Οταν δέχτηκα την πρόσκληση να ταξιδέψω στη Σκόπελο για να παρακολουθήσω από κοντά το 8ο Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών «Διαμαντής Παλαιολόγος» αναρωτήθηκα εάν μια τέτοια πρωτοβουλία θα μπορούσε να αποφύγει την παγίδα του φολκλόρ και να αφήσει ένα φρέσκο αποτύπωμα. Από τις πρώτες ώρες που περάσαμε στο νησί κατάλαβα ότι το φεστιβάλ λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για την τοπική κοινωνία και τους νέους ανθρώπους, ενώ εντυπωσιακή ήταν η συμμετοχή των μικρών σε ηλικία εθελοντών. Χορευτές από την Πελοπόννησο και την Κρήτη, σύλλογοι που διατηρούν ζωντανές τις μνήμες από τον Πόντο και τη Μικρασία κατάφεραν να ξεσηκώσουν τους Σκοπελίτες και τους τουρίστες και να στήσουν μια μεγάλη τριήμερη γιορτή στο δημοτικό σχολείο. Ακόμη και όσοι δεν αγαπούν ιδιαίτερα τους παραδοσιακούς χορούς εντυπωσιάστηκαν από τις φιγούρες, τις στροφές και τα έντονα χρώματα στις φορεσιές.
Η Κωνσταντίνα Αγγελέτου, διευθύντρια παραγωγής, μας εξήγησε ότι φέτος η διοργάνωση του φεστιβάλ στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία, αφού συμμετείχαν 550 χορευτές και συνοδοί, όπως και χιλιάδες επισκέπτες. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία που έχει στόχο να καταστήσει τη Σκόπελο κέντρο λαϊκού πολιτισμού και παράδοσης, αλλά με μια φρέσκια ταυτότητα. Το πρόγραμμα του φεστιβάλ ήταν πολύ πυκνό, με αρκετές παράλληλες δραστηριότητες: ξεναγήσεις, παιχνίδι κρυμμένου θησαυρού, σεμινάριο κρητικών χορών στην παραλία, επίδειξη της παραδοσιακής σκοπελίτικης φορεσιάς. Η Κωνσταντίνα Αγγελέτου θυμήθηκε όμως και τις ανησυχίες της τα πρώτα χρόνια του φεστιβάλ: «Ο παραδοσιακός χορός έχει συνδυαστεί με “σκοτεινές” ιδεολογίες. Εμείς δεν συμφωνούμε με αυτό, γιατί η παραδοσιακή μουσική είναι έθνικ. Βλέπουμε τα τελευταία χρόνια νέα παιδιά να χορεύουν μπαϊντούσκα και παραδοσιακά κομμάτια και το κάνουν με τεράστια ενέργεια, σαν να ακούνε… πανκ».
Ο πλούτος της φορεσιάς
Την τελευταία μέρα του φεστιβάλ μεταβήκαμε με πούλμαν στη Γλώσσα, ένα πανέμορφο μικρό χωριό στην κορυφή της βορειοδυτικής πλευράς του νησιού, με απότομες ανηφόρες που κουράζουν τόσο που σου βγαίνει η… γλώσσα (από εκεί πήρε και το όνομά του) για να παρακολουθήσουμε την επίδειξη της παραδοσιακής σκοπελίτικης φορεσιάς, η οποία είναι από τις πιο περίτεχνες σε ολόκληρη την Ελλάδα. Η φορεσιά της Σκοπέλου πήρε την τελική της μορφή στα μέσα του 19ου αιώνα. Ηταν πολύ ακριβή αφού στοίχιζε σχεδόν όσο ένα σπίτι. Για τις χρυσοκέντητες και ολομέταξες φορεσιές χρησιμοποιούνταν δώδεκα μέτρα ύφασμα. Πολλοί τοπικοί θρύλοι έχουν αναπτυχθεί όλα αυτά τα χρόνια για την προέλευσή της. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι έχει τις ρίζες της στην Οδησσό, άλλοι ότι οι φορεσιές έφτασαν στο νησί από τη Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας και άλλοι από τους ναυτικούς της Βενετίας. Οποια εκδοχή και αν ευσταθεί, οι Σκοπελίτισσες τις αντέγραψαν, τις εμπλούτισαν και τις έφεραν στα μέτρα του τόπου τους. Κατά τη διάρκεια της επίδειξης στη Γλώσσα θαυμάσαμε τις λεπτομέρειες και τα χρώματα στα ρούχα και ακούσαμε ιστορίες για την καθημερινή ζωή εκείνης της εποχής.
Δαμάσκηνο και κρασί
Οι τρεις μέρες που περάσαμε στη Σκόπελο ήταν αρκετές για να μάθουμε περισσότερα για την πλούσια παράδοση και την ιστορία του νησιού. Σε αυτό συνέβαλε και η μίνι ξενάγηση που μας έκανε μες στο πούλμαν μια εκπαιδευτικός του νησιού. Στην αρχαιότητα οι Σποράδες ήταν τόπος πειρατών. Αυτός ήταν ο λόγος που στο πρωτόκολλο που υπογράφηκε το 1830 για την ανεξαρτησία της Ελλάδας αναφέρονταν ως «δαιμονονήσια». Η Σκόπελος ήταν η πρωτεύουσα της επαρχίας των Σποράδων και συγκέντρωνε όλες τις διοικητικές υπηρεσίες και τις κοινωνικές δραστηριότητες. Είχε κοσμοπολίτικη αύρα με έντονη την παρουσία της αστικής τάξης. Αυτό φαίνεται από τα παλιά αρχοντικά που συναντάει κανένας ακόμη και σήμερα στην πόλη. Οι ευκατάστατες οικογένειες ζούσαν κοντά στην παραλία, ενώ οι πιο φτωχοί στα ψηλώματα. Ηταν πολύ εύφορη και οινοπαραγωγός περιοχή, ένας καταπράσινος τόπος με φημισμένο κρασί από την αρχαιότητα. Πολλοί αρχαίοι Ελληνες συγγραφείς είχαν κάνει αναφορές στη γλύκα και την ποιότητά του. Η παραγωγή δυστυχώς σταμάτησε περίπου το 1940 και έκτοτε δεν υπάρχουν πολλά αμπέλια στη Σκόπελο. Αυτή την εποχή γίνεται μια προσπάθεια από νέα παιδιά να αναβιώσουν αυτήν τη σημαντική παράδοση.
