Μια κουβέντα με τους σκηνοθέτες-δραματουργούς της παράστασης «Romáland» Ανέστη Αζά και Πρόδρομο Τσινικόρη, καθώς και με δύο από τις πρωταγωνίστριες που ζουν σε καταυλισμό.
Δύο από τις γυναίκες που πρωταγωνιστούν στην παράσταση φτάνουν στη Στέγη για να ξεκινήσουν τις πρόβες. Κάθε φορά που μιλούν για το θέατρο το πρόσωπό τους λάμπει. «Εχω δεκατρία εγγόνια και είμαι χαρούμενη που θα πω τις αλήθειες μου» λέει η Αγγελική Ευαγγελοπούλου, ενώ η Μέλπω Σαΐνη μοιράζεται όσα τραυματικά βίωσε κατά τη διάρκεια των δύο γάμων της. «Θέλω να τ’ ακούσουν κι άλλες. Νιώθω ανακουφισμένη που τα λέω γιατί τόσα χρόνια τα κρατούσα όλα μέσα μου». Υστερα από πολύμηνη έρευνα –από το Ζεφύρι και τον Ασπρόπυργο μέχρι τη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα και τις Σέρρες– η παράσταση «Romáland» των σκηνοθετών και δραματουργών Ανέστη Αζά και Πρόδρομου Τσινικόρη ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης.
Τι είναι και τι δεν είναι τελικά οι Ρομά; Ανέμελοι νομάδες; Ρομαντικοί καλλιτέχνες; Θύματα κοινωνικών συμβάσεων ή επικίνδυνοι και παραβατικοί; Με τον Ανέστη Αζά και τον Πρόδρομο Τσινικόρη συναντηθήκαμε λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα και μιλήσαμε για τις δολοφονίες του Κώστα Φραγκούλη και του Νίκου Σαμπάνη (οι οποίες αποτέλεσαν την αφορμή για να δημιουργηθεί η παράσταση), για τη λαϊκή φαντασία σε σχέση με τον τσιγγάνικο τρόπο ζωής, για τις κινηματογραφικές απεικονίσεις και τα κυρίαρχα στερεότυπα. Οι κοινότητες των Ρομά πάντως μετασχηματίζονται. Οι παραδοσιακές αφηγήσεις αρχίζουν να αλλάζουν. Νεαροί ράπερ από την Αγία Βαρβάρα και άλλες γειτονιές μιλούν με τους στίχους τους για την κοινωνική αδικία και τη φτώχεια και γίνονται ευρέως γνωστοί. Το TikTok κάνει θραύση στις νεαρές ηλικίες και τις κοινότητες των Ρομά.
«Δεν ξέραμε ούτε θέατρο ούτε βόλτες»
Ακολουθώντας την παράδοση του είδους του θεάτρου-ντοκιμαντέρ, η παράσταση διαμορφώνεται με τη συμμετοχή πέντε Ρομά πρωταγωνιστών. Βασικός αφηγητής είναι ο Αβραάμ, ένα παιδί που αποφοίτησε από το τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής και πλέον σπουδάζει σκηνοθεσία στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Η Μέλπω και η Αγγελική είναι μητέρες και εργαζόμενες, ζουν σε καταυλισμό, δεν πήγαν ποτέ στο σχολείο και παντρεύτηκαν σε μικρή ηλικία. Εχουν κάνει διαφορετικές ζωές, πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όμως είναι κοινά. Η Αγγελική ήταν άνεργη όταν της προτάθηκε να παίξει στην παράσταση –μέσω της ΜΚΟ Κλίμακα– και δέχτηκε χωρίς δεύτερη σκέψη. «Με ρώτησαν: “Αγγελική, θέλεις να παίξεις στο θέατρο;”. Εγώ δεν είχα ξαναδεί θέατρο στη ζωή μου. Πάντοτε λέω την αλήθεια. Δεν κάθισα να το σκεφτώ πολύ και είπα αμέσως το “ναι”. Δεν είμαστε πλούσιοι. Αρχίσαμε τις πρόβες και τους αρέσαμε. Ηδη έχω αρχίσει να στεναχωριέμαι γιατί θα τελειώσει. Είπαμε όλες τις αλήθειες μας, δεν κρατήσαμε ούτε μία ψεύτικη κουβέντα» εξηγεί και στη συνέχεια αναφέρεται σε ένα περιστατικό αστυνομικής βίας που έχει βιώσει στην οικογένειά της. «Ζορίζομαι πολύ που το λέω και στεναχωριέμαι, αλλά τι να κάνω, είναι αληθινή ιστορία. Εχω κάνει και φυλακή. Πρέπει να το πω. Θα είμαι χαρούμενη στην πρεμιέρα». Τη ρωτάω ποιους ανθρώπους θέλει να καλέσει στην παράσταση. «Θα μου άρεσε να έρθουν η οικογένειά μου και κάποια από τα φιλαράκια μου που αγαπάω πολύ. Ολοι οι δικοί μου είπαν: “Θεία, καλά έκανες και πήγες, αρκεί να έχουμε δουλειά” απαντά».
