Μια διαφορετική προσέγγιση στο «Λεωφορείο ο Πόθος» του Τενεσί Ουίλιαμς είδαμε στις πρόβες της παράστασης που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Καραντζάς.
Εάν κλασικό θεωρείται ένα κείμενο που «δεν έχει ολοκληρώσει ποτέ αυτό που έχει να πει» –σύμφωνα με τον ορισμό του συγγραφέα Ιταλο Καλβίνο–, τότε η ιστορία της Μπλανς Ντιμπουά έχει να αποκαλύψει σήμερα ακόμη περισσότερες ρωγμές, τραύματα, τυφλά σημεία, φαντασιώσεις, ελπίδες, επιθυμίες και φόβους από το 1947, όταν γεννήθηκε στο μυαλό ενός κολοσσιαίου συγγραφέα. Η διασημότερη ίσως ηρωίδα του 20ού αιώνα είναι μια ανεξάντλητη γυναικεία μορφή που μας κρατά δεμένους γύρω της με μια αόρατη κλωστή καθώς κατεβαίνει από το ίδιο λεωφορείο, στην ίδια στάση, με το ίδιο άσπρο φόρεμα και με την ίδια βαλίτσα, προκαλώντας μας να την ανακαλύψουμε κάθε φορά από την αρχή. Αυτό συμβαίνει και σήμερα στο θέατρο Προσκήνιο, στις πρόβες της παράστασης «Λεωφορείο ο Πόθος» που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Καραντζάς και θα κάνει πρεμιέρα στις 8 Νοεμβρίου.
Είχα την τύχη να παρακολουθήσω πριν από λίγες μέρες την εναρκτήρια σκηνή του ερχομού της Μπλανς στο σπίτι του Στάνλεϊ και της Στέλλα Κοβάλσκι, όπως και τη σκηνή της τελικής σύγκρουσης της Μπλανς και του Στάνλεϊ με τα καταστροφικά αποτελέσματα στον ψυχισμό της κεντρικής ηρωίδας. Ηταν μια πρόβα που σου έκοβε την ανάσα όχι μόνο από τη δύναμη του ποιητικού ρεαλισμού του Τενεσί Ουίλιαμς αλλά και από τις ερμηνείες των ηθοποιών. Από τη σαρωτική δύναμη της Αλεξίας Καλτσίκη, που ερμηνεύει την Μπλανς άλλοτε με την ορμή του ανεμοστρόβιλου και άλλοτε ως ψιθυριστή ικεσία μιας διαλυμένης ψυχής που καταρρέει από τη βία της ανελέητης πραγματικότητας. Από τον πολυδιάστατο Στάνλεϊ του Αρη Μπαλή που ξεφεύγει από το στερεότυπο του ωμού, βίαιου και άξεστου ήρωα επιτρέποντας να δεις την ανασφάλεια και τον βαθύ φόβο πίσω από τις ίδιες του τις πράξεις. Και από τη Δήμητρα Βλαγκοπούλου στον επίσης οριακό ρόλο της Στέλλα Ντιμπουά, αδελφής της Μπλανς, η οποία ζει σε μια ενδιάμεση περιοχή, αιμορραγώντας ανάμεσα σε δύο ήρωες που μοιάζουν με φυσικά φαινόμενα και τη συνθλίβουν.
Υλη εναντίον ποίησης
«Με έχει συγκλονίσει και πωρώσει το έργο όσο βλέπω τις πολλαπλές αναγνώσεις του» μας λέει ο Δημήτρης Καραντζάς στο διάλειμμα. «Η δική μας ανάγνωση προσεγγίζει το έργο ανά στιγμές μέσα από το μυαλό της Μπλανς. Είναι σαν να ακούμε από πιο νωρίς αυτό που συμβαίνει μέσα της και στη διογκωμένη πραγματικότητα γύρω της. Στην πρώτη επαφή με τον Στάνλεϊ, που είναι και η πρώτη της κατάρρευση από γραφής, τα πράγματα συγχέονται και πάνω στον Στάνλεϊ προβάλλει τον Αλαν, το ομοφυλόφιλο αγόρι που παντρεύτηκε και μετά αυτοκτόνησε, βουλιάζοντας την ψυχή της στις τύψεις. Η επαφή της με τους άντρες πάντα την εκτινάσσει σε εκείνο το πρώτο τραύμα. Η Μπλανς είναι για μας μια γυναίκα καθολικά τραυματισμένη από εκείνη την αρχική επαφή και έκτοτε δεν έχει βιώσει πραγματική ερωτική επαφή. Το σεξ είναι κάτι πολύ ισχυρό και πολύ τραυματισμένο μέσα της, η επιθυμία της τεράστια, αλλά οι ερωτικές σχέσεις της καταδικασμένες. Είναι λευκή σαν το όνομά της, άγραφο χαρτί και έχει καλλιεργήσει, όπως συμβαίνει συχνά σε τέτοιες περιπτώσεις , τη διαφυγή της μέσα από την ποίηση και τη φαντασία» μας εξηγεί.
