Λίγες ημέρες πριν την πρεμιέρα είδαμε πρόβα της παράστασης «Ανεξάρτητα Κράτη» των Αντώνη Τσιοτσιόπουλου και Γιώργου Παλούμπη.
Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις δεν είναι συμπτωματική.
Στις 11 Ιουλίου 1978, στο Παλαιό Φάληρο, ο γιατρός Βασίλης Τσιρώνης πέφτει νεκρός με μια σφαίρα στο μέτωπο. Ούτε στον κρόταφο, ούτε στο στόμα, στο μέτωπο. Την επόμενη ημέρα τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων έκαναν λόγο για αυτοκτονία.
Αυτοκτονία ή δολοφονία;
Ο Βασίλης Τσιρώνης το 1958 διορίστηκε από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό ως γιατρός στο νησί του Άη-Στράτη. Κατά τη διάρκεια της θητείας του έγινε μάρτυρας των βασανισμών των κρατουμένων. Αμέσως άρχισε να καταγγέλλει τις άθλιες συνθήκες κράτησης δημοσιεύοντας ευαίσθητα υπουργικά έγγραφα που επιβεβαίωναν τα όσα ισχυριζόταν. Έκανε λόγο ακόμα και για ανθρωποκτονίες εκ προμελέτης αναφέροντας τον τότε αρχηγό της χωροφυλακής, Γιώργο Βαρδουλάκη, που αργότερα το όνομα του ενεπλάκη στην υπόθεση δολοφονίας του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη.
Ο Τσιρώνης απολύθηκε λίγο καιρό αργότερα όταν ήρθε σε επαφή με δημοσιογράφους του εξωτερικού επιμένοντας πως το ελληνικό κράτος παραβίαζε τη διεθνή νομοθεσία, σχετικά με την αντιμετώπιση των εξόριστων. Ο ίδιος προσέφυγε στη Δικαιοσύνη η οποία με τη σειρά της τον δικαίωσε, ωστόσο δεν επαναπροσλήφθηκε ποτέ.
Τον Αύγουστο του 1960 αιτήθηκε από τον υπουργό Πρόνοιας της κυβέρνησης Καραμανλή την αποκατάσταση του. Ο υπουργός τον μήνυσε για εξύβριση και ο Τσιρώνης κατέληξε στη φυλακή. Μετά την αποφυλάκισή του ξεκίνησε ένας Γολγοθάς για τον ίδιο και την οικογένειά του. Διώξεις, ξανά φυλακίσεις έως τον Δεκέμβριο του 1962 που ίδρυσε το «Κόμμα των Αδέσμευτων» που αργότερα μετονομάστηκε σε «Εθνικό Αστικό Κόμμα». Ακολούθησε μια αεροπειρατεία και η ανασύνταξη του κόμματός του σε «Ουδέτερο Ελλαδικό Μέτωπο». Μετά από πολύμηνη πολιορκία ο Τσιρώνης οχυρώθηκε στο διαμέρισμά του κηρύσσοντάς το Ελεύθερο και Ανεξάρτητο Κράτος. Από την οικία του, στην οδό Άρεως 35 στο Παλαιό Φάληρο, ο γιατρός άρχισε να συνδέει την κυβέρνηση με το παρακράτος και να αποκαλύπτει τις συμφωνίες κάτω από το τραπέζι που έκαναν μεγαλοεκδότες με συμφέροντα της εποχής. Ένας από αυτούς ήταν –βάση των αποδείξεων του Τσιρώνη- και ο Χρήστος Λαμπράκης, ιδιοκτήτης του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη, που εξέδιδε, μεταξύ άλλων, τις εφημερίδες «Το Βήμα» και «Τα Νέα».