Η Μέλπω το σκέφτηκε περισσότερο προτού δεχτεί να πάρει μέρος στην παράσταση. Μεγαλώνει μόνη της δύο μικρά παιδιά και δεν έχει καμία βοήθεια. «Ηθελα να μάθω τι πάει να πει θέατρο γιατί δεν ήξερα. Και όχι μόνο αυτό. Εγώ δεν ήξερα ούτε θέατρο ούτε καφέ ούτε βόλτα. Δεν έχω πάει σε ένα μπαράκι» λέει και στη συνέχεια εξομολογείται ότι νιώθει ανακούφιση που μοιράζεται όλα όσα πέρασε. «Δέχτηκα γιατί οικονομικά δεν είμαι καλά. Δεν έχω βοήθεια. Μόνο ο πατέρας μου βρίσκεται πλέον στη ζωή, ο οποίος αγοράζει τα ψώνια για το σπίτι. Πηγαίνω τα παιδιά μου στο σχολείο και χρειάζομαι χρήματα. Δεν έχω δική μου στέγη. Μένω σε ένα εγκαταλειμμένο σπίτι και με τον σύζυγό μου βρίσκομαι σε διάσταση. Μου άρεσε πάρα πολύ η δουλειά στο θέατρο. Θα αφηγηθώ μια προσωπική ιστορία για τους δυο γάμους μου. Δεν μιλούσα σε κανέναν για τα προβλήματα μου. Κακώς έκανα. Έπρεπε να τα μοιραστώ για να γαληνέψω αφού τόσα χρόνια τα κρατούσα όλα μέσα μου. Αυτό που έκανα εδώ με βοήθησε να ξαλαφρώσω. Θέλω να τ’ ακούσουν κι άλλες που δεν τολμάνε να τα πουν. Είναι πολλές γυναίκες. Εγώ έκανα το βήμα και ηρέμησα. Δεν θα έχω καθόλου τρακ».
«Οι ζωές των Ρομά δεν μετράνε το ίδιο»
Οι σκηνοθέτες και δραματουργοί Ανέστης Αζάς και Πρόδρομος Τσινικόρης προσπαθούν να προσεγγίσουν τη ζωή των Ελλήνων Ρομά ανατρέχοντας σε γεγονότα, παίζοντας με τα στερεότυπα και αποφεύγοντας τη ρομαντικοποίηση. Οι κοινότητες των Ρομά εξάλλου δεν είναι ομοιόμορφες αλλά χαρακτηρίζονται από έντονες αντιφάσεις. «Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν σε καταυλισμούς σε πολύ άσχημες συνθήκες, υπάρχουν και άλλοι που είναι πλήρως ενταγμένοι» λένε ο Ανέστης Αζάς και ο Πρόδρομος Τσινικόρης και προσθέτουν: «Κάποια μέρη αποτελούν κομμάτι του αστικού ιστού, υπάρχουν μικρές πόλεις, αλλά και διάσπαρτοι καταυλισμοί όπου ζουν μεγαλύτεροι πληθυσμοί. Οι περισσότεροι είναι φτιαγμένοι σε επιβαρυμένα σημεία κοντά σε χωματερές και ρέματα. Είναι γη που δεν έχει αξία». Η συζήτηση έφτασε στις στερεοτυπικές αντιλήψεις που έχουν διαμορφωθεί για τους Τσιγγάνους μες στα χρόνια. «Εχουμε συνδέσει τους Ρομά με τα στοιχεία της φύσης, της παραδοσιακής μουσικής και της ελευθερίας. Το κομμάτι του μαγικού ρεαλισμού αποτυπώθηκε σε ταινίες από τα Βαλκάνια, ιδίως σε αυτές του Εμίρ Κουστουρίτσα. Αυτή είναι η καλή εκδοχή. Από την άλλη, θεωρούμε τους Ρομά συνδεδεμένους με κλοπές, παραβατικότητα και ναρκωτικά. Μια περιθωριοποιημένη ομάδα χωρίς πρόσβαση στον δημόσιο λόγο δεν μπορεί να αποδομήσει αυτές τις σκέψεις, οι οποίες συχνά εγκαθιδρύονται ασυνείδητα στην αντίληψή μας. Εχουμε σκεφτεί ποτέ τι είδους παραβατικότητα υπάρχει; Τα εγκλήματα των Ρομά τούς οδηγούν αμέσως στη φυλακή. Η αντιμετώπιση της Δικαιοσύνης και των κρατικών μηχανισμών είναι μεροληπτική. Θα πυροβολούσαν ποτέ ένα Γάλλο τουρίστα που έφυγε από ένα βενζινάδικο χωρίς να πληρώσει 20 ευρώ βενζίνη; Μάλλον όχι» προσθέτουν.
Το μεγαλύτερο κομμάτι των Ελλήνων Ρομά πολιτογραφήθηκε μόλις το 1978-79. Οι δύο δημιουργοί καταλήγουν: «Για πολλές δεκαετίες – ενώ η παρουσία τους στον ελλαδικό χώρο μαρτυρείται εδώ και αιώνες– δεν είχαν καθόλου δικαιώματα και βρίσκονταν σε καθεστώς χωρίς ιθαγένεια. Ζούσαν εντελώς αποκλεισμένοι από την περίθαλψη και την εκπαίδευση. Μες στα χρόνια ανέπτυξαν διαφορετικό τρόπο ζωής και πολύ έντονες άμυνες. Οι Ρομά δεν έζησαν την αστικοποίηση και την εκβιομηχάνιση της πόλης. Η κοινωνία και ειδικά η πολιτεία τούς προσπέρασε και τους εγκατέλειψε. Δυνάμωσαν οι σχέσεις μεταξύ τους και η αλληλεγγύη της κοινότητας. Εχουν ο ένας τον άλλο, η μία την άλλη».
INFO
Από 2-26 /11, Τετάρτη – Κυριακή, 20.30. Κεντρική Σκηνή, Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση