Το Φεστιβάλ Πριμαρόλια διοργανώνεται για τέταρτη χρονιά και ενεργοποιεί έναν ακόμη εμβληματικό χώρο του Αιγίου, τον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό. Κατά τη διάρκεια των εννέα ημερών του φεστιβάλ (3-11/9) ο επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει μια σειρά από εικαστικές, πολιτιστικές και ερευνητικές δράσεις, ξεναγήσεις και δημιουργικό παιχνίδι για παιδιά στους χώρους του φεστιβάλ, περιπατητικές διαδρομές αλλά και περιηγήσεις στον ατμοσφαιρικό χώρο του σταθμού.
Στον πυρήνα του φεστιβάλ βρίσκεται πάντα η κορινθιακή – μαύρη σταφίδα. Πριμαρόλια κατά τον 19ο αιώνα ονομάζονταν τα πρώτα πλοία που έφευγαν για το εξωτερικό μεταφέροντας την πρώτη, καλύτερη και ακριβότερη σοδειά της μαύρης σταφίδας. Επιστρέφοντας έφερναν πλούτο και πολιτισμό στην περιοχή της Αχαΐας και όχι μόνο, βοηθώντας σημαντικά στη δημιουργία του μετεπαναστατικού ελληνικού κράτους.
«Η φετινή θεματική του φεστιβάλ –Τροχιές/Trajectories– και της έκθεσης σύγχρονης τέχνης εκκινεί από τον χαρακτήρα των πριμαρολίων: μια τροχιά ταξιδιών σε ευρωπαϊκά λιμάνια, μια τροχιά δημιουργίας του οργανικού, κοινωνικού και συλλογικού καρπού, ένα όριο εποχής και μνήμης» λέει μιλώντας στο Documento o Σωτήρης Μπόλης, ιδρυτής και πρόεδρος του οργανισμού, διευθυντής του φεστιβάλ Πριμαρόλια…
Ποια είναι η βασική ιδέα και έμπνευση του φεστιβάλ Πριμαρόλια;
Έμπνευσή μας είναι η κορινθιακή – μαύρη σταφίδα. Πριμαρόλια κατά τον 19ο αιώνα ονομάζονταν τα πρώτα πλοία που έφευγαν για το εξωτερικό μεταφέροντας την πρώτη, καλύτερη και ακριβότερη σοδειά της μαύρης σταφίδας. Επιστρέφοντας έφερναν πλούτο και πολιτισμό στην χώρα, βοηθώντας σημαντικά στην δημιουργία του μετεπαναστατικού ελληνικού κράτους, καθώς οι εξαγωγές της μαύρης σταφίδας υπερέβαιναν συχνά το 60%, φτάνοντας ως και 79% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών!
Δανειζόμενος την ονομασία, ο οργανισμός Πριμαρόλια δημιουργεί ένα σύγχρονο «ταξίδι της μαύρης σταφίδας», ένα πριμαρόλι ιστορίας και πολιτισμού. Ο οργανισμός υλοποιεί την καινοτόμα πολιτιστική στρατηγική του, συνδυάζοντας έννοιες όπως τοπική ταυτότητα, ιστορία, σύγχρονη τέχνη και πολιτισμός, εξωστρέφεια και δικτύωση. Κάνοντας ιστορική έρευνα, ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση σταφιδικών αρχείων, καταγραφή προφορικής ιστορίας, δημιουργία ψηφιακών πλατφορμών παρουσίασης και διάθεσης υλικού, δημιουργούμε ευκαιρίες γνώσης, έμπνευσης και σύγχρονης δημιουργίας, ενώ υλοποιούμε δράσεις ανάδειξης και προβολής ενός τόσο σημαντικού κομματιού της πρόσφατης ιστορίας μας.
Παράλληλα, σχεδιάζουμε και υλοποιούμε «τολμηρές» δράσεις, όπως το ετήσιο Φεστιβάλ Πριμαρόλια και η θεματική έκθεση σύγχρονης τέχνης σε μια μικρή πόλη όπως το Αίγιο, πατρίδα της καλύτερης ποιότητας μαύρης σταφίδας διαχρονικά. Ο τρόπος λειτουργίας του οργανισμού συνδυάζει αρμονικά την ιστορική έρευνα με την σύγχρονη τέχνη και πολιτισμό, σε μια διαρκή αλληλοτροφοδοσία και αλληλεπίδραση.