Τα αντανακλαστικά του Τύπου υπήρξαν άμεσα με άρθρα που ζητούσαν την κεφαλή του Τσιρώνη επί πίνακι. Την 11η Ιουλίου 1978 και με την κοινή γνώμη να έχει βομβαρδιστεί με τίτλους πρωτοσέλιδων που έκαναν λόγο για ξεκάθαρη υπονόμευση του κράτους η αστυνομία έκανε έφοδο στο σπίτι του. Ο γιατρός Βασίλης Τσιρώνης πέφτει νεκρός. Η επίσημη εκδοχή της αστυνομίας -που υιοθέτησε και αναπαρήγαγε η πλειονότητα του Τύπου- μιλούσε για αυτοκτονία. Η οικογένεια του Τσιρώνη, οι οποίοι υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες, κατήγγειλαν κρατική δολοφονία.
Η πρόβα
Ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος και ο Γιώργος Παλούμπης δύο χρόνια μετά την επιτυχία του «Κωλόκαιρου» καταπιάνονται με μια ιστορία που ποτέ δεν της δόθηκε η ευκαιρία να ακουστεί. Όχι γιατί δεν ήταν αρκετά σημαντική, ούτε επειδή δεν αφορούσε κανέναν. Μπορεί η τότε κυβέρνηση Καραμανλή σε συνεργασία με τους μεγαλοεκδότες να έκαναν τα πάντα για να την θάψουν υπήρξαν όμως κάποιοι δημοσιογράφοι που φρόντισαν κόντρα στην τρομοκρατία της εποχής να αναζητήσουν την αλήθεια. Τα «Ανεξάρτητα Κράτη» είναι μια ιστορία για αυτούς τους ανθρώπους. Ένας φόρος τιμής για όσους δεν συνθηκολόγησαν. Άνθρωποι που χλευάστηκαν, λοιδορήθηκαν, και ίσως να δολοφονήθηκαν στην προσπάθεια τους να αποδοθεί δικαιοσύνη.
«Σε μερικά χρόνια θα κάνουμε θέατρο για τη συγκάλυψη των Τεμπών»
Η ιστορία του γιατρού Βασίλη Τσιρώνη υπήρξε η αφορμή για τα «Ανεξάρτητα Κράτη» και ο ηθοποιός και θεατρικός συγγραφέας Αντώνης Τσιοτσιόπουλος μας εξηγεί γιατί αποφάσισαν να γράψουν αυτό το έργο μαζί με τον Γιώργο Παλούμπη: «Την ιστορία με τον Βασίλη Τσιρώνη εγώ την ήξερα φάλτσα. Τη γνώριζα ως πληροφορία αλλά σε καμία περίπτωση δεν είχα συνειδητοποιήσει τι έκρυβε από κάτω. Όταν άρχισα να ψάχνω λίγο περισσότερο μου έκανε εντύπωση πως γίνεται μια τέτοια ιστορία να έχει θαφτεί. Ερευνώντας ακόμη περισσότερο και αναζητώντας με τον Γιώργο Παλούμπη πληροφορίες για το τι πραγματικά συνέβη τρόμαξα με το πώς μπορεί ένας ολόκληρος κρατικός μηχανισμός να τα κάνει πλακάκια με τους εκδότες και να συγκαλύψουν ένα έγκλημα. Όχι μόνο το συγκάλυψαν αλλά φρόντισαν να χειραγωγήσουν και την κοινή γνώμη. Εξόντωσαν έναν άνθρωπο χωρίς κανέναν δισταγμό. Αν αυτό μπόρεσαν να το κάνουν σε εκείνον γιατί να μην το κάνουν σε εσένα και σε εμένα. Στα Τέμπη τι έχει συμβεί; Θα μάθουμε ποτέ την αλήθεια;».