Το έργο διαδραματίζεται στο ισόγειο, υποβαθμισμένο και κακόγουστο σπίτι του Πολωνού Στάνλεϊ Κοβάλσκι και της Στέλλα Ντιμπουά σε μια εργατική γειτονιά της Νέας Ορλεάνης. Η Μπλανς φτάνει με το λεωφορείο που έχει το όνομα «Πόθος» αποκαλύπτοντας ότι της είπαν να πάρει το συγκεκριμένο λεωφορείο, μετά ένα άλλο που γράφει «Νεκροταφεία» και στο έκτο τετράγωνο να κατέβει στα Ηλύσια Πεδία. Προτού ακόμη η Μπλανς φτάσει στον τερματικό σταθμό του ταξιδιού έχει φτιάξει τον οδικό χάρτη της καταστροφής της, αφού προηγουμένως έχει χάσει τα πάντα. Το οικογενειακό κτήμα Belle Reve, τα χρήματά της, τη δουλειά της, την υπόληψη και την αξιοπρέπειά της ζώντας σε ένα κακόφημο ξενοδοχείο, αποσυνάγωγη και εξοστρακισμένη από παντού. «Είναι σαν να έρχεται για να πεθάνει» μας λέει ο σκηνοθέτης της παράστασης, «σαν να λέει “θέλω να ζήσω όλη την καταστροφή πριν αναπαυτώ επιτέλους”». Και πράγματι θα φτάσει γρήγορα στην προαναγγελθείσα καταστροφή μέσα στο ιδιότυπο και σκληρό περιβάλλον στο οποίο αναγκάστηκε να ζήσει όταν δεν είχε πια πού αλλού να πάει. Ο νέος, εχθρικός τόπος θα γίνει το πεδίο της πυρηνικής αντιπαράθεσης δύο εκ διαμέτρου αντίθετων κόσμων. Του δικού της ως ξεπεσμένης γαιοκτήμονα με διαλυμένη ζωή και όνειρα και της νέας τάξης πραγμάτων που αντιπροσωπεύει ο άξεστος Στάνλεϊ. Ο κόσμος της ύλης μάχεται να επικρατήσει απέναντι στον κόσμο της ποίησης, της καλλιέργειας και της πνευματικότητας . «Είναι ένας πόλεμος επικράτησης μέχρις εσχάτων, με την Μπλανς να καταφεύγει στον κόσμο της ψευδαίσθησης για να αποφύγει την αποδοχή της πραγματικότητας. Ομως ο κόσμος που τελειώνει δεν οδηγεί σε μια ανατολή πιο ευοίωνη, αλλά σε ένα στραγγαλισμό του παρελθόντος και σε μια περιχαράκωση στα νέα κεκτημένα» λέει ο Δημήτρης Καραντζάς, συμπληρώνοντας: «Από αυτήν τη ζωώδη μάχη της επικράτησης θα γεννηθεί ένας σκοτεινός ερωτισμός ανάμεσα στην Μπλανς και τον Στάνλεϊ, όχι από τη λαγνεία. Εχει κάτι πρωτόγονο αυτή η αναμέτρηση και κάτι βαθύ, σαν να έχουν διαβάσει ο ένας τον άλλο από την πρώτη στιγμή».