Πως καταλήξατε στην κεντρική ιδέα πάνω στην οποία βασίζεται το φετινό φεστιβάλ: το όριο, η μεταφορά, οι τροχιές; Πως συνδέεται η σιδηροδρομική τροχιά με τη σταφίδα;
Η φετινή θεματική του φεστιβάλ και της έκθεσης εκκινεί από τον ίδιο τον χαρακτήρα των πριμαρολίων, δηλαδή ως μια τροχιά ταξιδιών σε ευρωπαϊκά λιμάνια, ως μια τροχιά δημιουργίας του οργανικού, κοινωνικού και συλλογικού καρπού, ως ένα όριο εποχής και μνήμης. Σύμφωνα με τον καλλιτεχνικό διευθυντή του φεστιβάλ Βασίλη Ψαρρά και επιμελητή της έκθεσης σύγχρονης τέχνης σε συνεπιμέλεια με την εικαστικό Νάνσυ Χαριτωνίδου, το φετινό Πρόγραμμα του Φεστιβάλ προσεγγίζει πολυμορφικά αυτές τις έννοιες μέσα από μια σειρά καλλιτεχνικών, ιστορικών δράσεων και συνεργασιών σύγχρονου πολιτισμού και ψηφιακής τέχνης.
Τροχιές μοναχικές σαν τα καράβια, κυκλικές όπως το κάθε έτος με τον νέο καρπό, τροχιές ποιητικές και αντιθετικές όπως οι προσωπικές και συλλογικές ιστορίες, η μνήμη και οι κοινωνικές αναταραχές. Αυτό όμως που καθορίζει το φετινό πρόσημο είναι η ιδέα του ορίου που διαφαίνεται στην έκθεση σύγχρονης τέχνης “Where Do We Go From Here“, στην οποία ο φετινός χώρος του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού αποτελεί ένα in situ επιμελητικό/καλλιτεχνικό πείραμα.
Η έμπνευση προήλθε ως ένας διαχρονικός προβληματισμός για την προσωπική, κοινωνική και φιλοσοφική έννοια του ορίου, διαμορφώνοντας έναν σιωπηλό διάλογο μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Εμπνεόμενοι από τον μεταιχμιακό χαρακτήρα δύο περιόδων στο τέλος του 19ου αιώνα στην Ελλάδα: την επερχόμενη σταφιδική κρίση και τον ερχομό του σιδηρόδρομου. Μια μεταβατική εποχή κρίσης που ανέδειξε τα ανθρώπινα και κοινωνικά όρια μεταξύ σταφιδεργατών και σταφιδοπαραγωγών. Εν έτει 2022 αδιαμφισβήτητα διανύουμε μια νέα μεταιχμιακή εποχή σε γεωπολιτικό επίπεδο. Ο οργανισμός Πριμαρόλια, αφουγκραζόμενος τα σήματα της εποχής, εστιάζει στις ιστορικές, κοινωνικές, ποιητικές και φαντασιακές προεκτάσεις των ορίων, της μετάβασης, της μετανάστευσης και της κινητικότητας τόσο στον φυσικό όσο και στον ψηφιακό/εικονικό χώρο.
«Όταν ο σταθμάρχης υποδέχθηκε τον σταφιδαπόστολο» ονομάσατε την πολυμεσική αφήγηση και in situ εγκατάσταση στο δωμάτιο του σταθμάρχη, όπου περιλαμβάνονται μαρτυρίες προφορικής ιστορίας. Τι ακριβώς θα δούμε εκεί;
Η σταφιδική κρίση στο τέλος του 19ου αιώνα κατέστησε απαραίτητη την εύρεση λύσεων για την εξαγωγή του προϊόντος και σε άλλες χώρες. Με σκοπό τη διάδοση της μαύρης σταφίδας σε νέες αγορές εμφανίστηκαν οι λεγόμενοι σταφιδαπόστολοι. Μεταξύ αυτών και ο εφέτης Πατρών Ευθύμιος Καράκαλος,
ο οποίος ξεκίνησε το ταξίδι του το 1894 από την Πάτρα και μέσω Κωνσταντινούπολης, έφτασε στην Ρωσία, επισκεπτόμενος πολλές πόλεις (Οδησσός, Πετρούπολη, Ροστόβ, Μελιτούπολη, Σεβαστούπολη, Κρασνοντάρ, Βλαδικαυκάζ, Ταϊγάνιο κ.ά.) καταλήγοντας στη Μόσχα. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στη Ρωσία κατέγραψε στο ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ του το σύνολο των ενεργειών του, τις συναντήσεις του με πολλές προσωπικότητες – μεταξύ άλλων και ο Λέων Τολστόι. Το 1895 επέστρεψε στην Ελλάδα και η τιμητική υποδοχή του πραγματοποιήθηκε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Αιγίου. Εκεί “ο σταθμάρχης υποδέχθηκε τον σταφιδαπόστολο”. Εμπνεόμενοι από αυτή τη συνάντηση, δημιουργούμε φέτος στο παλαιό γραφείο του σταθμάρχη Αιγίου αυτή την πολυμεσική εγκατάσταση.
