.
Ο συµβολισµός; Οποιος από τους δύο τραβήξει το µεγαλύτερο κοµµάτι έχει προσφέρει περισσότερα στο σπιτικό του τον χρόνο που πέρασε, από το προηγούµενο Εντερλέζι έως και το φετινό. Σχεδόν πάντα κερδίζουν οι γυναίκες. Στη συνέχεια περπατούν µες στο πλήθος µε το ψωµί και το µοιράζουν σαν αντίδωρο.
Οταν παντρευτεί ο γιος του σπιτιού το έθιµο περνάει σε αυτόν.
Σιγά σιγά η νύχτα ρίχνει το µαύρο πέπλο της. Στήνεται τρικούβερτο γλέντι που όµοιό του δεν έχω ξαναζήσει. Πρώτοι σέρνουν τον χορό οι γέροντες και οι γερόντισσες· οι πρόσφυγες, η γενιά της Κωνσταντινούπολης. Ακόµη ηχούν στα αυτιά µου το «Κόνιαλι» και τα άλλα τραγούδια που µας θυµίζουν τις αλησµόνητες πατρίδες. Στη συνέχεια χορεύουν οι οικογένειες που έχουν παιδιά της παντρειάς. Είναι ένα κάλεσµα… ένα πραγµατικό νυφοπάζαρο.
Υπάρχει ένας άγραφος νόµος στα τσιγγάνικα γλέντια: τα «έκτακτα» προηγούνται. Ποια είναι τα «έκτακτα»; Ο λόγος για τον αρραβώνα δύο οικογενειών, οι οποίες πολύ σύντοµα θα παντρέψουν τα παιδιά τους. Στο Εντερλέζι το µαθαίνει όλη η κοινότητα. Και έτσι σηκώνονται όλοι και ρίχνουν χρήµατα στο µελλοντικό αντρόγυνο.
Σήµερα, σε µια πολύ δύσκολη εποχή για τον τόπο µας αλλά και για τον κόσµο όλο, καθώς τα πάντα αλλάζουν γύρω µας, η διατήρηση των εθίµων, η συνέχιση του Εντερλέζι, η διαιώνιση της πολιτισµικής µας ταυτότητας είναι επιτακτική ανάγκη. ∆υστυχώς οι άνθρωποι ποτέ δεν καταφέραµε να αποκτήσουµε επίγνωση για το ποιος είναι ο ρόλος µας στον πλανήτη και όχι ποιος νοµίζουµε ή θέλουµε να είναι.
Οπως έγραψε πριν από λίγες ηµέρες η δηµοσιογράφος Γιούλη Ηλιοπούλου της εφηµερίδας «Πατρίς» του νοµού Ηλείας σε ένα αφιέρωµα-ύµνο σε αυτή την παγκόσµια γιορτή: «Ολοι έχουµε ανάγκη από ένα Εντερλέζι».
Ευωχία στην Αμαλιάδα
Κείμενο
Θεώνη Μαρτζάκλη
Φιλόλογος – επιμελήτρια κειμένων
Ενα τσιγγάνικο έθιμο που κρατά τις ρίζες του από τον καιρό που οι νομάδες Τσιγγάνοι ζούσαν στην Ασία και σηματοδοτούσε την έναρξη της άνοιξης. Με το πέρασμα των χρόνων ταυτίστηκε με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, τη δεύτερη μεγαλύτερη γιορτή για τους Ελληνες Τσιγγάνους μετά τον Δεκαπενταύγουστο.
Οι Ρομά της Αμαλιάδας τιμούν τον προστάτη άγιο με εορταστικές εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν εδέσματα, χορούς, τραγούδια και συμμετοχή όλης της συνοικίας στη γιορτή. Αυτό όμως που κάνει ξεχωριστή τη γιορτή είναι το κομμάτι της παράδοσης και των εθίμων τους που μοιράζονται με όλους μας.
Το 2014 με είχαν καλέσει στη γιορτή φίλοι –και αργότερα συνεργάτες– από τη συνοικία Παπακαυκά. Την προετοίμαζαν εβδομάδες νωρίτερα και είχαν κλείσει ένα κέντρο διασκέδασης για να μοιραστούν τη χαρά του Εντερλέζι με τον κόσμο. Ο χώρος ήταν κατάμεστος τόσο από Τσιγγάνους όσο και από μη Τσιγγάνους. Η εκδήλωση δεν περιλάμβανε μόνο τραγούδι και χορό αλλά και μηνύματα. Κοινωνούν με τον κόσμο τα επιτεύγματά τους, την πρόοδο των παιδιών τους που σπουδάζουν και –το σπουδαιότερο– το μήνυμα της ισότητας των φυλών.
Οι περισσότεροι είναι ήδη σε κέφι από τις προετοιμασίες στη γειτονιά τους. Γνωστά ονόματα οργανοπαιχτών πλαισιώνουν την ορχήστρα, ενώ υπάρχει και μια ειδική τελετουργία στον τρόπο που κάθε οικογένεια σηκώνεται να χορέψει. Δεν ανεβαίνουν όλοι μαζί στην πίστα, αλλά ενημερώνουν εκ των προτέρων τον τελετάρχη –αν μπορούμε να τον αποκαλέσουμε κατ’ αυτό τον τρόπο– για την επιθυμία της κάθε οικογένειας να παρουσιαστεί. Ενα είδος γνωριμίας και για τα νέα μέλη κάθε οικογένειας δεδομένου ότι κάποιοι δεν μένουν στην Αμαλιάδα. Αφήνουν χρήματα στον οργανοπαίχτη, σκορπούν χρήματα στην πίστα. Είναι όλοι ντυμένοι επίσημα και ευδιάθετοι. Το σκηνικό θυμίζει πανηγύρι άλλης εποχής. Το γλέντι συνεχίζεται μέχρι πρωίας και όποιος αντέξει.
Θα ήταν παράλειψη να μην τονίσω ότι είναι ιδιαίτερα φιλόξενοι με τους καλεσμένους, τους οποίους μάλιστα έχουν ρωτήσει από πριν αν θέλουν να χορέψουν για να προηγηθούν στη λίστα.
INF0
Σήμερα Τρίτη 26/4 στο κέντρο Δεμίρης Royal στη Μαραθιά Αμαλιάδας θα γιορταστεί το φετινό Εντερλέζι. Συμμετέχουν: Κώστας Χατζής, Θεολόγος Ανα-
γνωστόπουλος. Σολίστ: Μάκης Μπέκος, Levent Inci