Το ψυχιατρείο ως λύτρωση
Για την ψυχοσύνθεση των κεντρικών πόλων της παράστασης ο Δημήτρης Καραντζάς μας εξηγεί: «Η Στέλλα έχει τρομερή ενσυναίσθηση, αρετή που δεν διαθέτει κανένας άλλος ήρωας. Η Μπλανς έχει διαύγεια και καταλαβαίνει πιο βαθιά πράγματα, ο Στάνλεϊ έχει τρομερή ορμή και η Στέλλα προσπαθεί να γεφυρώσει τα χάσματα. Αυτό στην πραγματικότητα συνεπάγεται την εγκατάλειψη του εαυτού της γιατί πλέον καλείται να υπάρξει ανάμεσα σε δύο τερατώδεις εγωισμούς που την τσακίζουν. Και ενώ έχει καταφέρει να φύγει από την οικογένειά της κάνοντας ένα νέο ξεκίνημα με τον Στάνλεϊ, έρχεται η αδελφή της και την ξανασυνδέει με τη ρίζα της, ανατρέποντας τις ισορροπίες». Και τι θα συμβεί όταν ο Στάνλεϊ κατεδαφίζει και την τελευταία ελπίδα της Μπλανς να βρει διαφυγή σε μια νέα σχέση; Τι θα συμβεί όταν αποκαλύψει όλα τα ζωτικά ψεύδη της και τη βιάσει, διαρρηγνύοντας κάθε επαφή της με την πραγματικότητα; «Για εμάς ο εγκλεισμός της Μπλανς στο ψυχιατρείο δεν είναι ό,τι πιο καταστροφικό θα μπορούσε να συμβεί. Είναι μια λύτρωση, με την έννοια ότι επιτέλους κάποιος θα τη φροντίσει. Δεν έχει καμιά άλλη επιλογή, η ίδια και η εποχή της έχουν τελειώσει, ο κόσμος της ανάπτυξης καλπάζει εξοστρακίζοντας κάθε αδυναμία, ασθένεια ή ευαισθησία. Η Μπλανς ξέρει πού πηγαίνει και συνειδητά επιλέγει να στηριχτεί στην καλοσύνη των ξένων. Εξάλλου, το χειρότερο έχει ήδη συμβεί: η νέα εποχή που δεν τη χωράει είναι εδώ, ανελέητη».
Η διαφοροποίηση της θεατρικής ανάγνωσης του Δημήτρη Καραντζά δεν αφορά μόνο τον ψυχισμό των ηρώων. Το σκηνικό της παράστασης είναι τόσο κλειστοφοβικό και «στενεμένο» ώστε οι ηθοποιοί παρακάμπτουν σκηνικά αντικείμενα με κινήσεις ακριβείας για να μη συγκρουστούν μεταξύ τους στα δύο δωμάτια του σπιτιού, στην κουζίνα όπου κοιμάται η Μπλανς και την κρεβατοκάμαρα. «Επιλέξαμε συνειδητά με τη σκηνογράφο Μαρία Πανουργιά να δείξουμε τους ήρωες σε ένα χώρο επιβίωσης, σε ένα γκέτο όπου ζουν όπως οι μετανάστες, προσπαθώντας να επιβιώσουν σε πραγματικές συνθήκες» μας είπε.
Στην ερώτηση ποια είναι η σκηνοθετική προσέγγιση στην τελική σκηνή του έργου και τη στάση της Στέλλας μετά τον εγκλεισμό της αδελφής της, ο Δημήτρης Καραντζάς απάντησε: «Η Στέλλα λέει ότι αν πίστευε στον βιασμό της αδελφής της από τον άντρα της, δεν θα μπορούσε να ζήσει μαζί του. Δεν είμαι σίγουρος ακόμη, νομίζω ότι μένει σε κάτι πολύ μετέωρο, αλλά είναι μια απόφαση στην οποία θέλω να οδηγηθούμε χωρίς να προαποφασίσουμε τίποτε. Γιατί είναι πολύ σημαντικό πώς η Στέλλα απαντάει στη βία και πώς αντιδρά έχοντας προδώσει σε ένα βαθμό το παρελθόν και τη ρίζα της».
Αλεξία Καλτσίκη για την Μπλανς Ντιμπουά
«Ενας ρόλος που σε καλεί να λειτουργήσεις αντίστροφα»
Είναι ένας ρόλος-μεγαθήριο και είσαι καταδικασμένη όταν καλείσαι να τον ερμηνεύσεις. Αν σε άλλα έργα υπάρχουν το κείμενο, ο ρυθμός, η γλώσσα που δημιουργούν τον χώρο για να ανοίξουν περιοχές πιο καταχωνιασμένες, εδώ είναι σαν το έργο να ζητάει από τους εμπλεκόμενους να λειτουργήσουν αντίστροφα. Σαν αυτές οι περιοχές να αποτελούν το προαπαιτούμενο και να πρέπει πρώτα να πάρεις την απόφαση να βουτήξεις και να κολυμπήσεις. Και όπου σε βγάλει. Το έργο είναι ρεαλιστικό και την ίδια στιγμή καταλαβαίνεις ότι είναι άλλοι οι μηχανισμοί που το κινούν. Η ηρωίδα έχει το χάρισμα να επιβιώνει στον κόσμο του ονείρου, της ψυχής, του άπιαστου. Είναι όμως και πολύ πρακτικό άτομο, έχει γηροκομήσει τους γονείς, έχει διαχειριστεί θανάτους, προσπάθησε να κρατήσει ένα σπίτι και μια περιουσία, δούλεψε ως καθηγήτρια. Και την ίδια στιγμή είναι πρόσωπο που δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Είναι σαν να έχει κάνει τόσο πολλά που πλέον δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Ούτε έχει τίποτε. Δεν μπορεί να ζήσει μόνη και για να μπορεί να υπάρξει χρειάζεται τα μάτια του άλλου. Και την καλοσύνη των ξένων. Από τις δύο αδελφές, με τη Στέλλα μπορεί να ταυτιστεί πιο πολύ ο θεατής γιατί έχει το φυσικό χάρισμα της αποδοχής και έχει καταφέρει να διεκδικήσει τη δική της θέση για τον εαυτό της, όποια κι αν είναι.
Δήμητρα Βλαγκοπούλου για τη Στέλλα Ντιμπουά
«Είναι επιβιωτικός χαρακτήρας με πολύ κόστος»
Βρίσκεται στη μέση δύο δυνάμεων απορροφώντας τους κραδασμούς για να αποσβέσει μια σύγκρουση που εξαρχής χτίζεται ανάμεσα στην αδελφή και τον άντρα της. Ανάμεσα στην πρακτική πλευρά της ζωής και τη μαγεία, το άυλο, το υπερβατικό, το φαντασιακό που φέρει η αδελφή της. Από εκείνο τον κόσμο έρχεται κι αυτή, αλλά κάνει τη μετάβαση προς τον ρεαλισμό, τη σάρκα, το αίμα, την επιβίωση, που αντιπροσωπεύει ο άντρας που αγαπάει. Εχει διανυθεί πολλή απόσταση για χρόνια και η συνάντηση με την αδελφή της συμβαίνει όταν έχει γίνει η ένωσή της με τον πραγματικό κόσμο. Είναι σαν να μην παίρνει θέση, άλλοτε κλίνοντας προς τη μια πλευρά και άλλοτε προς την άλλη, με αποτέλεσμα να κλυδωνίζεται η ίδια. Είναι επιβιωτικός χαρακτήρας με πολύ κόστος και ταυτιζόμαστε πιο εύκολα μαζί της. Αλλά αυτό που μπορεί να σε διαπεράσει στις πιο βαθιές στοιβάδες της ψυχής που δεν ξέρεις καν ότι υπάρχουν συμβαίνει μέσα από την Μπλανς. Στην Μπλανς αναγνωρίζουμε κομμάτια του βαθύτερου εαυτού μας, ακόμη κι εκείνα που δεν έχουν βγει στην επιφάνεια. Η Μπλανς έρχεται να υποστηρίξει κάτι που δεν υπάρχει πια, την ενασχόληση με τα άρρητα, τα αόρατα. Είναι η τελευταία κραυγή αγωνίας της ηρωίδας, που φτάνει να διαχειρίζεται κάτι ακόμη πιο δύσκολο. Την επιθυμία.
INF0
Θέατρο Προσκήνιο,
πρεμιέρα 8 Νοεμβρίου
Διαβάστε επίσης:
Μισές δουλειές… ολόκληρη παράσταση
Τιμ Ρόμπινς: Ηθοποιός με άποψη και νεύρο
Είμαστε φτιαγμένοι από αστρόσκονη
Στην Πρόβα: Είδαμε την «Κόρη του λοχαγού» -Ένας ύμνος στην αγάπη