Σύμφωνα με την υπεύθυνη σχεδιασμού και υλοποίησης της εγκατάστασης Σόφη Μουτάφη και τον υπεύθυνο έργου προφορικής ιστορίας Γιάννη Παπαγιαννόπουλο, μέσα από τα κείμενα του Ε. Καράκαλου και τις προφορικές μαρτυρίες των εργατών, εργατριών και παραγωγών της σταφίδας αναδεικνύεται μία κοινή τροχιά μεταξύ του 19ου και του 20ού αιώνα, όπου η μετανάστευση και το ταξίδι, εσωτερικά και προς το εξωτερικό, συνέθεσαν την κοινωνικοπολιτική ιστορία της μαύρης σταφίδας στη χώρα.
Άνθρωποι που μετανάστευσαν στην Αμερική ή στη Γερμανία, μακριά από την δύσκολη ζωή με την σταφίδα και άλλοι που έφευγαν από την Ήπειρο, τη Ρούμελη και τα Καλάβρυτα και “ερχόσαντε” στην Αιγιάλεια και τις άλλες περιοχές για το μεροκάματο της σταφίδας. Από την έναρξη του έργου το 2020 έχουμε καταγράψει πολύ ενδιαφέρουσες προφορικές μαρτυρίες και αφηγήσεις και έτσι μπορούμε να γνωρίζουμε περισσότερα για τις ζωές αυτών των ανθρώπων.
Τέλος, σε συνεργασία με το Μουσείο Κουνινιώτη, εισάγουμε στον διάλογο το ίδιο το προϊόν και τα ταξίδια του: κιβώτια σταφίδας, σφραγίδες, εργαλεία συσκευασίας και εμπορικά έγγραφα συμπληρώνουν το αφήγημα. Στόχος μας για τη δεύτερη χρονιά που παρουσιάζουμε το έργο της ομάδας γύρω από τη συλλογική μνήμη της μαύρης σταφίδας είναι η δημιουργία ενός ταξιδιού από την παραγωγή και τον μόχθο των ανθρώπων, σε λιμάνια του εξωτερικού και, τέλος, στην προσπάθεια διάσωσης και διάδοσης της μαύρης σταφίδας με αφορμή μία περίοδο κρίσης που στιγμάτισε την ιστορία του προϊόντος και της χώρας, παράλληλα με τον ερχομό του τραίνου και της ανάπτυξης.
Το Φεστιβάλ Πριμαρόλια στο Αίγιο αναδεικνύει τον πολιτισμό της μαύρης σταφίδας
4 χρόνια από το πρώτο φεστιβάλ, είστε ικανοποιημένοι και αισιόδοξοι για την εξέλιξη του;
Το φεστιβάλ Πριμαρόλια έχει ήδη γίνει σημείο αναφοράς για τους Αιγιώτες αλλά και για τους επισκέπτες της πόλης του Αιγίου. Προσφέροντας αυτό το ταξίδι στις μνήμες, την ψυχή και την «σταφιδική συνείδηση» και των ντόπιων, συνδυάζει την ψυχαγωγία με την συγκίνηση και την ανάδειξη διαφορετικών σημείων της πόλης, γεμάτων μνήμες, πολιτισμό αλλά και αναπτυξιακές ευκαιρίες. Οι επισκέπτες βρίσκουν μια ιδιαίτερα ποιοτική εναλλακτική επίσκεψης στην πόλη. Σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζεται από μεμονωμένους αλλοεθνείς επισκέπτες που κάνουν διακοπές στον τόπο μας, ενώ έχουμε υποδεχθεί και ξεναγήσει μεγάλες ομάδες επισκεπτών από διάφορες χώρες.
Φέτος είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι διότι, αφ’ ενός η έκθεση σύγχρονης τέχνης υλοποιείται υπό την αιγίδα και υποστήριξη του αιγίδα και υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού & Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, εντάσσοντάς την έτσι στις 12 επιλεγμένες εκθέσεις της χώρας για το 2022, αφ’ εταίρου δύο σημαντικές ενότητες του φεστιβάλ δημιουργήθηκαν με τις συνεργασίες των φεστιβάλ ADAF – Athens Digital Arts Festival και Animasyros και την επιμελημένη παρουσίαση έργων τους κατά την διάρκεια του φεστιβάλ Πριμαρόλια 2022.
Ο τρόπος σχεδιασμού, επιμέλειας και υλοποίησης αλλά και η εξέλιξη και αναγνώριση του φεστιβάλ μας, ναι, μας κάνει αισιόδοξους για το μέλλον.
Από τις όλο και διευρυνόμενες συνεργασίες με σημαντικούς φορείς, φαίνεται ότι βρίσκεστε σε καλή τροχιά!
Όντως η εξέλιξη του φεστιβάλ και του οργανισμού μας οφείλονται εν πολλοίς στην δημιουργία συνεργασιών και την υλοποίηση δράσεων με εγχώριους και διεθνείς πολιτιστικούς οργανισμούς, φορείς και ακαδημαϊκά ιδρύματα (2019-σήμερα): Slade UCL, University of the Arts London – Central Saint Martins, Kingston University London, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου-Σχολή Καλών Τεχνών (μνημόνιο συνεργασίας), ΕΑΠ – Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (μνημόνιο συνεργασίας), Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Τεχνών Ήχου και Εικόνας, Βιβλιοθήκη της Βουλής, ADAF – Athens Digital Arts Festival, Animasyros Festival, ΓΑΚ Αθηνών και Αιγίου, Αχαΐα Αναπτυξιακή, Ένωση Προφορικής Ιστορίας – ΕΠΙ, Institut Francais, Goethe Institut, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Οργανισμός Πολιτισμού & Ανάπτυξης ΝΕΟΝ κ.ά.. Ιδιαίτερα τιμητική και σημαντική είναι η συνεχής υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού στο Φεστιβάλ αλλά και τα υπόλοιπα έργα του οργανισμού, με την χορηγία αιγίδας και επιχορήγησης. Πολύτιμη στην συνδιοργάνωση του φεστιβάλ η συνεισφορά από την Περιφέρεια Δυτ. Ελλάδας, τον Δήμο Αιγιαλείας και την ΔΗ.Κ.ΕΠ.Α.
Ο λόγος της ανάπτυξης συνεργασιών εξυπηρετεί, πέραν των άλλων, τον βασικό μας στόχο: την ένταξη των «Δρόμων εμπορίου, ιστορίας και πολιτισμού της μαύρης σταφίδας» στον κατάλογο Άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (ήδη έχει εγκριθεί σχετική πρότασή μας για μια σειρά δράσεων σχεδιασμού και προετοιμασίας). Στόχος δύσκολος, ίσως και λίγο μακρινός. Ένα ταξίδι από μόνος του.
Ναι, το πριμαρόλι μας έχει μπει σε καλή τροχιά!
Από τη μεριά της η επιμελήτρια της έκθεσης σύγχρονης τέχνης “Where Do We Go From Here” Νάνσυ Χαριτωνίδου δηλώνει στο Documento:
“Είναι πάντοτε μοναδική η συνεργασία καλλιτέχνη-επιμελητή, για την παρουσίαση του έργου σε μια έκθεση. Ένα δούναι και λαβείν εικόνων, σκέψεων, συναισθημάτων, προβληματισμών, όσο γίνεται ακόμη από κοντά λόγω πανδημίας, αλλά και εξ’ αποστάσεως. Φέτος, στον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό του Αιγίου, στο πλαίσιο της έκθεσης σύγχρονης τέχνης “Where Do We Go From Here” (με την χορηγία και υποστήριξη του ΝΕΟΝ), κάνουμε μια «στάση» αναβιώνοντας μια σχέση επιβάτη-ταξιδευτή μέσα στον χρόνο, παρουσιάζοντας τα καινούργια έργα των προσκεκλημένων καλλιτεχνών”.
Πιο συγκεκριμένα η έκθεση περιλαμβάνει τα παρακάτω έργα: Ο Βασίλης Αλεξάνδρου χρησιμοποιεί χειρωνακτικά εργαλεία τα οποία αποκτούν άλλη διάσταση στο έργο του και σχολιάζουν τα όρια μεταξύ ανθρωπιστικών κρίσεων του σήμερα με τις κοινωνικό-πολιτικές αναταράξεις στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Παναγιώτης Βορριάς με μια περιπατητική περφόρμανς και επηρεασμένος από το τοπόσημο της φετινής έκθεσης, επιλέγει να περπατήσει το σιδηροδρομικό δίκτυο της Πελοποννήσου, σε ένα σιωπηλό «προσκύνημα» ισορροπίας και αντοχής. Η Μπέττυ Ζέρβα στην εγκατάσταση της αναλογίζεται τη σημασία της μνήμης, της μετακίνησης, το παρελθόν και το μέλλον, μέσα από ένα οικουμενικά αναγνωρίσιμο αντικείμενο· της βαλίτσας. Το έργο της Ευαγγελίας Μπασδέκη, συνδεδεμένο με την έρευνα και το αρχειακό υλικό, «υφαίνει» λόγια, σκέψεις και αντικείμενα πάνω σε μια ξύλινη κατασκευή, μια ιστορία που αφηγείται στην πλατφόρμα του σταθμού. Τέλος, το συνεργατικό έργο των Κωνσταντίνου Τηλιγάδη – Ανδρέα Σιτορέγκο μέσα από μια οπτικοακουστική εγκατάσταση γεμίζει τον σταθμό με εικόνες, μνήμες, ιστορικά στοιχεία, αλλά και συναισθηματικά φορτία που συνδέουν το τότε με το τώρα.