Ο θάνατος του Βασίλη Τσιρώνη υπήρξε, ανεπίσημα τουλάχιστον, η πρώτη καταγεγραμμένη κρατική δολοφονία μετά τη Μεταπολίτευση. Ακολούθησαν το 1980 οι δολοφονίες του Ιάκωβου Κουμή και της Σταματίνας Κανελλοπούλου. Σίγουρα θα υπήρξαν κι άλλες που όπως λέμε στη δημοσιογραφία δεν ήρθαν ποτέ στο φως της δημοσιότητας. Μπορεί αυτό με τα χρόνια να έμεινε μια απλή φράση αλλά στα αλήθεια αναρωτιέμαι πως γίνεται να μένουν κρυφές ανάλογες υποθέσεις ή να το πάω ακόμα πιο μακριά ποιος έχει τη δύναμη να συγκαλύψει ένα έγκλημα. Στην υπόθεση του Τσιρώνη δεν υπήρξε μόνο συγκάλυψη αλλά χειραγώγηση και δολοφονία χαρακτήρα του γιατρού. Σε αυτό έπαιξε ρόλο ο Τύπος. Ακούγεται κάποια στιγμή στην παράσταση η συνομιλία του υπουργού με τον Διευθυντή της εφημερίδας πως «για να μπουκάρουμε χρειαζόμαστε την πίεση της κοινής γνώμης» για να του απαντήσει ο Διευθυντής «Εμείς είμαστε η κοινή γνώμη». Σκέφτομαι, τι είναι αυτό που καθορίζει την αλήθεια. Πόσες ερμηνείες μπορούν να υπάρξουν στην αναζήτηση της και τελικά ποιος είναι αυτός που γράφει την ιστορία;
«Όλα τα λαμόγια μαζί»
Για τον σκηνοθέτη της παράστασης, Γιώργο Παλούμπη, είναι τρομακτικό το πόσο εύκολα κάποιος μπορεί να συγκαλύψει ένα έγκλημα: «Τόσους μήνες που μαζί με τον Αντώνη κάνουμε την έρευνα κάνω στο μυαλό μου σκέψεις που με τρομάζουν. Παρακολουθώ την επικαιρότητα, διαβάζω ειδήσεις και σκέφτομαι πόσα από αυτά είναι αλήθεια και ποιες συμφωνίες γίνονται πίσω από κλειστές πόρτες. Πολιτικοί ανεβαίνουν και κατεβαίνουν, ιδεολογίες αλλάζουν χρώματα και γενοκτονίες λαών δικαιολογούνται ανάλογα με τα συμφέροντα που εξυπηρετούν. Αυτή η ιστορία με έκανε να αμφιβάλλω για οτιδήποτε θεωρούσα δεδομένο. Ο Τσιρώνης ότι και να ήταν πάλευε για την ανεξαρτησία του. Δεν είναι μόνο η δολοφονία του και η συγκάλυψη που ακολούθησε. Εδώ έχουμε να κάνουμε με οργανωμένη εξόντωση. Όλα τα λαμόγια όταν κατάλαβαν πως κινδυνεύουν οι θεσούλες τους συνεννοήθηκαν να τον βγάλουν από τη μέση. Μέχρι και την έκδοση του «Γαλάζιου Βιβλίου» του πήγαν να ελέγξουν. Αυτές είναι τακτικές μαφίας. Μόνο που εδώ έχουμε να κάνουμε με πολιτικούς και εκδότες. Ποιοι είναι πιο επικίνδυνοι;».
Στα «Ανεξάρτητα Κράτη» η γυναίκα είναι αυτή που σηκώνει το βάρος της ιστορίας. Το είδαμε στον «Κωλόκαιρο» με τη Μαρία, το βλέπουμε και εδώ με μια ηρωίδα που πάλι λέγεται Μαρία. Ίσως ο Τσιοτσιόπουλος και ο Παλούμπης επιλέγουν να τους δώσουν το πιο ταπεινό όνομα γιατί για εκείνους οι σπουδαίοι είναι και οι πιο ταπεινοί. Στα «Ανεξάρτητα Κράτη» μια γυναίκα αποφασίζει να βγάλει στο φως την αλήθεια. Η Άλκηστις Ζιρώ είναι η νεαρή δημοσιογράφος που βιώνει εργασιακό εκφοβισμό, ακραία παρενόχληση και μάχεται για Δικαιοσύνη. Αντιστέκεται και ταυτίζει τη μοίρα της με τον Τσιρώνη.