Το διάσημο δαμάσκηνο Σκοπέλου είναι ένα ακόμη προϊόν που έχει παραγκωνιστεί αρκετά από τη δεκαετία του ’80. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής προς τη Γλώσσα συναντάμε διάφορα κτίσματα μες στο δάσος που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν από τους κατοίκους για να ψήνουν και να παράγουν τα δαμάσκηνα. Οι ποικιλίες είναι πολλές στη Σκόπελο. Υπάρχει το γλυκό του κουταλιού με δαμάσκηνο αυγάτο, το ξηρό δαμάσκηνο από το οποίο φτιάχνονται χειροποίητες μαρμελάδες και γλυκόξινες σάλτσες, αλλά και το ξακουστό μαύρο δαμάσκηνο. Πλέον, τα περισσότερα από τα κτίσματα είναι ενοικιαζόμενα δωμάτια. Πολλές από τις παραδοσιακές εργασίες έχουν εγκαταλειφθεί, αφού το σύγχρονο μοντέλο τουρισμού οδήγησε τους κατοίκους σε άλλες δραστηριότητες.
Παράδοση και «Mamma mia!»
Iδιαίτερη και ξεχωριστή στιγμή του ταξιδιού –αφού μιλάμε για παράδοση και ταυτότητα– ήταν η επίσκεψη σε μια μικρή έκθεση που άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες της στο κοινό και εμπεριέχει αριστουργήματα της μικροναυπηγικής τέχνης. Η Σκόπελος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη της ναυπηγικής. Οι Σκοπελίτες ήταν ξακουστοί και φημισμένοι ναυπηγοί. Ενα από τα πιο διάσημα καράβια που έχει κατασκευάσει Σκοπελίτης καραβομαραγκός ήταν ο «Αγαμέμνων», ναυαρχίδα της Μπουμπουλίνας. Περίπου 500 άτομα δραστηριοποιούνταν και εργάζονταν στα ναυπηγεία του νησιού, ενώ αρκετοί ήταν και οι πλοιοκτήτες.
Η οικογένεια Μπουνταλά έχει γράψει ιστορία δύο και πλέον αιώνων στη ναυπηγική, καθώς μετρά επτά γενιές ναυπηγών-καραβομαραγκών, με δικά τους καρνάγια στην Αμερική, την Κωστάντζα και τη Βραΐλα. Ο Τριαντάφυλλος Μπουνταλάς εργαζόταν ως ναυπηγός στους ταρσανάδες της Σκοπέλου μέχρι την περίοδο που τα ναυπηγεία έκλεισαν λόγω του τουρισμού. Στη συνέχεια εφάρμοσε όλες τις τεχνικές του γνώσεις σχεδιάζοντας και φτιάχνοντας μικρά μοντέλα. Κατόπιν δίδαξε την τέχνη στον γιο του Γιάννη, ο οποίος συνεχίζει την οικογενειακή παράδοση με την κόρη του Ρηγίνα. Μέχρι και ο Πιρς Μπρόσναν, ένας από τους πρωταγωνιστές του γυρισμένου στη Σκόπελο «Mamma mia!», είχε επισκεφτεί κάποτε το εργαστήριό τους, ο οποίος παραδέχτηκε ότι η δουλειά τους είναι καταπληκτική, αλλά δήλωσε ότι εκείνη την περίοδο δεν μπορούσε να αγοράσει κάτι γιατί έχτιζε… σπίτι στο Χόλιγουντ.
Δεν θα μπορούσαμε να φύγουμε από το νησί χωρίς να επισκεφτούμε την παραλία Καστάνη, έναν καταπράσινο κόλπο με κρυστάλλινα νερά και πεύκα που φτάνουν μέχρι την παραλία. Εγινε γνωστός σε ολόκληρο τον πλανήτη με αφορμή την ταινία «Mama mia!», που έμεινε στην ιστορία για τους λαμπερούς πρωταγωνιστές και τους ξέγνοιαστους καλοκαιρινούς ρυθμούς των τραγουδιών των ABBA. Την ταινία σκηνοθέτησε η Φιλίντα Λόιντ με τη Μέριλ Στριπ στον ρόλο της Ντόνα Σέρινταν και πρωταγωνιστές τους Πιρς Μπρόσναν, Κόλιν Φερθ και Στέλαν Σκάρσγκoρντ. Το νησί εκτοξεύτηκε στους κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς, όμως η παραλία έχασε ένα κομμάτι από την αυθεντική ομορφιά της καθώς πλέον υπάρχουν ξαπλώστρες, beach bar και ελάχιστος ελεύθερος χώρος. Η Σκόπελος της παράδοσης –που κάποιοι επιμένουν με πείσμα να κρατάνε ζωντανή–και της ανόθευτης ομορφιάς συγκρούεται με την τάση για άκρατη τουριστικοποίηση. Ευχόμαστε στο μέλλον να υπερισχύσει η πρώτη της εκδοχή.