Ο τρόπος που συνδέονται οι σκηνές αφήνουν στον θεατή μικρά ψιχουλάκια που ακολουθώντας τα οδηγείται μέχρι το φινάλε. Οι δημιουργοί έχουν να διαχειριστούν πλήθος πληροφοριών που όμως καταφέρνουν και τις βάζουν σε σειρά χωρίς να δημιουργείται «κοιλιά». Ο ρυθμός είναι κουρδισμένος μέχρι και την παραμικρή λεπτομέρεια με αποτέλεσμα να μην προκύπτει κανένα δραματουργικό και σκηνοθετικό κενό.
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη που προσωπικά το χαίρομαι όταν το εντοπίζω γιατί μαρτυράει πολλά όχι μόνο για τις ικανότητες του δημιουργού αλλά και για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται και μοιράζεται την τέχνη του. Ο Τσιοτσιόπουλος και ο Παλούμπης δημιουργούν σκηνικό εκτόπισμα για κάθε χαρακτήρα που γεννιέται από την πένα τους. Μοιράζουν την τράπουλα έτσι ώστε κάθε ρόλος να λειτουργεί αυτόνομα και την ίδια στιγμή να συνδέεται με τους άλλους. Μικροί εσωτερικοί διάλογοι και παύσεις μέσα στις σκηνές. Θα μπορούσα να σκεφτώ μια μικρή ιστορία για καθέναν από τους οκτώ χαρακτήρες του έργου. Η Βασιλική Διαλυνά, ο Στέλιος Δημόπουλος, ο Στάθης Σταμουλακάτος, η Ελεάνα Καυκαλά, η Άλκηστις Ζιρώ, ο Μάκης Παπαδημητράτος, ο Θάνος Αλεξίου και τέλος ο ίδιος ο συγγραφέας παίρνουν ένα κείμενο διαμάντι και με τις σκηνοθετικές οδηγίες του Γιώργου Παλούμπη, μιλούν για θέματα που δύσκολα θίγονται στον δημόσιο διάλογο και το κάνουν με γλώσσα ανεπιτήδευτη και χωρίς περιορισμούς.
Γυρνώντας στην εφημερίδα μοιράστηκα με τους συναδέλφους τις εντυπώσεις μου από την πρόβα. Μιλήσαμε για την υπόθεση Τσιρώνη, για το τι συνέβη τότε και για τις λεπτές αλλά ξεκάθαρες γραμμές που οφείλει να κρατάει η δημοσιογραφία αν θέλει να λέγεται ανεξάρτητη. Σκεφτόμουν πως μια παρέα ανθρώπων – καλλιτέχνες που αγαπούν το θέατρο- έχουν καταφέρει να υπάρξουν με αξιώσεις σε έναν διόλου εύκολο χώρο και χωρίς την προστασία των «πατρόνων της τέχνης» θίγοντας με παρρησία πυρηνικά ζητήματα. Είμαι σίγουρη πως τα «Ανεξάρτητα Κράτη» του Αντώνη Τσιοτσιόπουλου και του Γιώργου Παλούμπη θα τα δούμε στο μέλλον να ανεβαίνουν πολλές φορές στις σκηνές της πόλης και χαίρομαι γιατί έχουμε ανάγκη αυτό το θέατρο.
INFO
Κείμενο: Αντώνης Τσιοτσιόπουλος, Γιώργος Παλούμπης
Σκηνοθεσία: Γιώργος Παλούμπης
Σκηνογράφος−Ενδυματολόγος: Νατάσσα Παπαστεργίου
Πρωτότυπη μουσική: Κώστας Νικολόπουλος
Σχεδιασμός φωτισμών: Βασίλης Κλωτσοτήρας
Σχεδιασμός ήχου: Ανδρέας Μιχόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτα Παπαδημητρίου
Βοηθός σκηνογράφου−ενδυματολόγου: Μαριάνθη Ράδου
Παίζουν: Θάνος Αλεξίου, Στέλιος Δημόπουλος, Βασιλική Διαλυνά, Άλκηστις Ζιρώ, Ελεάνα Καυκαλά, Μάκης Παπαδημητράτος, Στάθης Σταμουλακάτος, Αντώνης Τσιοτσιόπουλος.
Θέατρο Χώρα
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Δευτέρα & Τρίτη στις 9:00